Dit plan van de gemeente Amsterdam mocht nooit bekend worden

In 2004 schokte de moord op Theo van Gogh de stad Amsterdam. Onder regie van burgemeester Job Cohen werd in de Stopera actie ondernomen om meer radicalisering te voorkomen. Dit leidde tot een aparte afdeling Radicalisering en Polarisatie, onder de directie Openbare Orde en Veiligheid.

Het programma om radicalisering tegen te gaan, was een succes. Toch kromp de afdeling onder de nieuwe burgemeester Van der Laan. De urgentie werd minder gevoeld. Dat veranderde met de Syrische burgeroorlog. Nederland kreeg te maken met uitreizigers naar Syrië en ISIS-sympathisanten. Saadia Ait-Taleb werd in 2015 programmamanager op deze afdeling.

De afdeling startte datzelfde jaar met een geheim plan om vlogs te gebruiken in de strijd tegen radicalisering, de zogenoemde ‘grijze campagne’. De bedenker van dit geheime plan, David Kenning, was eerder in het Midden-Oosten betrokken bij een campagne om radicalisering onder jongeren tegen te gaan. Ait-Taleb werkte als projectleider aan deze campagne om te deradicaliseren.

Voormalig onderzoeksjournalist bij Elsevier Weekblad, Nikki Sterkenburg, schreef veel over het onderwerp. “De grijze campagne was bedoeld om jongeren ervan te weerhouden om af te reizen of te radicaliseren. Het doel: bij de jongeren in de hoofden komen om een sterke tegen boodschap mee te geven. Dat wilden ze doen door de taal van de jongeren te spreken en ze te bereiken ze via een platform dat veel jongeren interesseert. Dus kwam het idee van een vlogger, een acteur met een Marokkaanse achtergrond, die in een serie van 25 vlogs zou radicaliseren en deradicaliseren.”

Sterkenburg vervolgt: “Een van de belangrijkste elementen van de grijze campagne was dat het nooit naar buiten mocht komen dat gemeente Amsterdam erachter zat. Slechts een klein team van ambtenaren wist er van, afspraken mochten niet in de agenda worden genoteerd, geen notulen mochten worden gemaakt, geen documentatie opgeslagen, facturen moesten vaag geformuleerd worden. Deze geheimhouding was nodig, want als zou lekken dat de gemeente erachter zat, zou het effect van de campagne wegvallen.”

De gemeente heeft het bestaan van de grijze campagne nooit toegegeven. Volgens hen was slechts sprake geweest van een onderzoek naar een campagne.

Saadia Ait-Taleb was samen met Mounir Dadi belast met de uitvoering van de campagne. “Zij moesten dit project zo goed mogelijk begeleiden en in goede banen leiden. En ze moest de vlogger aandragen, een jonge Amsterdammer zmet een Marokkaanse achtergrond met veel street credibility die heel geloofwaardig zou overkomen,” vertelt Sterkenburg.

De vlogger moest betrouwbaar zijn. Uiteindelijk kozen ze voor Said J. “Hij maakte al een app voor de gemeente Amsterdam. Het was een van de verwijten naar Ait-Taleb toe, dat ze vooral mensen aandroeg die ze al kende. Tegelijkertijd was het juist de bedoeling dat ze in haar eigen netwerk zou kijken.”

Na een tijd waren de eerste filmpjes af. Sterkenburg: “In 2016 informeerde Van der Laan de hoofdofficier van justitie, Theo Hofstee, en de hoofdcommissaris van Amsterdam, op dat moment Pieter Jaap Aalbersberg. Ze waren niet zo enthousiast over het project. Een vlogger die door de gemeente Amsterdam wordt ingehuurd, en dingen zegt als: 'Waarom is elke stadswacht en elke politieagent een klootzak', daar was de politie geen voorstander van.”

Van der Laan zette het project toch voort. Maar wanneer hij eind 2016 de video’s nog een keer ziet, is hij niet tevreden: “Waar het hele team van de grijze campagne aanvankelijk de opdracht had gekregen om religie erbuiten te houden, was van der Laan nu woedend dat er geen religie in zat. Van der Laan beschuldigde zijn eigen ambtenaren ervan de rol van religie erbuiten te houden omdat ze een islamitische achtergrond hebben. Terwijl dat precies de opdracht van de burgemeester was.”

Na de aanvaring tussen burgemeester Van der Laan aan de ene kant en Ait-Taleb en haar directe collega Mounir Dadi aan de andere kant, stierf de grijze campagne een stille dood. Maar de werkzaamheden rond de campagne bleven voor veel ambtenaren in de Stopera met mist omgeven. Het leidde tot speculaties en wantrouwen. Ait-Taleb voelde zich niet langer op haar gemak en diende haar ontslag in. Maar als de gemeente haar verdenkt van fraude, wordt dat ontslag omgezet in een schorsing en later strafontslag.

“Het grote lekken vanuit de Stopera begon,” zegt Sterkenburg. De schorsing lekte uit naar de pers. Ait-Taleb en de Amsterdamse radicaliseringsafdeling waren continu in het nieuws. De grijze campagne bleef wel geheim. “In de eerste mediaberichten leek het alsof Ait-Taleb en de vlogger als een soort Bonnie en Clyde ervan door hadden willen gaan met enorm veel geld. Fraude, vriendjespolitiek… Het leek echt een enorme zaak te zijn. Ik hoorde bijvoorbeeld dat Ait-Taleb staatsgeheimen gelekt zou hebben in haar eigen gemeenschap. Iets wat later ook niet bleek te kloppen. De wildste verhalen gingen rond.” Ook het Openbaar Ministerie besloot Ait-Taleb te vervolgen.

De negatieve berichtgeving had gevolgen. “Het is een soort 'heeft banden met' journalistiek," zegt Sterkenburg. "Met name wanneer verslag werd gedaan van vermeende moslimnetwerken. Als twee mensen elkaar kennen en allebei een islamitische achtergrond hebben, lijkt dat bij voorbaat verdacht. Maar wat wordt er eigenlijk bewezen, behalve dat het een netwerk is van mensen die elkaar kennen?”

Zo publiceerde De Telegraaf een grote foto van een prikbord waarop alle namen uit het netwerk zijn geprikt. Het doet denken aan prikbord op een politiebureau waar alle verdachten met draadjes en punaises aan elkaar zijn verbonden. Ook de Volkskrant plaatste een groot artikel met de titel: ‘Saadia’s koninkrijkje’. “Deze ‘heeft banden met’-journalistiek heeft erg criminaliserend gewerkt. Daarnaast zijn er allerlei mensen bij gesleept die van meet af aan niets met de hele kwestie van doen hadden.”

Ait-Taleb werd in sommige media topambtenaar genoemd. “Terwijl ze dat eigenlijk niet was, want ze kon zelf geen mensen aanstellen. Ik denk dat haar invloed veel groter is gemaakt en haar meer macht is toegekend dan dat ze eigenlijk had.”

Sterkenburg heeft als journalist ook mensen gesproken die het op Ait-Taleb hadden gemunt. “Je ziet dat ze best veel vijanden had gemaakt. Ze was kritisch en dat viel niet bij iedereen in goede aarde. Ik heb later mijn bronnen opnieuw benaderd en gevraagd: 'Waarom heb je dit gezegd, want dit is niet zo? Waar heb jij je informatie vandaan?’ Sommigen gaven toe: 'Ik wist eigenlijk ook niet of het klopte, maar ik dacht het is payback time'.”

Sterkenburg onthulde als eerste in Elsevier het verhaal over de grijze campagne. “Ik schreef een column over Van der Laan, dat hij er goed aan zou doen om gewoon te stoppen als burgemeester. Daarna kreeg ik een mail van iemand die zei: ‘Jij bent de eerste die kritisch is op de burgemeester. Heb je wel eens gehoord van de grijze campagne?’”

In haar artikel legde Sterkenburg uit dat de persoon die de vlogger zou spelen in de geheime campagne ook zijn facturen vaag en niet traceerbaar moest opstellen. Met de onthulling van dit verhaal kwam ook Ait-Taleb’s verdenking van valsheid in geschrifte in een heel ander licht te staan. Drie jaar later, afgelopen zomer, werd Ait-Taleb door de strafrechter vrijgesproken.