‘Een conflict beslechten alleen maar vanuit de lucht, dat gaat niet werken’

U bent net terug uit Polen. Wat deed u daar?
Ik was inderdaad in Polen bij een militaire oefening. Ik help soms met het schrijven van oefeningen, zodat we daar, in de nieuwe hybride omgeving waar de NAVO zich in bevindt, met scenario’s zo veel mogelijk kunnen aansluiten bij de realiteit.

U doet nog steeds dingen voor de NAVO. U kent deze organisatie dus heel goed van binnenuit.
Tegenwoordig doe ik niet zo veel meer, hoor. Maar ik heb op tal van plekken voor de NAVO  gewerkt. Ik ben bijvoorbeeld ook commandant van de NAVO Response Force geweest. Ik weet dus wel wat er leeft binnen het bondgenootschap.

Afgelopen oktober heeft de NAVO een analyse van de slagkracht van de Nederlandse krijgsmacht op tafel gelegd. Welk beeld wordt daarin geschetst?
Laten we eerlijk zijn: het beeld dat de NAVO daar van de Nederlandse krijgsmacht tekent is niet nieuw, maar het is somber. Nederland heeft een probleem. Wij voldoen niet aan de verplichtingen van de NAVO.

Als krantenlezer weten we dat er al jaren gesteggeld wordt over het percentage van het Bruto Nationaal Product dat Nederland aan Defensie besteedt. In dit stuk legt de NAVO ook de vinger op een aantal heel concrete zwaktes en niet nagekomen afspraken. Wat zijn de meest ernstige tekorten?
Laten we om te beginnen toch nog even stilstaan bij dat beroemde percentage. Dat is niet alleen te laag, Nederland brengt op de Defensiebegroting ook nog eens allerlei kosten onder die andere NAVO-partners anders financieren, bijvoorbeeld: de kosten van de Koninklijke Marechaussee, die deels politietaken betreffen. Het is allemaal prima. Maar wij hebben een afspraak gemaakt. En we hebben nu in feite al drie opeenvolgende ministers van Defensie gehad die die afspraak niet nakomen. Onder het kabinet Rutte-1 sprak de minister van Defensie over een nationale verzekeringspolis, maar we betalen de premie niet. In Rutte-2 zei de toenmalig minister van Defensie tijdens het Nederlands voorzitterschap van de EU dat Europa nu eindelijk volwassen moet worden. Maar ja, de wereld moet je verbeteren door bij jezelf te beginnen. En in Rutte-3 geeft de minister van Defensie ronduit toe dat de krijgsmacht haar grondwettelijke taken niet kan uitvoeren. Dus de kern van de boodschap van de NAVO is: jongens het staat er niet goed voor en er moet wat gebeuren. Er moet dringend wat gaan gebeuren. In feite kan Nederland niet optreden in het hoogste geweldsspectrum, simpelweg omdat we daar de middelen voor missen.

Maar even concreet, waar zitten de grootste pijnpunten?
De NAVO noemt onder andere de zware brigade van de landmacht, dat we niet in staat zijn om een hele brigade op de mat te brengen, zoals we dat wel beloofd hebben. En dan gaat het niet alleen maar om de slagkracht zelf, om de zware wapens. Het gaat dan ook om de logistiek die niet op orde is. Het gaat om de ondersteunende eenheden, zoals de genie. Het gaat om verkenningsmiddelen, om inlichtingenmiddelen. Het gaat daarnaast ook vooral – en eigenlijk is dat wel het belangrijkste punt – over het gebrek aan vulling en de geoefendheid van die eenheden.

Een gebrek aan menskracht?
Het gaat voor een heel groot gedeelte om een gebrek aan menskracht. Het gaat erover dat Nederland wel steeds zegt dat we gaan verbeteren, dat we ook meer geld gaan uitgeven, maar in de praktijk gebeurt dat dus steeds niet.

Ik heb die NAVO-analyse gelezen en ik concludeer dat de grootste tekortkomingen bij de landmacht liggen.
Ja. Dat klopt.

Nu heb ik ook gesproken met een aantal landmachtgeneraals. Die willen niet on-the-record, maar ze zeggen: als het gaat om de ruimte die er is voor investeringen bij Defensie dan wordt het grootste gedeelte steeds weer opgeslokt door grote, dure wapensystemen van de marine en de luchtmacht. En de landmacht die is de sjaak.
Is dit gezeur?
Ja. Phoe. Dat is een goede vraag. En dan ben ik waarschijnlijk ook zo’n zeurende landmachter…

Want u bent ook een landmachter.
Ja. Precies. Kijk, daar zit zeker een keer van waarheid in, maar het probleem is complexer.

In de onzekere tijden waarin wij nu verkeren in de hele wereld - de wereld is best instabiel aan het worden - heb je een balans nodig tussen aan de ene kant de beste wapensystemen, die je in de meest veeleisende situaties kunt inzetten. Dat zijn in principe dure systemen. Dat is nou eenmaal zo. En die zijn ook duur in onderhoud. Maar de krijgsmacht heeft aan de andere kant, dat is die balans, ook soldaten nodig, die beroemde boots on the ground, die uiteindelijk bij inzet het verschil kunnen maken in de directe interactie met andere mensen. Dat zijn de mannen en vrouwen die het uiteindelijk op de grond moeten doen. Een conflict beslechten alleen maar vanuit de lucht, dat gaat niet werken.

Hoe komt het dan dat de grote dure systemen vooral altijd op de wensenlijstjes staan van de luchtmacht en de marine?
Dat is niet zo moeilijk. De landmacht is in principe veel mens-intensiever dan die andere twee krijgsmachtdelen. Simpel gezegd heb je het bij de landmacht over mensen met een wapen. Bij de luchtmacht en de marine heb je systemen die bemenst worden. De straaljager is het wapensysteem Daar zit wel een piloot in, maar die straaljager is het wapen. En die straaljager of een onderzeeër zijn gewoon vele malen duurder dan het grootste wapensysteem van de landmacht: een tank. Begrijp me niet verkeerd, je hebt ook wel degelijk die dure systemen nodig. Grondtroepen hebben ondersteuning nodig vanuit de lucht, door goede vliegtuigen. Maar waar het om gaat is de juiste balans.

Nu zijn er grote tekorten bij de landmacht en dan gaat dat peperdure gevechtsvliegtuig - de F-35, de Joint Strike Fighter - er ook nog aankomen. Is dat eigenlijk iets dat hoog op de prioriteitenlijst van de NAVO staat als het om de Nederlandse krijgsmacht gaat?
Laat ik beginnen te zeggen: ik ben een voorstander van de F-35. Ik vind het een verstandig besluit dat Nederland dat vliegtuig gekocht heeft. Maar, de NAVO vraagt aan Nederland een inzetbare krijgsmacht. Die krijgsmacht heeft zeker ook goede vliegtuigen nodig. En de F-35 is zonder enige twijfel een goed vliegtuig. Als wij 2% van ons BNP zouden uitgeven aan Defensie dan is er ook zeker ruimte voor de F-35’s en ook voor méér F-35’s. Maar wanneer we dat niet willen uitgeven, en een ondergevulde krijgsmacht hebben, zonder reservedelen, met een gebrek aan munitie, met een gebrek aan ruimte om te oefenen… dan moet je je zwaar afvragen of die negen extra F-35’s nou daartegen wel opwegen.

Dat is wat het kabinet onlangs besloten heeft om nog eens negen extra F-35-toestellen te bestellen.
Ja. En dat zou op zich prima zijn, als er niet elders grote tekorten waren. Ik ben een grote voorstander van die F-35. Maar ik ben een nog veel grotere voorstander van nou eindelijk eens een keer die mannen en vrouwen die het werk moeten doen fatsoenlijk betalen, een fatsoenlijke CAO geven en er daadwerkelijk voor zorgen dat we die organisatie vol krijgen. Ik vind het heel vervelend dat in dezelfde periode waarin besloten wordt die extra F-35-toestellen te kopen de staatssecretaris tegen de vakbonden roept dat er geen ruimte is voor salarisverhoging. Dat vind ik contraproductief.

Zelfs in de Verenigde Staten zijn er nu serieuze geluiden dat de F-35 veel te duur is.
De Amerikanen stellen vast, net zoals wij, dat de F-35 een fantastisch vliegtuig is. Maar ze stellen ook vast dat er een heleboel taken zijn die je heel prima met een veel eenvoudiger vliegtuig kunt doen. Dus de Amerikanen zijn nu aan het bekijken of het niet mogelijk is om een nieuwere versie van de F-16’s te behouden. Vorige week hadden we weer zo’n situatie, waarbij een langzame Russische bommenwerper probeert het Nederlandse luchtruim binnen te vliegen. Die moet dan weggejaagd worden. Maar daar heb je geen F-35 voor nodig. Dat gaat prima met zo’n F-16.

Er wordt wel eens een vergelijking gemaakt tussen die F-35 en een Ferrari. Als je zo’n Ferrari hebt, dan hoef je die niet per se voor elk ritje te gebruiken.
Inderdaad. Ik zou met de Ferrari geen boodschappen gaan doen. Het parkeert toch lullig met zo’n Ferrari. Je zou moeten gaan kijken of je niet in staat bent een pool op te richten met een aantal topvliegtuigen voor de meest extreme situaties en daarnaast een aantal vliegtuigen die je zou kunnen gebruiken voor andere situaties. Kijk, Amerika kan dat zelf. Die hebben daar geen partners voor nodig. Die kunnen het zich veroorloven om met twee of meer typen vliegtuigen te blijven vliegen. Nederland gaat dat niet kunnen. En daarom zou het slim zijn om in Europees verband te kijken: kunnen niet een aantal landen gewoon F-16’s of andere vliegtuigen behouden, dan gebruiken we die voor de meer simpele taken. En dan gebruiken we die dure F-35’s voor de extreme situaties.

Aan welke landen denkt u?
Je zou bijvoorbeeld met de Duitsers kunnen kijken. Die hebben Eurofighters. De Belgen gaan ook F-35’s aanschaffen. Je zou eens kunnen kijken: kunnen we het samen slimmer doen? Dan maken we een of twee vliegvelden met F-35’s en dan kijken we eens of we dat niet samen veel slimmer kunnen.

Is de samenwerking juist met Europese NAVO-partners belangrijk?
Toen wij de F-35 bestelden, was Amerika dé politieagent van de wereld. Sindsdien hebben we wel de 45ste president van de Verenigde Staten gehad en toen hebben we toch duidelijk gezien: we moeten meer onze eigen zelfstandigheid gaan invullen.

U doelt op inmiddels al weer vertrokken president Donald Trump?
Ja. Daar doel ik op. We moeten zorgen dat Europa zijn eigen broek kan ophouden.

U kunt zich voorstellen dat straks Duitse piloten in een Nederlands F-35-toestel vliegen?
Ja. Dat kan ik me voorstellen.

En dat we dan ook de onderhoudskosten zouden kunnen delen met de Duitsers?
Je zou dan samen onderhoud kunnen plegen. Even terug naar uw vergelijk met de Ferrari. Het grootste probleem van de Ferrari is niet de aanschaf, maar het onderhoud.

Maar zou u uw Ferrari uitlenen aan uw buurman?
Als die buurman dan samen met mij de kosten van dat ding zou delen, wel ja.