Een nieuw seizoen Medialogica

Het maakproces liep anders dan anders door het coronavirus. "We zaten midden in de voorbereidingen toen het virus Nederland bereikte. Opeens ging het nieuws en het publieke debat nergens ander meer over. Het was niet meer dan logisch dat wij er ook aandacht aan zouden besteden," aldus eindredacteur Misja Pekel. Daarom opent Medialogica het nieuwe seizoen met een uitzending over de eerste berichtgeving tijdens de coronacrisis. Hoe houden media en machthebbers elkaar hierbij in de greep?  

Ook online blijft Medialogica aandacht besteden aan het onderwerp. "We zien dat complottheorieën zich net zo snel verspreiden als Covid-19 zelf. Zo zou 5G-straling de oorzaak zijn, Bill Gates de kwade genius achter de uitbraak of een geheim militair laboratorium de kraamkamer van het virus." Volgens Pekel laat dit nepnieuws de relevantie van medialogica zien. "Er in crisistijd behoefte aan informatie en duiding, maar tegelijkertijd wantrouwt een deel van de bevolking de traditionele media. Voor ons programma de schone taak om te laten zien hoe feiten en fictie door elkaar heen kunnen gaan lopen. En wat de achterliggende processen zijn. Wie profiteren er van de complotten? En hoe verspreiden deze zich? Het is zeer waarschijnlijk dat Covid-19 ook na dit seizoen een belangrijk dossier voor ons blijft," aldus Pekel.

Maar ook al wordt ons leven beheerst door het coronavirus, Pekel blijft ook aandacht vragen voor andere onderwerpen. Hij hamert erop dat de andere Medialogica-uitzendingen net zo relevant zijn. Of het nu gaat om het boerenprotest, het Haga Lyceum of het stroomstootwapen, het zijn onderwerpen die van belang zijn voor de samenleving. "Hoe gaan we om met de wetenschap? Of onze burgerlijke rechten? We moeten uitkijken dat deze belangrijke onderwerpen niet van onze eigen agenda verdwijnen. In die zin zijn wij in deze tijd zelf natuurlijk ook onderhevig aan de processen van medialogica. Dat geef ik eerlijk toe."

De uitzendingen van aankomend seizoen komen hieronder kort voorbij. 

We worden overspoeld met berichtgeving over corona. Met dagelijkse updates over het actuele dodental en nieuws van het IC-front, het bedrijfsleven en de scholen. Intussen probeert de regering ons te informeren via wekelijkse persconferenties. 

Terwijl de overheid een uitweg zoekt uit de lockdown, blikken televisiemakers Jacco Versluis, Martine Braam en Yoram Kremers in de eerste aflevering terug op de berichtgeving in de eerste crisisweken. Kan de burger nog wel zijn weg vinden in de overvloed aan informatie? Hoe verhouden media en machthebbers zich tot elkaar? En: wat is de rol van de journalistiek? In de uitzending volgen we onder meer politiek verslaggever Sophie van Leeuwen, die ook te zien was in Medialogica Kort.

“We maakten eigenlijk een hele andere uitzending, maar zijn op het laatste moment geswitcht van onderwerp. We hadden daardoor minder tijd dan normaal,” vertelt researcher Martine Braam. Een Medialogica-verhaal over zo’n actueel thema is niet altijd makkelijk. “Wat vooral lastig was, was dat we een verhaal aan het maken waren over iets wat zich iedere dag nog ontwikkelde, en waar we zelf ook onderdeel van waren. Dat wat in de eerste week van de research werd bedacht, kon vier weken later alweer achterhaald zijn.”

Ze verschenen overal op de weg, online en in de media: trekkers als symbool van protest. Boeren vragen om meer waardering. Nederland moet weer trots op ze zijn. Een campagne moet zorgen voor meer sympathie en steun. Het lijkt een spontane actie, maar erachter zit een zorgvuldig geregisseerde operatie. Met als inzet de belangen van boeren en de betrokken industrie.

De toon van de actie verandert naarmate het protest aanzwelt. Een deel van de boeren heeft geen vertrouwen meer in de overheid en de stikstofcijfers van het RIVM. Het gevolg: hardere acties. Hansje van de Beek en Myrthe Buitenhuis onderzoeken in de tweede aflevering Medialogica de belangen en de beeldvorming rondom de boerenprotesten.

Maker Myrthe Buitenhuis vertelt: “We ontdekten tijdens het maken van deze aflevering hoe het wantrouwen, vooral ten opzichte van het RIVM en de metingen, tot stand is gekomen. We kennen natuurlijk de boeren die roepen dat de cijfers niet kloppen en frauduleus zijn. Nu weten we waar dat beeld vandaan is gekomen, hoe het zich heeft ontwikkeld, hoe het zo groot is geworden en uitliep op protesten. We laten in deze uitzending zien hoe boeren, wetenschap en overheid tegenover elkaar kwamen te staan en hoe dat is gevoed.”

Voor Buitenhuis veranderde de coronacrisis de normale gang van zaken: “Wat ik vooral merkte, is dat de draaidag anders verliep. We namen een interview af en gingen weer weg. Afgelopen jaren probeerden we juist documentair te draaien en in scènes. Dat kon nu niet.” Hoewel dat natuurlijk jammer is, ontstond door de situatie ook iets moois: “Mensen hebben meer tijd, en zijn minder gestrest. Dat is heel relaxt en werkt prettig. Veel mensen vonden het ook fijn om er toch even uit te kunnen. Een woordvoerder zei dat het leek alsof ze op schoolreisje was. Zo voel ik het ook. Het is heel bijzonder.”

Het Haga Lyceum, een islamitische middelbare school in Amsterdam, wordt in maart 2019 opeens landelijk nieuws. Een 'haatschool' die zo snel mogelijk gesloten moet worden, is aanvankelijk de teneur in de media en de politiek. Welke spelers bepalen het beeld rondom de school? Hoe onderscheiden journalisten hier feit van fictie? En zijn er wel aanjagers actief of wordt de school vooral opgejaagd? Nordin Lasfar en Ruth Nederveen onderzoeken hoe de strijd tegen 'het Haga' uitgroeide tot een slag om de beeldvorming.

“Dit dossier is ongelooflijk interessant: heel dik, met veel aspecten en veel betrokken ministeries en overheidsinstanties. Maar dat maakte het maken van deze Medialogica-aflevering tegelijkertijd ook erg lastig,” vertelt researcher Ruth Nederveen. 

Nederveen begint het onderzoek bij de alarmerende brief van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid aan burgemeester Halsema. Volgens AIVD-inlichtingen zouden op de school 'richtinggevende personen' onder invloed staan van ‘salafistische aanjagers’ en banden hebben gehad met een terroristische organisatie. “De ‘inlichtingen-taal’ werd op die manier openbaar. Maar hoe vertaal je die inlichtingen-taal? Je ziet de worsteling om de taal te begrijpen met de beperkte informatie. Een nieuwsorganisatie wil in korte tijd zoveel mogelijk duiden, maar dat staat op gespannen voet met die wollige taal. Het is een beetje zoals dat spelletje ‘doorfluistertje’, waarbij je steeds iets aan elkaar door moet geven.”

Eind vorig jaar besloot minister Grapperhaus dat hij zeventienduizend politiemensen met een stroomstootwapen zal gaan uitrusten. Daarmee is de jarenlange discussie tussen voor- en tegenstanders over de zogenoemde 'taser' voorlopig beslecht.

Erwin Otten en Maud van de Reijt onderzoeken voor Medialogica de strijd die aan de beslissing van de minister is voorafgegaan. Een strijd tussen wetenschappers, politici, politiemensen en activisten. Met als inzet het beeld rondom het stroomstootwapen en de mogelijkheid om met dit wapen tegen geweld op straat te kunnen optreden. Hoe komt het stroomstootwapen op de politieke agenda? Welke achterliggende belangen spelen een rol? En hoe wordt er door media over de taser bericht?