In Medialogica: hoe je een puntmuts krijgt van een twitterfittie. Is hier sprake van subtiel racisme van Han ten Broeke of ziet Nadia Bouras kritiek te snel als racisme?
Op 9 juni 2018 spreekt Tweede Kamerlid Han ten Broeke (VVD) via Twitter zijn waardering uit voor een initiatief van ChristenUnie en GroenLinks om hate crimes strenger aan te pakken. Anderhalve maand later beschuldigt universitair docent Nadia Bouras hem van subtiel racisme. Hoe is dit zo ver gekomen? En waar komt die beschuldiging vandaan?
De aanleiding
Dit verhaal begint bij een initiatief van ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers en GroenLinks-Kamerlid Kathelijne Buitenweg. Zij roepen in april 2018 minister van Justitie en Veiligheid Grapperhaus (CDA) op om hate crimes strenger te bestraffen. Dit doen ze naar aanleiding van een groep Somalische ex-moslims die moest schuilen omdat die groep niet veilig voor hun christelijke geloof kon uitkomen in een asielzoekerscentrum. Ten Broeke spreekt via Twitter op 8 juni zijn waardering uit voor het feit dat Gert-Jan Segers met een Arabische christen contact heeft die vanuit radicaal-islamitische hoek bedreigd wordt. Dat had hij Segers beloofd. Hij doet dat met deze tweet:
Universitair docent aan de Universiteit Leiden, Nadia Bouras ziet deze tweet voorbij komen en besluit te reageren. Het is inmiddels 9 juni. Bouras vindt het hypocriet dat de regering onder leiding van de VVD gretig zaken doet met het landen in het Midden-Oosten, terwijl zij ziet dat Han ten Broeke van de VVD die landen in het Midden-Oosten achterlijk noemt.
Dit antwoord van Bouras begrijpt Ten Broeke niet. Hij heeft naar eigen zeggen al vaker discussies met Bouras gehad op Twitter.
De escalatie
Bouras voelt zich aangevallen. Zoals ze later in de Volkskrant zal zeggen: ‘Hij suggereerde dat ik daar niet thuishoorde en hij wel. … Zo iemand als jíj op míjn universiteit.’
Desgevraagd legt Ten Broeke uit dat het hem ging om haar denkwijze: ‘Zij zegt: “Als je geen intolerantie uit die landen wilt importeren, mag je er ook niet naar exporteren.” Dat vind ik zo’n bizarre conclusie. Het is niet voor het eerst dat ik zo’n conclusie van haar zie, op Twitter.’ Later geeft Ten Broeke toe dat zijn toon anders had moeten zijn. ‘Dit had ik beter niet kunnen doen. Politici moeten altijd beschaafd blijven en zorgen dat het niet persoonlijk wordt. Maar ik vind wel dat er heel veel mis is met die redenering, en ik maak me ook wel zorgen over het academische gehalte daarvan.’
Na deze ‘Alma Mater’-tweet van Ten Broeke escaleert het gesprek.
Ten Broeke zal later excuses aanbieden voor het op de vrouw spelen, of 'ad hominem' zoals hij het zelf noemt. Maar er gaat nog iets mis. Ten Broeke probeert uit te leggen waarom hij twijfelt aan het academische niveau van Bouras. Dat is niet alleen omdat hij zelf ook aan de Universiteit Leiden heeft gestudeerd. Nog steeds is hij op afstand bij de universiteit betrokken.
'Banden'
‘Het woordje banden wordt door haar (Bouras, red.) echter opgevat als intimidatie en bedreiging,’ zegt Ten Broeke later aan de telefoon. ‘Ze beweert zelfs dat ik om haar ontslag riep. Totale nonsens!’
Met ‘banden’ doelt Ten Broeke op zijn lidmaatschap van het Algemeen Bestuur van het Leids Universiteits Fonds (LUF). Volgens de website ondersteunt dit fonds ‘de Universiteit Leiden door zijn sterke band met de alumni van de Universiteit Leiden.’ Het LUF zet zich in ‘om de kwaliteit van het onderzoek en onderwijs aan de universiteit hoog te houden en te verbeteren.’ Dat gebeurt door middel van subsidies aan faculteiten, wetenschappers en studenten die hun studie meerwaarde willen geven door speciale activiteiten buiten hun studie. Het LUF staat als aparte organisatie volledig los van de Universiteit Leiden. Ten Broeke zou wellicht door middel van zijn eventuele netwerk invloed kunnen uitoefenen op de positie van Bouras, maar hij is niet direct verbonden aan haar werkgever. Ten Broeke reageert.
Ten Broeke tweet nog twee keer.
Dit laatste bericht verschijnt om kwart over twaalf ’s nachts.
De volgende ochtend biedt Ten Broeke zijn excuses aan voor wat hij zijn 'original sin' noemt, namelijk het op de vrouw spelen in zijn eerste tweet.
Het laatste woord?
Op dezelfde dag als deze excuses van Ten Broeke twittert Bouras nog een keer, om 14.32.
Het betoog van @suzezij (Suze Zijlstra – Universitair Docent aan de Universiteit Leiden) omvat meerdere tweets tussen 10:00 en 10:14 in de ochtend van 10 juni. Hieronder in één verhaal gevat.
'Toch nog even dit: zie hoe in de tweet ervoor haar positie aan de universiteit in twijfel wordt getrokken: “bent u werkelijk een universitair docent?” In Leiden nog wel? Het is natuurlijk een walgelijke manier om iemand die kritiek levert in discrediet (sic) te brengen, maar die ‘verbaasde’ reactie past goed binnen het kader van wat de maatschappij nog steeds denkt wie aan de universiteit thuishoort: de witte man. De insinuatie dat een gepromoveerd historicus als Nadia Bouras er niet thuishoort, zal helaas bij genoeg mensen als logisch worden gezien. Een vrouw, en dan nog wel een vrouw van kleur, die kritiek durft te leveren? En dan ook nog eens het waagt aan de Universiteit Leiden te werken? Het lijkt wel of dat eigenlijk het meeste stak. En ja, wat doe je dan? Dan ga je dreigen met je “banden” die je nog hebt aan die uni. Het gaat helemaal niet over de inhoud hier, de vraag die zij oorspronkelijk stelde was volstrekt legitiem. Maar in combinatie met mijn “alma mater” en ik heb hier nog “banden” impliceert het: ik hoor hier thuis. Jij niet. En ik ga ervoor zorgen dat men dat in Leiden gaat horen. En dat is om zo veel redenen beneden alle peil. Juist universitair docenten als @NadiaBouras laten zien dat academische excellentie niet het exclusieve domein is van witte mannen. Get used to it.' - Suze Zijlstra, 10 juni 2018
Het lijkt erop dat het gesprek voorbij is en dat ieder zijns weegs gaat.
Maar dan
Enkele weken later bereikt de kwestie een nieuw hoogtepunt. Op 23 juli 2018 verschijnt in de Volkskrant een interview met Nadia Bouras in de rubriek ‘Land van afkomst’. In deze rubriek spreekt schrijver Robert Vuijsje met Nederlanders over de rol die afkomst speelt in hun leven. Zo ook met Bouras. In de bredere context van dit gesprek komt ook de tweet van Han ten Broeke ter sprake. De Volkskrant sluit het interview af met de volgende twee alinea’s.
‘Zes weken geleden, op 9 juni, reageerde Bouras op Twitter op een bericht van VVD-Kamerlid Han ten Broeke. In een tweet had hij geschreven dat achterlijke gewoonten uit het Midden-Oosten hier geen wortel moesten schieten. Zij vroeg hem waarom de regering en de VVD dan zo gretig zaken deden met deze landen uit het Midden-Oosten. Waarop Ten Broeke schreef: “Bent u werkelijk een universitair docent? Aan mijn oude alma mater?” Gevolgd door: “Ik heb nog banden met de @UniLeiden en dus alle reden om me ook functioneel zorgen te maken over niveau.”
Wat dacht je toen?
“Ik schrok me te pletter. En ik dacht: kom maar op, motherfucker. Hij suggereerde dat ik daar niet thuishoorde en hij wel. Als ik Annemarie heette, had hij nooit zo gereageerd. Racisme komt niet altijd met een witte puntmuts op, het gebeurt ook subtieler en dat is wat hij deed. Zo iemand als jíj op míjn universiteit. Voor de gevestigde orde is het bedreigend dat ze hun ruimte moeten delen.”’ – de Volkskrant, 23 juli 2018
Het hoeft niet altijd intentioneel en vanuit een overtuiging te zijn, maar ook subtiel kan iemand behoorlijk racistisch zijn, vindt Bouras. Op de vraag hoe Ten Broeke zijn kritiek op haar denkwijze dan had moeten verwoorden gaat ze niet in.
Promotie
De manier waarop Ten Broeke kritiek levert wordt door de Volkskrant gebruikt in de grootgedrukte lead. De kop op de website van de krant: ‘Racisme komt niet altijd met een witte puntmuts op, het gebeurt ook subtiel.’ Ook op de sociale media wordt deze kop gebruikt. Ten Broeke vindt de uitspraak ‘malicieus’ en voelt zich genoodzaakt om te reageren. ‘De manier waarop ik Bouras in de eerste tweets heb aangesproken was onhandig. Dat levert me een blauw oog op en dat accepteer ik. Maar dat ik word weggezet als racist, daar verzet ik mij tegen.’
De Volkskrant heeft zich voorafgaand aan het afdrukken van het interview met Bouras niet gemeld bij Ten Broeke voor wederhoor. Dat vindt hij geen probleem, het is immers een interview en geen artikel. ‘Het zijn haar uitspraken, daar hoeven ze niet voor bij mij te komen.’ Maar dat hij overal als publiekstrekker wordt gebruikt, steekt.
Ingezonden brief
Hij schrijft een brief van 467 woorden. Te lang, oordeelt de chef die lezersbrieven beoordeelt. Chris Rutenfrans van de Volkskrant: ‘We hebben beperkte ruimte in de krant, dus hebben we een ingekorte versie van de brief voorgesteld aan Ten Broeke. Hij ging daar mee akkoord. De versie die wij hebben voorgesteld vangt volgens ons de essentie van zijn brief.’ De door de Volkskrant afgedrukte brief telt slechts 240 woorden. Die korte versie is ook de versie die op de website van de Volkskrant komt.
De brief die is afgedrukt in de krant begint met:
‘Mevrouw Bouras beticht mij niet slechts van racisme, maar presenteert mij als een subtiele versie van de Ku Klux Klan.’ – Han ten Broeke, 24 juli 2018
Volgens Bouras kan Ten Broeke niet helemaal goed lezen, omdat ze hem niet verwijt van de Ku Klux Klan te zijn. ‘Het gebeurt ook subtieler en dat is wat hij deed,’ zo staat in de Volkskrant. Ten Broeke zelf zegt geen leesles nodig te hebben, maar vooral van de 'old school' te zijn. 'Wie stelt of beschuldigt moet bewijzen, wie beledigt biedt zijn excuses aan.'
In de brief die de Volkskrant afdrukt ontbreken twee alinea’s die Ten Broeke wel op zijn website plaatst. In deze alinea’s benadrukt Ten Broeke nogmaals dat hij zich zorgen maakt over het academische niveau van Bouras, en dat hij reden heeft dat te doen als bestuurslid van het LUF. Dat probeerde hij meermaals uit te leggen in tweets. Hij benoemt dat dit volledig wordt genegeerd door Bouras. 'Daardoor wordt bewust de mythe van machtsmisbruik in stand gehouden,' zegt Ten Broeke.
De tweede alinea die ontbreekt in de brief in de Volkskrant gaat in op het racismeverwijt.
'Ik trek hieruit de dure les dat mijn uitleg op Twitter nooit de verontwaardiging meer inhaalt en accepteer dus knarsetandend dat bij velen en door sommigen ten onrechte de indruk is gewekt dat ik probeerde te intimideren in plaats van een dubieuze redenering aan de kaak te stellen. Maar ik kan en zal niet accepteren dat mevrouw Bouras mij nu op een hoop gooit met de meest gruwelijke racisten (die met de “witte puntmutsen”) simpelweg omdat zij meent dat haar naam of achtergrond mijn aanleiding zijn geweest om haar redenering aan de kaak te stellen.’ – Han ten Broeke, 24 juli 2018
Bouras heeft voor nu het laatste woord op Twitter.
De impact van het verhaal op beide hoofdrolspelers is stevig. Beiden ontvangen steun, lof en kritiek, op Twitter en via mails. Ten Broeke overweegt te stoppen met Twitter vanwege alles wat hij over zich uitgestort krijgt: 'Je voelt je als politicus soms vogelvrij op Twitter.' Maar daadwerkelijk gestopt is hij (nog) niet. Bouras heeft daarentegen wel haar #Twexit aangekondigd.
Misschien hebben beiden inmiddels wel een puntmuts gekregen van de twitterfittie.
Ten Broeke zegt er nog een allerlaatste finale tweet er aan te wijden en Bouras uit te nodigen om een kop koffie te komen drinken. Maar of ze daar voor open staat, valt nog te bezien. Op Twitter werd dit al voorgesteld aan Bouras. Haar reactie:
Verantwoording
Voor dit artikel heeft de redactie ook contact gehad met Nadia Bouras. Na het telefoongesprek heeft ze helaas haar medewerking aan dit artikel ingetrokken.