Zwanen in Venetië en ander nepnieuws over dieren tijdens corona

'Twee zwanen die dobberen in heldere kanalen van Venetië, een onverwacht gevolg van de pandemie'. Dit hoopvolle bericht wordt duizenden keren gedeeld. Maar al snel maken oplettende redacteuren van National Geographic en andere factcheckers duidelijk dat de foto niet in de stad, maar op Burano in de Lagune van Venetië is gemaakt. En de zwanen zwommen daar al voor de coronacrisis. 

Ook de dolfijnen, zo lezen we bij factcheck-site Snopes, zwemmen niet in de kanalen van Venetië. De beelden zijn gemaakt voor de kust van Sardinië. Dus hoewel er heus positieve gevolgen zijn, zoals Humans jongerenplatform Tussenuur in dit artikel beschrijft, is niet alles wat je leest waar. 

Eliot Higgins, de oprichter van burgerjournalistiek-netwerk Bellincat, besluit de tweets over de zwanen te verifiëren. In dit gedetailleerde draadje op Twitter legt hij precies uit hoe hij te werk is gegaan. De stelling: de foto met zwanen is niet in Venetië gemaakt, maar op Burano. Higgins begint zijn zoektocht bij Google Maps. Op de foto staat een brug dus hij 'scrollt' alle bruggetjes op Burano langs. Het duurt niet lang of hij vindt een bruggetje dat precies overeenkomt met die van de zwanenfoto.

Een andere foto met zwanen die circuleert, is iets minder gemakkelijk te herleiden. Higgins begint met de gebouwen op de achtergrond. Ze zijn in de opvallende kleuren oranje, rood en oranje geverfd. Via Google Earth doorzoekt hij een 3D-overzicht van de stad met vele gekleurde huizen en zeven minuten later, met wat hulp van crowdsourcing, heeft hij een match.

Is het water van Venetië dan wel helderder? Ja, maar het is niet schoner. Pierpaolo Campostrini, directeur van het Corila Consortium die onderzoek doen in de Lagune van Venetië, legt uit aan ABC News dat drab naar de bodem zakt als er geen boten door het water varen. Het water is helder omdat het stil ligt, niet omdat het schoon is.

Dr. Nicolet Theunissen van MooierMens.app is gespecialiseerd in hoe mensen met het onbekende omgaan, met een toekomst die niemand kan voorzien. Ze doet onderzoek naar het effect van positief gedrag. We vroegen haar waarom mensen deze berichten zo graag delen. "Dieren staan voor de natuur, voor het ongerepte, zeker zwanen. Wij projecteren dat zelf op dieren. Net als dat olifanten en dolfijnen altijd lijken te lachen."

De behoefte om deze berichten te delen heeft vooral te maken met zingeving: "We hebben altijd de neiging te zoeken naar een oorzaak, een reden, vooral bij grote gebeurtenissen zoals de coronacrisis. En liefst willen we het gevoel hebben dat iets niet voor niets gebeurt. Wij kunnen er heel moeilijk mee omgaan dat iets zomaar 'is'. We verzinnen van alles: het is een test, of we voelen ons schuldig, of opgelucht want het is nog ergens goed voor. De westerse samenleving heeft een cultuur waarin je als mens geacht wordt veel controle en invloed te hebben op wat er om je heen gebeurt. In een cultuur waar mensen het leven meer ondergaan, is die neiging om een reden te verzinnen waarin de mens de oorzaak is voor gebeurtenissen misschien minder."

Ook al deel je een positief verhaal met goede bedoeling, kan het een tegenovergesteld effect hebben, zo lezen we in het artikel van National Geographic. Zodra mensen erachter komen dat het feelgood-verhaal nep is, voelen ze zich nog kwetsbaarder. Dat betekent niet dat je geen verhalen met een positieve boodschap kan delen. Integendeel, maar let op: het moet wel waar zijn.

Theunissen voegt toe: "Je kunt je beter bezighouden met positief gedrag van mensen - die bijvoorbeeld ouderen helpen met boodschappen doen of op andere manieren mensen steunen die het moeilijk hebben."

Kom je een foto tegen waaraan je twijfelt? Dan zijn er manieren om zelf te controleren waar en wanneer de foto op internet is verschenen. Met Google of TinEye kan je namelijk een ‘reverse image search’ uitvoeren. Peter Burger van Nieuwscheckers maakte een handige video met handleiding: