Het nieuwe seizoen van Medialogica gaat op 4 april op NPO 2 van start. De afgelopen maanden onderzochten onze makers meerdere gebeurtenissen waarbij beeldvorming een cruciale rol heeft gespeeld. In dit artikel lees je meer over de onderwerpen en over de totstandkoming van de komende vier afleveringen.

Het Toeslagendrama in drie Aktes

Begin dit jaar treedt het kabinet Rutte III af. De reden: de toeslagenaffaire. Families worden vermalen. Politici onvolledig geïnformeerd. En journalisten aan het lijntje gehouden. Hoe kon het gebeuren dat de overheid burgers jarenlang als fraudeur zag? Welke rol spelen media bij het blootleggen van de affaire? Makers Nordin Lasfar en Hansje van de Beek onderzoeken de beeldvorming rondom de affaire tijdens een drietal cruciale momenten: van de Bulgarenfraude tot en met een kritisch rapport van de Nationale Ombudsman uit 2017 en de recente onthullingen door journalisten van Trouw en RTL Nieuws. 

De keuze om de aflevering in meerdere delen op te splitsen, was volgens redacteur Hansje van de Beek bijna onontkoombaar. ‘De toeslagenaffaire behelst een zeer uitgebreid dossier van vijftien jaar. De affaire is ook niet één probleem, maar het bestaat uit heel veel problemen bij elkaar. Van een beetje op hol geslagen fraudeteam tot een erg strenge uitvoering van de wetgeving. Om het behapbaar te maken voor onze uitzending, moesten we kiezen welke onderdelen we daarvan gingen behandelen.’

De keuze om in hoofdstuk één de Bulgarenfraude te behandelen, komt voornamelijk door de rol die in de media aan deze casus is toegeschreven. ‘Het lijkt nu alsof de Bulgarenfraude de oorzaak is van de toeslagenaffaire, maar onze analyse is dat het een katalysator is geweest, maar zeker geen oorzaak,’ zegt Van de Beek. In de tweede akte van de aflevering wordt gekeken naar een rapport van de ombudsman over de toeslagenaffaire, dat al in 2017 werd gepubliceerd. ‘In dat rapport stond een groot deel van de kern van het probleem. Wij onderzoeken hoe het kan dat dit toen niet groot is opgepakt.’ In het laatste deel gaan de makers in op de ingrediënten die ervoor hebben gezorgd dat de affaire uiteindelijk wel naar buiten is gekomen. Van de Beek: ‘Er waren al vijftien jaar lang problemen, en pas in 2019 kwam het groot in het nieuws. Wat was er nodig om dit onrecht onder de aandacht te brengen?’

Tekst gaat verder na afbeelding.

© Hansje van de Beek

Nordin Lasfar interviewt Eva González Pérez, de advocaat die de toeslagenaffaire aan het rollen bracht.

Kringen rondom het Hof

De beeldvorming rond Willem-Alexander

In de tweede aflevering van het seizoen, onderzoekt Medialogica de beeldvorming rondom koning Willem-Alexander. Het is een turbulent jaar geweest voor ons staatshoofd. Zijn toespraak tijdens de Dodenherdenking in 2020 wordt gezien als een hoogtepunt van zijn koningschap, zijn vakantie naar de Griekse zon vijf maanden laten als een dieptepunt.

Voor makers Jacco Versluis en Justine Cornelissens gaf het rumoerige jaar van Willem-Alexander aanleiding om de werking van medialogica achter het imago van de koning te onderzoeken. Versluis: ‘De koning en de beeldvorming rondom hem, stond al langer op de lijst van potentiële onderwerpen voor Medialogica. Want als er één persoon is in Nederland wiens imago en beeldvorming belangrijk zijn, dan is het de koning wel. De reden dat we nu de knoop door gehakt hebben om hierover een aflevering te maken, is dat er dit jaar veel ophef rondom hem is geweest. Met de aanschaf van zijn speedboot terwijl de rest van het land in crisis zat. Vervolgens de selfie met de Griekse restauranteigenaar waar onvoldoende afstand werd gehouden. En als klap op de vuurpijl de vakantie naar Griekenland op het moment dat de rest van Nederland juist het idee had dat ze van diezelfde regering thuis moesten blijven.’

In de aflevering zal het overigens zeker niet alleen gaan om wat de koning allemaal wel of niet heeft gedaan. ‘Wij richten ons op hoe journalisten verslag van hem doen, en hoe daar via de Rijksvoorlichtingsdienst invloed op wordt uitgeoefend,’ zegt Versluis. ‘Dat laatste zag je vooral tijdens die vakantie naar Griekenland, waar de Rijksvoorlichtingsdienst volgens insiders toch een beetje jokte over wat er daar voorviel naar de buitenwereld toe. Zo deden ze alsof ze niet wisten of de koning op vakantie was. Op die manier probeerden zo de koning uit de wind te houden en z’n imago vrij te houden. En dat was voor ons een goede aanleiding om er eens een keer diep in te duiken.’

Journalistiek in Crisistijd

In de coronapandemie is betrouwbare en objectieve informatie belangrijker dan ooit. Ondertussen lijkt het publieke debat steeds verder te polariseren en staat de journalistiek zelf ook steeds meer onder druk. Hoe moet de journalist omgaan met extreme geluiden en onwaarheden, vragen makers Anneloor van Heemstra, Martine Braam en Anouk Suntjes zich af. Om daar een antwoord op te vinden, onderzoeken ze hoe er in Nederland en België door media wordt omgegaan met extreme meningen, feitenvrije stellingen en leugens.  

De keuze om zowel naar Nederland als naar België te kijken, is niet zonder reden legt Braam uit. ‘Nederland en België zijn buurlanden die op elkaar lijken, maar we kwamen er tijdens onze research achter dat er grote verschillen zijn tussen hoe Nederlandse media en met name Franstalig Belgische journalisten omgaan met die extreme geluiden. Dat vonden we interessant om naast elkaar te leggen. Met die vergelijking willen we een uitzending maken die reflecteert op hoe wij als media onze taak opvatten en uitvoeren.’

De Hydroxychloroquine Hype

25 april, 22:10 uur

Niet lang na het uitbreken van de coronapandemie lijkt het ‘wondermiddel’ tegen COVID-19 gevonden: het malaria-medicijn hydroxychloroquine. Over de hele wereld is de aandacht op het middel gevestigd, zowel in de wetenschap als in de media. Hoe kon een medicijn waarvan nu duidelijk is dat het geen enkele werking heeft tegen het coronavirus, uitgroeien tot zo’n grote hype? Dit onderzoeken makers Myrthe Buitenhuis, Martine Braam, Brigitte Born en Maud van de Reijt in de vierde aflevering van dit seizoen.

Buitenhuis stuitte op dit onderwerp na het maken van een eerdere Medialogica-aflevering, over het RIVM. ‘In onze research voor die aflevering, kwamen we te weten dat in veel ziekenhuizen hydroxychloroquine in de eerste weken van de pandemie is ingezet,’ zegt Buitenhuis. ‘Terwijl wij dachten dat dit middel juist niet serieus werd genomen door artsen. Dat is namelijk het beeld dat eromheen is ontstaan, van Trump die het middel aanprees en daarna de hele kritische mensen die er online over doorgingen. Maar in het begin is hydroxychloroquine dus wel degelijk erg serieus genomen. Er is meer wetenschappelijk onderzoek naar gedaan dan naar welk ander middel dan ook.’

Wat de makers in deze aflevering vooral willen onderzoeken, is hoe het kan dat het middel zoveel aandacht heeft gekregen, zowel in de media als in de wetenschap. En hoe het in de beeldvorming een wondermiddel werd nog voordat er goed onderzoek naar was gedaan. Daarvoor hebben ze met veel artsen gesproken. Buitenhuis: ‘Het is natuurlijk voor die artsen een groot dilemma als er een pandemie van deze omvang op ze afkomt en het ziekenhuis ineens vol ligt met doodzieke patiënten, met een ziektebeeld dat ze niet kennen. Een belangrijk onderdeel van de aflevering is ook dat we kijken hoe en met welke afwegingen hydroxychloroquine in het begin is ingezet.’

Wat opvalt is dat het middel door een aantal politici en in bepaalde online-kringen nog steeds wordt besproken als werkend medicijn tegen COVID-19. Dat de discussie over hydroxychloroquine blijft oplaaien heeft volgens Buitenhuis deels ook te maken met een heel menselijk verlangen, namelijk: hoop. ‘Mensen hopen gewoon dat we nu eindelijk een medicijn tegen het coronavirus hebben.’