Het vertekende beeld rond criminaliteit in het vluchtelingendebat

Maken asielzoekers de omgeving van een asielzoekerscentrum nou onveiliger of niet? ‘Het is eigenlijk maar een kleine groep die problemen geeft. Je ziet dat het aandeel van asielzoekers in de algehele criminaliteit in Nederland eigenlijk heel beperkt is.’ Sanne Noyon is als sociaalwetenschapper werkzaam bij het Wetenschappelijk Onderzoeksbureau en Documentatiecentrum (WODC), ze promoveerde op een proefschrift naar publieke opinie over immigratie. Bij het WODC doet ze onder andere onderzoek naar incidenten en misdrijven onder de bewoners van asielzoekerscentra. 

‘Het interessante is dat het beeld dat wordt geschetst niet per se feitelijk onjuist is. Er zijn ongetwijfeld mensen die last hebben van asielzoekerscentra en het is natuurlijk heel vervelend als dat gebeurt. Maar de werkelijkheid is dat de overgrote meerderheid van de bewoners van asielzoekerscentra nooit wordt verdacht van een misdrijf,’ aldus Noyon.

‘We praten over overlast, over mensen die problemen ervaren door asielzoekers, en over mensen die demonstreren tegen de komst van asielzoekerscentra. Door alleen die excessen weer te geven, ga je voorbij aan het feit dat de overgrote meerderheid van de asielzoekers helemaal geen overlast geeft,’ legt Noyon uit. ‘Dat is problematisch want als mensen een mening vormen, dan doen ze dat op basis van informatie die makkelijk toegankelijk is. Als wij steeds weer horen over de asielzoekers die problemen geven en nooit over de duizenden mensen die eigenlijk helemaal nooit overlast geven, dan is dat wat de publieke opinie beïnvloedt. Het geeft een vertekend beeld.’

Het valt Noyon ook op dat het in de berichtgeving over asielzoekerscentra vooral lijkt te gaan over meningen en gevoelens. ‘Dat heeft natuurlijk invloed op de manier waarop mensen kijken naar asielzoekers en asielzoekerscentra. Zeker als het wordt gekoppeld aan iets waar je bang voor moet zijn, bijvoorbeeld ‘onze vrouwen kunnen niet meer veilig over straat’. Het heeft een grote invloed op hoe mensen kijken naar asielzoekers. Veel mensen zijn vóór de opvang van asielzoekers of ze staan er neutraal in, maar die stemmen hoor je niet. Daardoor lijkt het probleem groter dan het is.’

Jos Wienen is in 2015 voorzitter van de adviescommissie asiel van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en burgemeester van Katwijk. Ook daar is er protest. Het gaat om de komst van nog eens 600 asielzoekers bovenop een al bestaand asielzoekerscentrum. Wienen besluit om de criminaliteitscijfers onder asielzoekers in het AZC van zijn gemeente in kaart te laten brengen.

‘Ik wilde weten hoe het precies zit, dan kan je mensen de juiste informatie geven,’ vertelt Wienen. ‘We hebben een bestaande AZC in Katwijk onderzocht en de politiegegevens van twee jaar geanalyseerd. Daaruit bleek dat het aantal politiecontacten per asielzoeker aanzienlijk lager ligt dan de gemiddelde Katwijker: 2,5 keer zo laag.’

Sociaalwetenschapper Noyon is sceptisch over het bekendmaken van dit soort cijfers: ‘Het is de vraag in hoeverre je de publieke opinie nog kan beïnvloeden met feiten. Als mensen eenmaal een mening hebben gevormd en daarvan overtuigd zijn, is het heel moeilijk om informatie te geven dat geaccepteerd wordt. Waarschijnlijk trekken mensen vaker de cijfers in twijfel dan dat ze hun mening bijstellen. Dat maakt het ook zo lastig om de beeldvorming te veranderen.’

Zouden media meer moeite moeten doen om nuance in het gepolariseerde asieldebat en in hun eigen berichtgeving aan te brengen? Rennie Rijpma is hoofdredacteur van het Algemeen Dagblad: ‘Heftige emoties blijven ons langer bij. We moeten er scherp op zijn om daar iets tegenover te zetten. De angst voor criminaliteit is niet heel reëel, dat weten we uit cijfers. We leven in een behoorlijk veilige samenleving. Toch voelen veel mensen zich onveilig.’

Nuance aanbrengen kost meer moeite en meer tijd, zegt Rijpma ‘Het kost ook meer moeite om het aan de man te brengen. Mensen klikken eerder op negatief nieuws. Ophef scoort goed. Een luidruchtig protest neem je sneller over dan bijvoorbeeld een mooi menselijk verhaal over de opvang van asielzoekers. Wij moeten daaraan als media genoeg tegenwicht bieden.’

Hoogleraar Rens Vliegenthart houdt zich bezig met de invloed van mediaberichtgeving op kiezers en politiek. ‘Dominante frames in de media zijn de bedreiging van asielzoekers als potentieel crimineel, als verkrachter en als extremist.’ Volgens Vliegenthart zit het zoeken naar conflict en negativiteit ingebakken in de manier waarop nieuws wordt gemaakt. ‘De drive naar negativiteit en emoties zit ook ingebakken in de manier waarop het publiek nieuws consumeert. Dat mechanisme is heel moeilijk te doorbreken. We weten mensen sterk reageren op negativiteit. Het conflict blijft beter hangen.’ 

De hoogleraar concludeert: ‘Het is een relatief kleine maar heel luidruchtige groep die de beeldvorming weet te bepalen.’