Hoe kon een ultrarechts campagnespotje op de publieke omroep worden uitgezonden?

‘Ik heb met verbazing zitten kijken,’ zegt Peter Burger, docent journalistiek aan de Universiteit Leiden. ‘Ik keek samen met collega Alexander Pleijter en wij waren verbijsterd dat het filmpje in de eerste plaats zo lang werd uitgezonden, en ten tweede dat dat zonder uitleg van de achtergrond is gebeurd.’ Herman Meijer, eindredacteur van Pauw ziet het probleem niet zo: ‘Wij hebben het filmpje laten zien als onderdeel van de campagne van Thierry Baudet, daarbij deed het ertoe dat hij het filmpje had gedeeld, niet waar het oorspronkelijk vandaan kwam.’ 

Om wat voor spotje gaat het ook al weer? Op 17 mei plaatst Thierry Baudet een video op twitter waarin een aantal Duits sprekende dames zich uitspreken over het zogenaamde wanbeleid in Europa. Het Europese immigratiebeleid is volgens de dames, die zichzelf Dochters van Europa noemen, de oorzaak van een toegenomen onveiligheid binnen Europa.

‘Omdat jullie weigeren bij de grenzen te controleren wie ons land binnenkomt,’ staat er in de ondertitels. De video sluit af met een drietal slides van Jesse Klaver, Rob Jetten en Mark Rutte met de tekst ‘Wir haben es Gewusst.’ 

Peter Burger leidt samen met Alexander Pleijter het factcheck platform van de Universiteit Leiden, Nieuwscheckers. Voor dat platform besluit hij het spotje te onderzoeken. ‘Dat het originele filmpje afkomstig was van de Oostenrijkse tak van de Identitaire Bewegung was al bekend.’ Dit is een internationaal vertakte beweging waarvan de Nederlandse tak Identitair Verzet door de AIVD in een rapport in 2018 is bestempeld als extreemrechts. ‘En dus niet een vrouwenbeweging, zoals op de site van de NOS werd gesteld,’ aldus Burger. De dames in de video zijn bijna allemaal herleidbaar activisten rondom die Identitaire Bewegung. ‘Wij hebben daarna vastgesteld dat het filmpje dat Baudet op 17 mei heeft gepubliceerd is bewerkt door de Nederlandse extreemrechtse antisemitische website Fenixx.’ 

Het onderzoek van Nieuwscheckers komt op woensdag 22 mei, de dag van het debat, naar buiten. Nu.nl pikt het nieuws op en meldt ook dat het door Baudet gedeelde spotje afkomstig is van de extreemrechtse antisemitische site Fenixx. Die avond, tijdens het debat, introduceert Pauw het spotje als een opmerkelijk onderdeel van de campagne van Baudet.

Eindredacteur Herman Meijer legt uit hoe de keuze voor het tonen van het spotje tot stand kwam: ‘Wij bespraken eerst met Rutte een door hem geplaatst filmpje en deden dit ook met Baudet. Het ging ons om de campagne en hoe zij elkaar tijdens die campagne aanspreken. Zo hebben we dat van tevoren besproken.’ 

Burger zit die avond voor de televisie: ‘Ik was zeer verbaasd dat het filmpje integraal werd uitgezonden, dat had ik als redacteur nooit gedaan. Maar ik dacht, nu gaan ze natuurlijk verwijzen naar ons stuk, dat we vanmiddag hebben gepubliceerd. Maar het kwam niet, noch van Pauw, noch van Mark Rutte.’ Over de lengte van het getoonde spotje in de debatuitzending is eindredacteur Meijer kort: ‘Volgens mij was het geen twee minuten en hebben we er wel in gemonteerd. Maar dat vind ik niet zo belangrijk. We hebben de lengte van het ene filmpje afgestemd op de ander, zodat we twee even lange instarts zouden hebben.’ Het klopt inderdaad dat de instart in het debat korter is, nog geen minuut. Over het niet benoemen van de oorsprong van het spotje is Meijer kort: ‘Ik vind eerlijk gezegd de achtergrond van het filmpje niet zo relevant. In ieder geval minder relevant dan de doorlinking daarvan door Baudet, en dat hij het online heeft gebruikt voor zijn campagne.’ 

Burger meent juist dat Pauw door de vertoning van het spotje het rechtsextremistische gedachtegoed normaliseert: ‘Ik vind het hele gebeuren verbazend. Want voor mij was het schandaal aanvankelijk dat Baudet een filmpje promoot van een extreemrechtse antisemitische groepering in Nederland. Een gaaf voorbeeld van ‘mainstreamisering’ van dit soort propaganda en ideologie. Een paar uur later zie ik die beelden opeens voorbijkomen op de publieke omroep.’ Burger vindt het vooral Pauw te verwijten dat hij als journalist de kijker niet op de achtergrond van het spotje heeft gewezen. ‘Het was zijn verantwoordelijkheid dit te benoemen. Dit is voorbereid door een redactie en die hebben afgewogen of ze het moeten laten zien en hoe. Ik had het zelf nooit integraal uitgezonden. Dit is gewoon zendtijd voor extreem antisemitisch rechts in Nederland.’  

Meijer is het niet met hem eens. ‘Ik vind dat een beetje ongenuanceerd van Burger. Het is natuurlijk waar dat we de campagne hebben laten zien, dat kan ik niet ontkennen. Maar ik vind niet dat we het zonder context hebben laten zien. De context van de teneur van de campagne, waarin de premier wordt neergezet als iemand die verantwoordelijk is voor zulke dingen. Dat is de context. Niet: mensen pas op dit is een extreemrechts filmpje. Nee, dit is een filmpje dat door Baudet online is gezet, waarmee hij een bepaalde toon in de campagne wil neerzetten. Wij hebben deze keuze met open ogen gemaakt omdat we het relevant vonden voor het programma dat we hebben gemaakt. Daarbij hadden we de oorsprong kunnen vermelden, maar dat hoeft niet.’ 

Er zijn in ieder geval veel mensen geweest die het spotje inmiddels hebben gezien. Naar de uitzending van Pauw keken anderhalf miljoen mensen. Op het twitteraccount van Baudet zagen een kleine 500 duizend mensen de video.