Humanitaire hulp of verdachte transactie: hoe banken goede doelen belemmeren

Meer dan de helft van Nederlandse stichtingen en verenigingen ervaart problemen met hun bankrekening of hun betalingsverkeer. Dorpshuizen, sportverenigingen en goede doelen hebben grote moeite met het krijgen van een bankrekening, moeten doorlopend vragen beantwoorden of kunnen plotseling geen betaling meer overmaken. Dat blijkt uit een enquête onder meer dan duizend maatschappelijke organisaties in Nederland.

Kerk in Actie is een van de goede doelen die problemen ondervindt. De organisatie is actief in dertig verschillende landen. Zo helpen zij gezinnen in Soedan aan water en middelen voor levensonderhoud en helpen zij met het herstellen van kerken in Syrië. Maar onder andere bij donaties naar Syrië gaan bij de banken de alarmbellen af. 

Voor banken zijn 24 landen aangemerkt als ‘hoog risico’, ook Syrië valt hieronder. Hoogrisicolanden zijn landen die niet voldoen aan de eisen van de Financial Action Task Force (FATF) rondom de bestrijding van witwassen en terrorismefinanciering. Transacties naar deze landen worden automatisch als verdacht bestempeld.

De Wet ter voorkoming van witwassen en het financieren van terrorisme (Wwft) verplicht financiële instellingen verplicht om onderzoek te doen naar hun klanten op deze gebieden. Doen zij dit niet, dan kunnen zij flinke boetes verwachten. Voor Kerk in Actie betekent dit dat zij vaker bevraagd worden over hun transacties en dat het langer duurt voordat zij het geld op de juiste plek krijgen.

“Soms zijn het echt situaties waar het gaat om leven en dood,” vertelt Jurjen de Groot, directeur van Kerk in Actie. “Denk aan de grote aardbeving in Syrië en Turkije in 2023, waar op dat moment ter plekke heel veel hulp nodig is. We hebben flink bij de banken moeten lobbyen om het geld met een bepaalde snelheid daar te krijgen.”

Anne-Floor Dekker, directeur bij WO=MEN, een platform voor organisaties en individuen die zich inzetten voor vrouwengelijkheid, krijgt ook signalen van leden over de verschillende problemen waar zij met de banken tegenaan lopen. “Geld wordt niet geleverd of wordt vastgehouden, en bankrekeningen worden bevroren waardoor organisaties überhaupt geen zaken meer kunnen doen via de bank.”

Organisaties zoeken daarom soms naar manieren om het geld buiten de banken om toch op de juiste plek te krijgen.

“Soms is een transactie doen zo ingewikkeld dat organisaties ervoor kiezen om stafmedewerkers met een koffer met 10.000 euro cash te laten reizen,” legt Dekker uit. “Dat is niet de manier waarop je het wil, want het brengt risico’s mee om beroofd te worden en kost meer tijd en capaciteit. Maar soms de enige mogelijkheid om ervoor te zorgen dat je geld ook ter plekke krijgt waar het nodig is.”

Banken kunnen al actie ondernemen vanwege een term in de transactie of de naam van een organisatie. “Als er bijvoorbeeld ‘Afrika’ of ‘Syrië’ in de naam staat, kan dat voor een bank een reden zijn om het openen van een rekening te weigeren,” vertelt Dekker. “We hebben ook een voorbeeld van een organisatie waarvan een transactie werd geweigerd omdat er bij de omschrijving ‘watertanks’ stond. Het woord ‘tank’ was een rood vlaggetje en daarom werd het geweigerd.”

Niet alleen de stichtingen worden bevraagd door de banken, maar ook de donateurs worden benaderd met vragen. “Mensen worden daar ook een beetje bang van”, ziet De Groot. “Je kunt je voorstellen dat mevrouw Jansen van 65 jaar ervan schrikt als zij geld aan ons overmaakt voor een goed doel in Syrië. En dat ze vervolgens door de bank wordt benaderd met de vraag wat ze aan het doen is en dat ze verdacht is.”

Goede doelen krijgen een hele set aan vragen van banken, voordat zij ergens geld mogen ophalen of een bankrekening mogen openen. Vragen als: ‘wat is het doel van het geld?’ en ‘hoe zorg je ervoor dat het geld niet in de verkeerde handen terechtkomt?’

Er zijn ook gevallen waarbij het bestuur van een stichting alle ins en outs van de bestuursleden moest overgeven of overdragen. “Eigenlijk wordt er een volledige screening verwacht”, vertelt Dekker. Zo moet het bestuur bewijzen dat zij en hun familie geen relaties hebben met terroristische organisaties. “Banken vroegen naar privacygevoelige informatie als privérekeningen en hypotheken. Zo kan een bank naar buiten toe zeggen dat ze er alles aan hebben gedaan om ervoor te zorgen dat het geld niet in verkeerde handen is gevallen.”

Voor kleine organisaties zijn deze controles extra lastig. “De meeste mensen doen het werk voor de stichting naast hun baan. Het voortdurend antwoorden op de vragen van banken kost veel energie. Veel organisaties sluiten de deuren of vallen om omdat ze gewoon te moe zijn om hier maar over door te strijden. Dat is erg vervelend, zeker omdat het belangrijk is dat juist burgers zich inzetten voor goede doelen,” zegt Dekker. 

Het contact met de banken is voor de kleine organisaties nog lastiger dan voor grote organisaties, omdat zij geen accounthouder bij de bank krijgen. “Dan bouw je geen relatie op,” legt Dekker uit. “Het verhaal wat je al duizend keer hebt verteld, dat wordt niet of onvoldoende geregistreerd. Dus jij kan dan wel heel boos worden op de bank, maar je krijgt iedere keer iemand anders aan de lijn. Het is een eenvoudig e-mailadres waarmee je zaken doet.

Beide directeuren begrijpen goed dat er maatregelen tegen witwassen en terrorismefinanciering moeten zijn, maar zien ook verbeterpunten.

 “De stichtingen stellen dat de risicomaatregelen die genomen worden, ook daadwerkelijk op risico’s gebaseerd moeten zijn. Nu lijkt het buiten proportie,” stelt Dekker. “De meeste organisaties werken aan inclusie, vrede, veiligheid, democratie en mensenrechten, wat zorgt voor een veiligere wereld. Ze worden zelfs gefinancierd door bijvoorbeeld de Nederlandse overheid om dat werk te doen, maar kunnen dan niet door met werk vanwege die financiële maatregelen.”

De Groot van Kerk in Actie vindt het belangrijk dat de gewone Nederlander die ‘geeft', ontzien moet worden van deze strenge controles. “De organisatie waar de transactie naartoe gaat moet gesproken worden, niet met de donateur.”

“Op een bepaalde manier zou je afspraken met de banken moeten maken over hoe wij met dit soort ongebruikelijke transacties willen dealen.” Dat de controles plaatsvinden, begrijpt De Groot. “Maar het moet niet elke keer opnieuw.”