Waarom de journalistiek zich niet moet verlagen tot ‘clickbait’

Op veel nieuwsredacties wordt het aantal clicks en likes op grote schermen getoond, zodat iedereen ‘de score’ van een publicatie live kan bijhouden. ‘Klikpatronen’ geven het idee dat de online nieuwsgebruiker vooral interesse heeft in junknieuws en clickbait, met als gevolg dat ook de serieuze media zich hier steeds vaker toe laten verleiden. Clickable koppen als "Blote Trump maakt opwachting in Amsterdam," "Mysterieuze schoolpoeper New Jersey blijkt schooldirecteur" en "Pornoactrice Stormy Daniels gearresteerd omdat zíj betast wordt. Huh?" worden tegenwoordig veelvuldig door de NOS gebruikt. 

Het was reden voor Tim Groot Kormelink en Irene Costera Meijer (Vrije Universiteit Amsterdam) om onderzoek te doen naar de daadwerkelijke betekenis van de click. “Ze lijken een nieuwe graadmeter te worden voor het meten van succes. Wij zijn gaan kijken wat er nu werkelijk gebeurt als nieuws geconsumeerd wordt, en wat dat zegt over de waarde van zo’n click.”

En niet alleen de grote schermen op nieuwsredacties zijn aanleiding voor het onderzoek. “Uit eerder onderzoek blijkt dat die clicks ook een steeds grotere rol gaan spelen in de nieuwsselectie door redacties. Artikelen die niet goed lopen krijgen een nieuwe kop, in de hoop op meer attentiewaarde. Artikelen die juist veel worden aangeklikt blijven langer bovenaan de pagina staan en hebben een grotere kans op een vervolgartikel. Al met al is de click een belangrijke speler geworden in hoe journalisten te werk gaan.

Groot Kormelink en Costera Meijer ondervroegen een groep van 56 respondenten tijdens het gebruiken van online nieuws. Wanneer klikt men wel, wanneer niet en waarom? Daaruit konden twee dingen worden opgemaakt. Een click betekent niet direct grote interesse en grote interesse betekent niet meteen een click.

Groot Kormelink: “Ergens op klikken betekent lang niet altijd dat de nieuwsgebruiker echt interesse heeft in het onderwerp. Men klikt snel door als een kop een groot ‘What the hell’- gehalte heeft. Zoals de kop: “Anders Breivik zegt: Playstation 2 is marteling.” Daar werd veel op geklikt, niet per se uit interesse voor Breivik, Playstation of marteling, maar uit nieuwsgierigheid door hoe de kop is opgesteld.” 

Tegelijkertijd klikken gebruikers lang niet altijd op een publicatie die ze wel interessant of van belang vinden: “Vaak is de kop van het artikel voor de nieuwsgebruiker al genoeg informatie. Dat geldt vooral voor langlopende kwesties. Bijvoorbeeld de oorlog in Syrië: daarvan wilden mensen op de hoogte blijven, maar ze hoefden niet alle artikelen te lezen. De kop was genoeg om bij te blijven. Er was dus wel interesse, maar geen click.”

De interesse van de online nieuwsgebruiker valt dus niet enkel af te lezen uit het aantal clicks, aldus Groot Kormelink: “Het geeft wel enige indicatie, hoor. Maar het is geen waterdichte graadmeter. Ondertussen weten we uit internationaal onderzoek dat het aantal clicks een steeds grotere rol speelt in de nieuwsselectie. Het gevaar is dat journalisten denken dat een bericht niet meer nieuwswaardig is omdat er niet veel op wordt geklikt. Terwijl uit ons onderzoek blijkt dat de nieuwsgebruiker daar wel degelijk waarde aan hecht.”

Sinds een aantal jaar werkt de Nederlandse Publieke Omroep (NPO) met doelstellingen op online gebied. Zo is ook een journalistiek platform als Medialogica onderhevig aan aantallen clicks en views die gehaald moeten worden. Groot Kormelink vindt het een zorgelijke situatie: “De publieke omroep moet erg uitkijken met het nemen van views als maatstaf. De NPO heeft de taak om berichten te maken die commerciële bedrijven eerder laten liggen omdat ze nu eenmaal minder clicks opleveren."

Als voorbeeld geeft hij de lokale onderzoeksjournalistiek. “Dat is heel erg belangrijk, maar tijdsintensief en dus duur. Ook zal het niet net zoveel clicks opleveren als bijvoorbeeld internationaal entertainment nieuws. Daar ligt echt een taak voor de publieke omroep: en als je dat op clicks gaat afrekenen dan ben je verloren.” 

Groot Kormelink zou de NPO dan ook willen oproepen om naast het aantal clicks een aantal andere meetcriteria, zoals impact, op te stellen die meer passen bij de taak van de publieke omroep. “Er bestaat nu nog geen concreet idee over hoe we die impact goed kunnen meten. Ik denk dat het zaak is daar nu snel over na te gaan denken. Daar zou ik als wetenschapper graag bij helpen. Nieuwsorganisaties zijn vaak grote, logge organisaties dus hoe meer die clicks ingeburgerd raken, hoe moeilijker het is om dat uit de routine te krijgen.”

“De kans bestaat dat er een ‘u vraagt, wij draaien’- dynamiek ontstaat, en daarin schuilt een gevaar voor de journalistiek. Nieuwsgebruikers verwachten van kwaliteitsmedia dat ze geïnformeerd worden over wat er in de wereld speelt. Dat is hun toegevoegde waarde. Stap je daarvan af dan zal je uiteindelijk je publiek verliezen, ondanks wat de aantallen clicks je op korte termijn lijken te vertellen.”

En niet alleen de journalistiek zal het gevecht met de clicks uiteindelijk verliezen, stelt Groot Kormelink. Ook schuilt er op lange termijn een gevaar voor de democratie: “Nieuwsorganisaties hebben maar beperkte middelen en mankracht, en als er meer wordt ingezet op het najagen van clicks, kan dat ten koste gaan van bijvoorbeeld onderzoeksjournalistiek. Dan zullen de belangrijke verhalen die niet automatisch op een groot publiek kunnen rekenen het eerst sneuvelen, en dat is uiteindelijk schadelijk voor onze democratie.”