De tijdlijn laat je de belangrijkste momenten in de moderne geschiedenis van China zien, vanaf de negentiende eeuw tot aan de dag van vandaag. Voor meer verdieping scroll je naar beneden om onze audio- en videocollectie daarover te zien.
De eeuw van de vernedering begint met de Eerste Opiumoorlog en eindigt in het jaar dat de Volksrepubliek China wordt opgericht. Vernederd voelen de Chinezen zich door de agressie van de buitenlanders die zich bemoeien met het beleid van China. Eerst waren dat de Britten, later ook Fransen en Japanners.
Door de export van opium naar China raken veel mensen verslaafd. In 1830 zijn dat ruim 12 miljoen Chinezen. Door deze opiumhandel raakt China in crisis. De keizer wil de opiumimport verbieden. Engeland (de voornaamste importeur van opium) is het daar niet mee eens en er breekt oorlog uit.
Er worden twee verdragen afgesloten. Engeland eist onder meer Hongkong op, eist compensatie voor de vernietigde opium en vrije scheepvaart. Ook wordt opium gelegaliseerd.
In 1856 komt het voor een tweede maal tot een oorlog met Engeland omdat de Chinezen in de ogen van de Engelsen de afspraken van het vredesverdrag van de Eerste Opiumoorlog (het Verdrag van Nanking) niet nakomen.
In 1860 nemen Franse en Britse troepen wraak voor het vermoorden van een aantal Britse krijgsgevangenen tijdens de Tweede Opiumoorlog door het zomerpaleis van de keizer aan te vallen en onder meer beelden te ontvreemden.
Deze oorlog gaat onder meer om Korea. Korea is van oudsher een vazalstaat van China, maar komt steeds meer onder invloed van Japan te staan. Beide landen mengen zich in de binnenlandse aangelegenheden van Korea, waarna de oorlog uitbreekt. De strijd wordt gevoerd op land en op zee, waarbij de Chinese vloot wordt vernietigd. Japan is vele malen beter georganiseerd. Op 17 april 1895 moet China het hoofd buigen en wordt het vredesverdrag van Shimonoseki ondertekend. In dit verdrag wordt de onafhankelijkheid van Korea erkend en staat China Taiwan af aan Japan.
De Chinese bevolking is de toenemende invloed van buitenlandse mogendheden zat en vindt de keizerin-moeder Ci Xi te lafhartig optreedt naar hen. Een aantal Chinezen sluit daarom een geheim genootschap, ook wel de vuisten ter gerechtigheid genoemd, en neemt het heft in eigen hand. Ze krijgen de populaire bijnaam De Boksers mee. Die bijnaam danken ze aan het feit dat ze vechten zonder wapens, maar met de vuisten (en messen).
De Boksers belegeren de westerse ambassades in Peking en vermoorden duizenden christenen. Een verenigd leger van acht landen (Amerika, Japan en zes Europese landen) bevrijden de diplomaten. De Boksers worden zelf hard gestraft, sommigen worden onthoofd.
Op 10 oktober 1911 komt een groep Chinese officieren in opstand tegen het keizerlijke gezag. Na een korte burgeroorlog moet Pu Yi op 12 februari 1912 noodgedwongen afstand doen van zijn positie als keizer van China. Wel mag hij van de nieuwe regering zijn keizerlijke titels en een deel van de Verboden Stad behouden. Na de Japanse inval in 1931 wordt hij tijdelijk keizer van de Japanse marionettenstaat Manzuguo.
Uiteindelijk keert hij in 1954 terug naar Peking, waar hij tuinman wordt in de botanische tuin van de stad. Pu Yi overlijdt 17 oktober 1967 aan de gevolgen van kanker.
In Shanghai wordt door twaalf revolutionairen de communistische partij opgericht. Mao Zedong (toen 27 jaar oud) was een van hen. Onder deze stichters bevinden zich Chen Duxiu, de eerste voorzitter van de partij, Li Da, Zhang Guotao, Mao Zedong, en de Nederlander Henk Sneevliet. Als afgevaardigde van de Comintern, de Communistische Internationale, is Sneevliet betrokken bij de oprichting van de CCP en helpt de partij zich te organiseren.
In Shanghai komt het tot een treffen tussen de Kuomintang (de Chinese Nationalistische Partij) van Chiang Kai Shek en de communistische organisaties. Hierbij komen naar schatting vijf- tot achtduizend mensen om het leven.
Deze gebeurtenis is het begin van de Chinese burgeroorlog, die meer dan 20 jaar zou duren.
Nadat Mao’s opgerichte Communistische Sovjet in de provincie Jiangxi wordt omsingeld door de nationalisten van Chiang Kai Shek vlucht Mao samen met ongeveer honderdduizend communisten naar Yan’an, een stad waar Mao en zijn volgelingen veilig zijn. De ondergane ontberingen, de lengte van tienduizend kilometer en het aantal slachtoffers (slechts twintig duizend van de honderdduizend die van start gingen overleefden het) geven de Partij sindsdien een imago van onverzettelijkheid. Belangrijk mythisch onderdeel geworden in de geschiedschrijving van de partij.
Geleid door Mao Zedong. Deze oorlog geeft Mao de legitimatie om vader des vaderlands te worden genoemd. Het is een bloedige oorlog, waarbij Japan belangrijke Chinese steden inneemt. Vooral de inname van Nanking, toen de hoofdstad, gaat met enorm veel geweld gepaard. Pas in 1945, nadat de atoombom Hiroshima heeft verwoest, trekt Japan zich terug.
Hiernaast oud China-correspondent Jan van der Putten over deze massamoord aangericht door het Japanse Keizerlijke Leger tijdens de Tweede Chinees-Japanse Oorlog.
In 1950 staken de Chinese troepen van Mao de grens van Tibet over om de afvallige provincie met militaire macht weer met het moederland te herenigen. Maar het recht dat Peking op Tibet beweert te hebben wordt door de Tibetanen letterlijk en figuurlijk aangevochten. Een gesprek met Christa Meindersma, directeur conflictbeheersing voor het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS), over de eeuwenlange verhouding tussen China en Tibet en hoogleraar Chinese geschiedenis in Leiden Barend ter Haar.
In mei 1958 lanceerde Mao de Grote Sprong Voorwaarts. Het was zijn bedoeling om China in een hoog tempo een economische supermacht te maken. De snelle industrialisatie van het land zou betaald worden met de export van landbouwproducten. Daarvoor was het noodzakelijk om de landbouwproductie enorm op te voeren. In de propaganda was er sprake van zeer succesvolle ‘Spoetnikvelden’. In werkelijkheid vielen de oogsten tegen. Na een jaar van de lancering van de Grote Sprong Voorwaarts was er een grote hongersnood in China.
Halverwege de jaren vijftig breken massaal opstanden uit onder de Tibetanen. Dit verzet culmineert in het oproer van Lhasa, op 10 maart 1959. Dertigduizend Tibetanen vormen een menselijk schild rond het paleis van de dalai lama, waarna het Chinese leger het vuur opent. Volgens bronnen van de Amerikaanse Inlichtingendienst CIA vallen er zelfs vijfentachtig duizend doden.
De opstand van 10 maart wordt nog steeds elk jaar door veel Tibetaanse onafhankelijkheidsgroepen herdacht als de Dag van de Tibetaanse Opstand.
Chen Xialu (67), een voormalige leider van de rode gardisten, zijn excuses tegenover zijn vroegere leraren voor de vernederingen die ze moesten ondergaan tijdens de Culturele Revolutie. Hij is daarmee de hoogste functionaris die tot nu toe spijt heeft betuigt voor wandaden tijdens de Culture Revolutie. Chinadeskundige en auteur van het boek ‘De Chinacode ontcijferd’, Henk Schulte Nordholt over excuses voor de Culturele Revolutie (1966-1967) onder Mao Zedong.
Mao orkestreerde zijn eigen pr-machine en alleen het goede nieuws ging de grens over. Journalisten waren niet welkom, alleen als zij communistische sympathieën hadden. VPRO-programmamaker Roelof Kiers was de eerste Nederlander die in de jaren zeventig mocht filmen in China. Roelof Kiers bezoekt een Chinese kleuterschool, ziet hoe leerlingen van een basisschool het Rode Boekje intensief bestuderen, is te gast op een middelbare school waar leerlingen naast lessen rijstbouw ook Engels krijgen. De verschillende onderwijssituaties verbeelden het onderwijssysteem van China in 1971.
Om de volledig vastgelopen economie van China weer aan te zwengelen, krijgt de bevolking steeds meer vrijheid om zelf handel te drijven. En de boeren het recht om hun eigen producten te verbouwen en te verkopen.
Deng Xiaoping is een veteraan uit de tijd van de lange mars. Hoewel hij nooit president van de Volksrepubliek China is geweest heeft hij veel invloed in de partij als vice-premier. Deng Xiaoping heeft een grote rol gespeeld in het rechtzetten van de fouten van Mao. Deng zorgt in 1978 voor belangrijke hervormingen, die op de punten van agricultuur, industrie, defensie en wetenschap worden doorgevoerd.
Deng Xiaoping richt vier speciale economische zones op in Zuid-China; in Xiamen, Shenzhen, Shantou en Zhuhai. Doel is om buitenlandse investeerders aan te trekken, en te experimenteren met het kapitalistische productiesysteem.
Reportage uit een vrije handelszone: Hoe combineer je economie met verantwoord ondernemen? In Shenzhen zijn het Nederlandse ingenieurs en een planoloog die de gemeente daarbij probeert te helpen. Maar of het lukt?
Deng Xiaoping steeg snel op de politieke ladder toen de communistishe partij in 1949 aan de macht kwam. Hij had een goede reputatie als militair en zelfs de Lange Mars van 1934 overleefd. Een tocht van meer dan 6000 kilometer waar honderdduizenden communisten aan mee liepen om gebieden in de binnenlanden van China in te nemen waar de Nationalisten nog overheersden. Meer dan tiendduizend soldaten overleefden de tocht niet.
Zo’n miljoen studenten en burgers eisen naast economische ook politieke hervormingen. Demonstraties worden met harde hand onderdrukt. Naar schatting komen honderden tot enkele duizenden om het leven.
Het VPRO-programma Diogenes zendt in 1989 beelden uit van het protest, gemaakt door wijlen programmamaker Roelof Kiers. Ook toegevoegd een reportage over de geboortebeperking.
Jiang Zemin
Na het bloedbad op het Tiananmenplein heeft president Deng Xiaopeng een vervanger nodig van de afgezette partijleider Zhao Ziyang. Die vindt hij in Jiang Zemin. Diens kracht ligt in het behouden van sociale stabiliteit, en ging door met de economische hervormingen van Deng Xiaoping.
Jiang Zemin (1926) is van 1993 tot 2003 president van de Volksrepubliek China.
Als Jiang de macht krijgt in China stelt het internationaal gezien nog niet veel voor. Tegen het einde van zijn presidentstermijn is China een van de snelst groeiende economieën in de wereld.
Groot-Brittannië draagt het gezag over Hongkong over aan China. Peking belooft onder het mom van de 'een land, twee systemen'-politiek de komende decennia niet te tornen aan economische en politieke vrijheid van de voormalige kroonkolonie.
Over het privé-leven van Europese politici is heel wat bekend. In China is dit ondenkbaar, zegt Jan van der Putten. De Chinese partijleider-president Hu Jintao is al drie jaar aan de macht maar er is nu nog even weinig bekend als toen hij aantrad. Over zijn beleid is iets meer bekend, maar iedere discussie erover ontbreekt in de Chinese media.
De grootste trots van China als het gaat om 'man-made structures' is niet langer de Chinese Muur maar de Drieklovendam. De dam wordt beschouwd als een grote overwinning op de natuur. Maar de natuur en de mens heeft er ook het nodige voor moeten inleveren. Negentig dorpen en dertien steden verdwenen onder water.
Alle ogen zijn in 2008 gericht op Peking, omdat daar de Olympische Spelen worden gehouden. Tibet gebruikt die aandacht om hun positie in China opnieuw onder de internationale aandacht te krijgen. De situatie loopt op 10 maart, de dag van de Opstand van Tibet, helemaal uit de hand.
Als vier jaar later de Spelen in Londen wordt gehouden, blikt verslaggever Ellen van Dalen terug op 2008. Hebben de acties van toen zin gehad? Een compilatie van nieuws uit 2008 en fragmenten van haar reis in 2012 naar West-China, dat vroeger Tibet was.
Liu Xiaobo, Nobelprijswinnaar voor de vrede en één van de bekendste politieke gevangenen in China, is ernstig ziek. Hij lijdt aan leverkanker en heeft daarom deze week de gevangeniscel verruild voor een ziekenhuisbed. We spreken met Nicole Sprokel van Amnesty International over Liu’s strijd voor een democratisch China.
China tart alle economische wetten zoals wij die kennen. Als we de cijfers over het Chinese economische wonder mogen geloven komt er geen einde aan. Maar hoeveel rek zit er in die groei? Volgens Westerse maatstaven weinig. Maar China is bezig te bewijzen dat het met zijn reusachtige achterland en binnenlandse markt zijn eigen economische regels creëert.
De Spratly-eilanden zijn belangrijk voor de commerciële visserij en scheepvaart. Ook zouden er grote olie- en gasbronnen onder de zeebodem liggen. China zou zeven snelgroeiende kunstmatige eilanden in het gebied opspuiten en gebruiken als landwinning.
De Amerikaanse president Barack Obama bemoeit zich er ook mee. Hij beschuldigt Peking in april 2015 van 'intimidatie' van kleinere Aziatische landen.
De nieuwe partijleider, opperbevelhebber en president van China heet Xi Jinping. Hij heeft een “Droom” voor elke Chinees: Vast werk, huis ,sociale voorzieningen en natuurlijk een auto. Hij zei dit allemaal op de slotdag van het jaarlijkse Nationale Volkscongres waar bijna 3000 parlementariers bijeenkomen om hun leiders te kiezen en over duizenden voorstellen te beslissen. Wij gaan deze belangrijke bijeenkomst proberen te duiden met Henk Schulten Nordholt, Sinoloog en ondernemer in China.
China bouwt aan een nieuwe zijderoute. Met de aanleg van duizenden kilometers wegen en spoor tussen oost en west groeit gestaag de invloedssfeer van Beijing tot in Brussel waar Chinese diplomaten Europese besluitvorming proberen te beïnvloeden. We praten hierover met Frans-Paul van der Putten, van Instituut Clingendael en Astrid Pepermans van de Vrije Universiteit in Brussel.
Jongeren in Hongkong willen wat te stemmen hebben als ze in 2017 hun nieuwe leider kiezen. Nu is het leiderschap van de stadstaat in handen van zakenmensen die goede banden onderhouden met Beijing. Hoe kunnen de studenten van Hongkong de situatie veranderen zonder dat de boel uit de hand loopt? In aanloop naar een grote demonstratie volgende week woensdag, genaamd Occupy Central naar het centrum van Hongkong, waren er al verschillende acties. Deze week staakten de studenten. Ze gingen niet naar college, maar organiseerden in plaats daarvan lessen in het park.
Tijdens de klimaattop in Parijs bereiken smogproblemen in Peking een dieptepunt en het hoogste smogalarm wordt afgegeven. Als maatregel mogen om de dag auto’s met even en oneven nummerplaten de weg op.
In maart is het dan echt officieel: ouderparen mogen twee kinderen hebben. In 2030 zal naar schatting een kwart van de bevolking 60+ zijn. China heeft dringend jonge arbeidskrachten nodig om de economie draaiende te houden. Inmiddels leven er in China 1,36 miljard mensen. Dat zouden er zonder de eenkindpolitiek naar schatting 300 miljoen meer zijn geweest. Luister hier naar het gesprek met een van de bedenkers van de eenkindpolitiek: Geert Jan Olsder.
Met een open brief gepubliceerd in verschillende Europese kranten roepen Chinadeskundigen op tot het vrijlaten van de Oeigoeren. Naar schatting zijn miljoenen Oeigoeren uit de Chinese provincie Xinjiang vastgezet in wat Beijing heropvoedingskampen noemt. Stijn Deklerck van de Universiteit Leuven licht toe.
Hij was al Secretaris-Generaal van de Partij, nu wordt hij ook president voor het leven. Daarnaast wordt zijn gedachtengoed in de grondwet vastgelegd en begint er een aardige persoonlijkheidscultus rond hem te ontstaan. Kortom, gaat de eerste man van China, Xi Jinping, voorzitter Mao achterna of blijkt hij een doorsnee roerganger?Chinakenner Jan van der Putten komt praten over de machtigste man van China.
Hongkong, 23 maart 2019 - Ruim een miljoen mensen protesteerden tegen de omstreden uitleveringswet in Hongkong. De wet moet het mogelijk maken criminelen voortaan uit te leveren aan China en daar te laten berechten in plaats van in Hongkong. Het massale protest komt voort uit de angst dat Hongkong haar resten autonomie verliest aan China, waar het sinds 1997 met behoud van privileges bij hoort. Maar hoe zit het eigenlijk met Hongkong en China en hoelang nog behoudt het staatje binnen de reuzenstaat enige zelfbeschikking?
Het is inmiddels ruim een jaar geleden dat Wuhan voor ruim twee maanden in complete lockdown ging. Over die tijd is een expositie geopend, waar Wuhanezen herinneringen ophalen. Hoe die extreme lockdown echter herinnerd wordt, dat bepaalt de Chinese overheid. Correspondent Eefje Rammeloo bezocht de tentoonstelling.
Hongkong, 21 mei 2020 - China voert de veiligheidswet in. De wet maakt het voor China mogelijk om uitlevering van verdachten te vragen en om hen volgens de Chinese wet te berechten. Ook stelt de wet de Chinese overheid in staat een nationale veiligheidsdienst in Hongkong op te richten wanneer het nodig is, wat ondermijnt de vrijheden in de stad.