De makers van Medialogica werkten de afgelopen maanden hard aan het tweede seizoen van 2020. We spraken eindredacteur Misja Pekel over de vier onderwerpen. “Kijk- en bezoekcijfers zijn gebaat bij vlot sprekende, zelfverzekerde en soms ronduit provocerende sprekers, terwijl wetenschap juist bestaat bij de gratie van reflectie, geduld en twijfel. Dat wringt.”

Het eerste televisieseizoen viel dit jaar in mei. We gooiden als redactie door de komst van het coronavirus de plannen om en openden met een uitzending over de eerste berichtgeving tijdens de coronacrisis. Inmiddels zitten we midden in de tweede golf. 

“Het is een periode waarin corona als katalysator heeft gewerkt voor nepnieuws en complottheorieën," vertelt eindredacteur Misja Pekel. “Het valt mij op dat we online niet alleen vaak in een bubbel zitten, maar dat die bubbels ook dogmatischer lijken te worden. Je bent voor of tegen, een complotdenker of realist, een ontkenner of een activist.” 

Op sociale media worden continu scheidslijnen getrokken zonder dat echt inhoudelijke argumenten worden uitgewisseld. Tegelijkertijd werken die sociale media juist emanciperend voor groepen die tot voor kort geen stem hadden. “Het is alleen de vraag hoe genuanceerd je die stem laat klinken in een omgeving die is ingericht door winst gedreven techbedrijven," zegt Pekel. “Want kies je voor een inhoudelijk argument dat misschien weinig aandacht krijgt? Of is het verleidelijker om met clickbait in te spelen op de algoritmes?”

Complotbeweging QAnon

Medialogica opent dit seizoen met een uitzending over de opkomst van de complotbeweging QAnon. In de uitzending wordt gekeken naar de achterliggende mechanismen waarmee bewegingen als QAnon complotten de wereld in kunnen slingeren. Pekel: “Wij hebben ons de vraag gesteld, moeten we hier wel aandacht aan besteden? Maken we het daarmee niet groter?”

Een relevante vraag, maar volgens Pekel moet die tegelijkertijd niet leiden tot een vorm van journalistieke zelfcensuur. “We kunnen er niet omheen dat politici door QAnon-leden zijn bedreigd op het Binnenhof, dat de beweging in de Amerikaanse verkiezingscampagne opduikt en dat techbedrijven de strijd tegen dergelijke complotdenkers zijn aangegaan. Het is daarmee een journalistiek relevant fenomeen geworden," aldus Pekel.

Worstelen met Q (5 november)

Twee dagen na de Amerikaanse verkiezingen onderzoeken Foeke de Koe, Ruth Nederveen en Bregje Notenboom in de eerste aflevering van Medialogica de opkomst van de complotbeweging QAnon.

Klik op 'open' voor meer informatie

QAnon-aanhangers geloven in een deep state-complot waar president Trump tegen strijdt en in een pedofielennetwerk, gerund door hooggeplaatste politici en beroemdheden. Ook koesteren zij een groot wantrouwen tegen traditionele media.

Het spel in de krochten van het internet groeit uit tot een beweging die zich buiten de Verenigde Staten verspreidt en óók Nederland bereikt. Journalisten worstelen met lastige dilemma’s. Hoeveel aandacht verdient de beweging? Maakt berichtgeving de aanhang juist niet groter? En wat is de invloed van de complottheorie op de verkiezingscampagne?

Donderdag 5 november 22:15u op NPO 2

Beeldvorming rond het RIVM

Het effect van de coronacrisis op het publieke debat wordt ook duidelijk in de uitzending over de beeldvorming rond het RIVM. Pekel: “Kijk- en bezoekcijfers zijn gebaat bij vlot sprekende, zelfverzekerde en soms ronduit provocerende sprekers, terwijl wetenschap juist bestaat bij de gratie van reflectie, geduld en twijfel. Dat wringt.”

In deze uitzending onderzoeken we wat er gebeurt als de spotlights opeens op de wetenschapper en het RIVM gericht staan. “Ik kan mij voorstellen dat je als samenleving in tijden van een pandemie kwalitatief hoogwaardige voorlichting wilt, en niet zozeer wetenschappers of zelfbenoemde deskundigen die alleen worden uitgenodigd omdat zij goed kunnen entertainen," aldus Pekel.

Wetenschap in de frontlinie (19 november)

In de derde aflevering van Medialogica vragen Martine Braam en Myrthe Buitenhuis zich af wat er daadwerkelijk gebeurt achter de schermen bij het RIVM.

Klik op 'open' voor meer informatie

Mark Rutte verwoordt het stellig in maart: “We varen op het kompas van de wetenschap” en “Het OMT-advies is heilig”. In de media en samenleving ontstaat het beeld dat het land wordt bestuurd door virologen met het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) voorop. Dat maakt die wetenschap meteen ook het aanspreekpunt voor kritiek. Zo verschijnt het instituut steeds vaker als gesloten bastion in de media, waar men vasthoudt aan achterhaalde inzichten of juist onnodig strenge maatregelen doordrukt.

Inmiddels is het land verdeeld. Critici, bezorgde burgers en experts bevolken de media met zorgen en twijfels over de werkwijze van het RIVM en het Outbreak Management Team (OMT). Wat is de rol van het RIVM? En hoe verhoudt wetenschap en de daarbij horende twijfel en onzekerheden zich tot de media-arena waarbij stelling nemen je juist aan de talkshowtafel krijgt?

Donderdag 19 november 22:15u op NPO 2

Media als schandpaal

Dit seizoen is er ook nog ruimte voor twee heel andere onderwerpen. In aflevering 2 staat de zaak Ait-Taleb centraal, waarbij een voormalig ambtenaar van de Gemeente Amsterdam door het Openbaar Ministerie is vervolgd voor fraude. De rechter oordeelde dat de strafvervolging onterecht was.

Volgens Pekel is het belangrijk om te onderzoeken in hoeverre de beeldvorming een rol in deze zaak heeft gespeeld. “Media kunnen makkelijk de rol vervullen van schandpaal of ertoe leiden dat iemand in de beeldvorming al is veroordeeld voordat de rechtszaak is geweest, waarbij de gevolgen voor personen waar het om gaat vaak immens zijn. Het kan levens letterlijk breken.”

De zaak Ait-Taleb (12 november)

Hoe kon het beeld ontstaan dat een anti radicaliseringsambtenaar binnen de Stopera leiding zou geven aan een 'Marokkanen-netwerk'? Nordin Lasfar en Hansje van de Beek zoeken het uit in de tweede aflevering van Medialogica.

Klik op 'open' voor meer informatie

De voormalig anti radicaliseringsambtenaar Saadia Ait-Taleb kwam drie jaar geleden volop in het nieuws. De ‘topambtenaar’ zou een privé relatie met Said J. hebben en hem opdrachten hebben gegund. Na het ontslag staan de kranten vol verhalen over vriendjespolitiek. Binnen de Stopera zou sprake zijn van 'religieus cliëntelisme'. Ait-Taleb zou de spil zijn van een ‘Marokkanen-netwerk’ en het OM besluit haar te vervolgen voor fraude.

Drie jaar later wordt Ait-Taleb door de rechter in de strafzaak 'van alle blaam gezuiverd’. Zij blijkt zich samen met Said J. te hebben ingezet voor een geheime Grijze Campagne van de gemeente om radicalisering tegen te gaan. Ook haar strafontslag houdt de gemeente tegen het licht.

Donderdag 12 november 22:15u op NPO 2

Dynamiek van online activisme

De laatste uitzending zoomt in op het verwijderde kunstwerk van Erik Kessels op de tentoonstelling BredaPhoto, aangejaagd door een online protest. “Het is een voorbeeld waarbij je ziet hoe snel sociale media invloed kunnen hebben op de werkelijkheid," zegt Pekel. "Het kunstwerk is al verdwenen, voordat de online petitie tot een inhoudelijk debat heeft geleid. Het lijkt soms wel alsof niemand meer de controle heeft over het publieke debat, zo snel gaat het.” Daarnaast laat de uitzending goed zien hoe de dynamiek van online activisme werkt.

Destroy my face (3 december)

Hoe kan een online protest ertoe leiden dat het fotokunstwerk van Erik Kessels binnen een week het veld moet ruimen? Anneloor van Heemstra en Maud van de Reijt onderzoeken wat er gebeurde. Is het cancel culture of een zelfreinigend vermogen van de kunsten?

Klik op 'open' voor meer informatie

In september dit jaar toont fototentoonstelling BredaPhoto ‘vrouwengezichten’ die plastische chirurgie ondergingen op een skatebaan. Het zijn artificiële afbeeldingen die op basis van algoritme tot stand zijn gekomen. Skaters zouden de gezichten langzaam maar zeker kapotrijden. Critici vinden het een zeer vrouwonvriendelijk werk.

Tegenstanders beginnen een petitie tegen de expositie van het kunstwerk. De sneeuwbal die online begint te rollen veroorzaakt een lawine van reacties waar niemand meer controle over heeft. Als de sponsoren zich dreigen terug te trekken, wordt het kunstwerk verwijderd.

Het verwijderen van het kunstwerk Destroy My Face van Kessels wordt in de media aangehaald als het Nederlandse voorbeeld van cancel culture. Is hier sprake van cancel culture? Wat betekent het voor het publieke debat over de kunsten? En wat beweegt de actievoerders?

Donderdag 3 december 22:15u op NPO 2

De grootste aandachtstrekker

Volgens Pekel is het in deze coronatijd des te belangrijker ons te realiseren dat veel media, online en offline, drijven op de aandacht die ze creëren. “Je zou hopen dat deze crisis ertoe leidt dat het publieke debat altijd optimaal functioneert. Maar je ziet toch vaak dat online, op televisie en in kranten niet zozeer degene met een zinnigste argument het woord krijgt, maar veeleer de grootste aandachtstrekker," aldus Pekel.