Baas ontwikkelingsbank FMO stapt op, klachten over intimidatie

Argos en de Volkskrant hebben wekenlang onderzoek gedaan naar een reeks voorvallen en klachten binnen FMO. Uit gesprekken met medewerkers en inzage in documenten rijst het beeld van een cultuur van besturen waarin medewerkers nauwelijks tegenspraak durven geven aan hun bazen of misstanden durven aan te kaarten. De afgelopen maanden deed een onafhankelijke commissie onderzoek naar intimidatieklachten over Van Mierlo.

Een lijst vragen die Argos en de Volkskrant deze week hierover hebben ingediend bij de communicatieafdeling van FMO is nog niet beantwoord, maar donderdagmiddag kwam wel de mededeling dat CEO  Peter van Mierlo opstapt. Volgens een officiële verklaring is dat omdat er ‘discussie is ontstaan over de wijze van aansturing van de transformatie’ van FMO. Omdat Van Mierlo het veranderproces ‘niet in de weg wil staan’ laat hij weten terug te treden. Van Mierlo werd in 2018 aangesteld en werkte daarvoor bij accountantskantoor PwC.

De ministeries van Financiën en Buitenlandse Zaken waren eerder geïnformeerd over de klachten en noemden deze tegenover Argos en de Volkskrant ‘zorgelijk’. ‘Er is door beide ministeries aangegeven dat het van belang is dat de klachten serieus worden genomen en de klachtenprocedure zorgvuldig wordt doorlopen. Het is aan de raad van commissarissen en de raad van bestuur om te kijken of en op welke wijze opvolging gegeven dient te worden aan de uitkomst’, aldus een woordvoerder van Financiën.

Het ministerie van Financiën is de grootste aandeelhouder van FMO. De bank is voor 51 procent eigendom van de Staat. Voor het ministerie van Buitenlandse Zaken beheert FMO een aantal grote fondsen voor investeringen in ontwikkelingslanden. 

Naar aanleiding van het vertrek van Van Mierlo laat minister Wopke Hoekstra van Financiën weten: 'Ik heb kennisgenomen van het vertrek van Peter van Mierlo, ceo van FMO, en bedank hem voor zijn werk. Het is aan de raad van commissarissen opvolging te geven aan de uitkomsten van het klachtenonderzoek. Het is in het belang van de organisatie en de uitvoering van het werk van FMO dat hier snel duidelijkheid over komt.'

De klachten tegen Van Mierlo die door de onafhankelijke commissie zijn onderzocht gaan over een incident tijdens het jaarlijkse Winterfeest van FMO afgelopen december. De feestcommissie wilde een video vertonen over de missie en waardes van FMO, maar waarin ook op ludieke wijze de draak werd gestoken met uitingen die hier eigenlijk niet mee stroken, zoals dure auto’s van het management.

Tijdens een zeer intimiderend gesprek, in aanwezigheid van de rest van de FMO-top, bepaalde Van Mierlo dat de video niet mocht worden vertoond en eiste hij dat de jonge medewerkers hun handtekening zetten onder een geheimhoudingsverklaring. ‘Je hoeft niet te tekenen. Maar dan zal ik zal bij je functioneringsgesprek zijn’, bijt Van Mierlo hen toe.

Ze mogen blij zijn dat ze deze ‘uitweg’ krijgen en krijgen te horen dat de ‘gevolgen voor hen zijn’ als ze niet meewerken. Ze hebben geen keuze, aldus Van Mierlo en ze moeten vooral niet ‘slim proberen te doen’.

De medewerkers moeten publiekelijk ‘bekennen’ dat zij iets stoms hebben gedaan en zeggen ze dat ze blij zijn dat ze door de organisatie tot de orde zijn geroepen. Hun feesttoespraak moeten zij op deze manier herschrijven en deze wordt uiteindelijk met trillende stem voorgelezen in theater Diligentia, ten overstaan van een paar honderd collega’s. 

Uit het onderzoek van Argos en Volkskrant blijkt dat het Winterfeestincident niet op zichzelf staat. Uit gesprekken met meerdere betrokkenen die anoniem willen blijven (*) en inzage in documenten komt naar voren dat er meer voorvallen zijn geweest waarbij mensen zich vernederd hebben gevoeld.  Op directeursniveau is zelfs een e-mail verstuurd naar de FMO-top waarin ronduit wordt gesteld dat deze verantwoordelijk is voor ‘het creëren van een omgeving van angst en vergelding’ en dat het vertrouwen weg is. Meerdere personeelsleden die - al dan niet geforceerd - bij FMO zijn vertrokken hebben een geheimhoudingsovereenkomst getekend.

Eind vorig jaar heeft ook de ondernemingsraad 'zorgen' geïnventariseerd, naar aanleiding van het rumoer na het Winterfeestincident. Volgens enkele bronnen gaat het om een aanzienlijk aantal meldingen, maar FMO heeft dit niet bevestigd. De meldingen bij de ondernemingsraad zijn volgens interne FMO-berichten in januari besproken met de raad van commissarissen en de raad van bestuur met als doel ‘het vertrouwen te herstellen’. Over de uitkomst is niets bekendgemaakt. 

De aanstelling in 2018 van Peter van Mierlo als nieuwe ceo van FMO komt voor de buitenwacht als een verrassing. Van Mierlo, bestuurslid bij het wetenschappelijk bureau van het CDA, komt van accountantskantoor PwC. Hij staat bekend als een zeer dominant iemand. Ervaring met de ontwikkelingssector en de partijen die hierbij betrokken zijn, zoals het ministerie van Buitenlandse Zaken, heeft hij niet. De afstand tussen het werkveld van FMO en de sector waar Van Mierlo vandaan komt is zo groot, dat het eigenlijk twee werelden zijn.

De keus valt op Van Mierlo omdat de raad van commissarissen iemand zoekt die veranderingen op gang kan brengen en de bank kan professionaliseren. Er is altijd discussie geweest of FMO meer een bank of een ontwikkelingsorganisatie moet zijn, maar FMO heeft een banklicentie en moet daarom op zijn minst aan de eisen voldoen van toezichthouder DNB. In de praktijk heeft het geschort aan goede controles en waren systemen niet op orde. Daardoor kon het flink fout gaan in de ontwikkelingslanden waar FMO zaken doet. Zo publiceerde Trouw vorig jaar uitgebreid over enkele door FMO gefinancierde projecten waar moord, intimidatie, milieuschade en landroof aan de orde waren.

Vooral het ministerie van Buitenlandse Zaken had voor van Mierlo's benoeming twijfels, vanwege zijn gebrek aan kennis van de ontwikkelingssector. Uiteindelijk hebben de topambtenaren van Financien en Buitenlandse Zaken een gesprek met hem gevoerd en zijn zij akkoord gegaan. Van Mierlo had bij PwC zijn sporen verdiend in het veranderen van een organisatie. Hij moest FMO van een soort halve ontwikkelingsorganisatie veranderen in een echte bank. De andere bestuurders bij FMO zouden hem waar nodig kunnen aanvullen.

Argos en de Volkskrant hebben gesproken met een hooggeplaatste oud-FMO'er die het verandertraject van FMO hoognodig vindt, maar de stijl van Van Mierlo desondanks omschrijft als onacceptabel. 

*De namen van anonieme bronnen zijn bekend bij de redactie.