Waarom we de Nederlandse wolf geen naam mogen geven

‘Een echt Valentijnsverhaal’, zo noemen regionale media het verhaal van Naya: de eerste wolf die zich in België vestigde. Het verhaal van de wolvin die via Nederland, van Duitsland naar België liep, was als een soapserie te volgen. Ze zou de reis hebben afgelegd om op haar eindbestemming de liefde van haar leven te vinden: August.   

Wie geeft in België namen aan de wolven? Dat verschilt. Minister Zuhal Demir deelde de naam Noëlla op Twitter omdat de wolvin gespot werd met kerst. En omdat August begin augustus voor het eerst werd vastgesteld in het gebied van Naya, besloot het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) samen met de boswachters van Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) deze wolf de naam August te geven. ‘Er was wat verwarring bij boswachters over welke wolf ze het nou hadden. Vaak zeiden ze: ‘Die wolf die in augustus voor het eerst gezien.’ Toen is ‘ie August geworden.’ Koen van Muylem van het Vlaamse INBO legt uit dat de namen van de Belgische wolven puur toevallig zijn ontstaan. ‘Het is geen bewuste keuze en er is zeker geen sprake van politiek. Het helpt bij de communicatie. Soms blijft een naam hangen, soms ook niet. Niet alle wolven krijgen een naam.’

De wolven Naya en August kregen veel media-aandacht. Dat die aandacht in sommige gevallen het lot kan bepalen van een dier, bewijst het voorbeeld van ‘Hermien de koe’. De bruine troetelkoe ontsnapte drie jaar geleden, vlak voordat ze vervoerd zou worden naar de slager, en liep twee maanden lang in de bossen van Lettele, Overijssel. Nederland was gecharmeerd van ‘sterke en slimme’ Hermien en Partij voor de dieren kwam in actie om haar te redden van het slagersmes. #freehermien slaagde en de koe slijt nu haar oude dag in een rusthuis. 

Voor ‘Johannes de bultrug’ pakte een vergelijkbare mediastorm juist nadelig uit. De redactie van Medialogica maakte er een aflevering over. De walvis kwam vast te zitten op een zandplaat in de buurt van Texel, waarna meerdere reddingsacties volgden. Tevergeefs. Johannes lag te lang op het droge en moest geëuthanaseerd worden. Op Twitter kwam het land in actie. Na de eerste poging tot euthanasie kreeg het Dolfinarium in Harderwijk zoveel doodsbedreigingen dat ze een tweede poging het dier uit zijn lijden te verlossen niet aandurfden. De publieke opinie riep op tot nóg meer reddingsacties, ondanks waarschuwingen van experts dat het daarvoor te laat was. Uiteindelijk stierf Johannes de meest langzame dood.

Bij zoogdieren hebben we dus al snel de neiging om ze te gaan ‘vermenselijken’, bijvoorbeeld door ze een naam te geven. Maar hoe ontstaat dat precies? Martin Drenthen is universitair hoofddocent milieufilosofie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en lid van het platform Wolven in Nederland. Hij houdt zich bezig met ethische vragen rond de terugkeer van grote zoogdieren. ‘Je houdt naamgeving niet tegen. Op het moment dat wolven opvallend gedrag gaan vertonen en daardoor een individu worden, krijgen ze een naam.’ Met opvallend gedrag doelt Drenthen bijvoorbeeld op wolven die zich laten zien aan mensen. De meeste wolven zijn erg schuw en zul je niet snel tegenkomen. Maar het gebeurt ook bij wolven die gezenderd zijn en daarom gevolgd kunnen worden, zoals in het geval van wolvin Naya. 

Vereniging Natuurmonumenten, een partij die natuurgebieden, landschappen en cultureel erfgoed beschermt, is terughoudend met het geven van namen. Persvoorlichter Fred Prak: ‘We geven onze huisdieren een naam en het ligt voor de hand dat het met wilde dieren ook gebeurt. Tegelijkertijd is de natuur minder ‘vriendelijk’ dan we denken. Dieren in het wild maken elkaar letterlijk af, worden afgeschoten of komen onder een auto terecht. Als je een dier een naam geeft, maak je ze menselijk en dat is met wilde dieren niet altijd even gepast.’ 

Daar is Vlaming Van Muylem het niet mee eens. ‘Een naam geeft een wolf geen karakter. Wolf Billy was een controversiële wolf omdat hij controversieel gedrag vertoonde, niet omdat hij een naam had.’ Van Muylem heeft het over de wolf die in Nederland het nieuws haalde omdat hij op de nachtcamera van schapenhouders in Vlijmen meerdere schapen doodbeet. De wolf vertrok later naar België waar hij de naam Billy kreeg, genoemd naar Billy Herman, een vrijwilliger van Welkom Wolf. ‘Herman had hem als eerst gezien.’ 

Vermenselijken, dat doen de media, zegt hij. ‘Wij geven een naam, maar verzinnen er geen verhaaltje omheen. De pers wel. Zij moeten daar niet te ver in gaan. Wij zullen dat ook nooit stimuleren. Neem bijvoorbeeld het taalgebruik toen Noëlla ‘bevallen was’. Ik heb altijd gezegd: een wolf werpt, die bevalt niet. Woorden als een gezin of koppel in plaats van roedel zie je alleen in de pers, niet bij ons. Ze willen het romantisch maken. Of ze gebruiken woorden als ‘slachting’ als het over schapen gaat maar dat is het niet. De pers vliegt daar soms de bocht uit.’

In Nederland krijgen wolven officieel enkel een genetische code, zoals ‘GW1626m’. ‘We volgen de Duitse methode. De meeste wolven in Nederland komen vanuit Duitsland dus hebben we de benaming overgenomen. Zij lopen vijftien jaar voor op ons want daar keerde de wolf al terug in 2000.’ Glenn Lelieveld is coördinator bij het Wolvenmeldpunt van de Zoogdiervereniging. Dat is een organisatie die provincies ondersteunt bij de uitvoering van natuurbeleid. ‘Het is eigenlijk een database van genetische profielen. GW staat voor genetic wolf, dan het volgnummer en op het einde een ‘m’ voor een mannelijke wolf en een ‘f’ voor een wolvin.’ De code is opzettelijk zo wetenschappelijk en saai mogelijk, zegt Lelieveld. ‘Zo ben je je er telkens van bewust dat het een wild dier is, en geen huisdier.’ 

Drenthen twijfelt of het daadwerkelijk effect heeft. ‘Het idee is dat je een wolf beter geen naam geeft, omdat je anders die neutrale, objectieve blik niet hebt. Daar zit ook een risico in,’ zegt de milieufilosoof. ‘Zo kan het beeld ontstaan van de kille wetenschap die onthecht van de sociale werkelijkheid dingen zegt over de wolf, zonder te realiseren dat de wolf in een mensenlandschap rondloopt en dat daar echte mensen zijn die daar last van hebben of zich er juist mee verbonden voelen.’

Toch proberen organisaties als de Zoogdiervereniging koste wat kost te voorkomen dat wolven een menselijke naam krijgen. Samen met andere organisaties, waaronder Natuurmonumenten, de Jagersvereniging, Wereld Natuur Fonds en Wolf-Fencing Nederland, vormen zij Wolven in Nederland. Een platform dat zich inzet om draagvlak voor de wolf te creëren. ‘Het zijn clubs die iets met de wolf van doen hebben en die het uitgangspunt ‘streven naar conflictarm samenleven met de wolf’ kunnen onderschrijven. We komen regelmatig bijeen om kennis uit te wisselen. Het platform richt zich tegenwoordig vooral op voorlichtingsactiviteiten, zo feitelijk en neutraal mogelijk. Ze laten het aan de samenstellende organisaties zelf over om meer gekleurde standpunten in te nemen over de wolf,’ legt Drenthen uit.

De samenwerkende organisaties gaan in 2015 samen rond de tafel om afspraken te maken over onder andere het wel of geen naam geven aan wolven. Lelieveld: ‘De wolf brengt zoveel emotie met zich mee. Het gaat niet helpen als je dat nog verder gaat vermenselijken. Dat moet je niet willen. Het gaat tegen je werken, en tegen de wolf.’ Ze besluiten gezamenlijk dat de wolf in Nederland geen naam krijgt. 

Sommige boswachters noemen de wolf de kroon op het natuurbeleid, zegt Lelieveld. ‘Stel dat je die kroon een beetje te letterlijk neemt en je noemt de welpen Alexia, Amalia en Ariane. Zij zetten vervolgens hun tanden in een kudde schapen. Ik zie de krantenkop al voor me: ‘Alexia verscheurt twintig schapen’. Dat is voor een wolf natuurlijk gedrag maar het komt ons niet altijd uit. Wij zijn niet verantwoordelijk voor het gedrag van de wolf en we weten dat het gedrag van de wolf af en toe tot problemen kan leiden. Daarom benaderen we het met een bepaalde afstandelijkheid.’

Zoals gezegd, spraken de leden van Wolven in Nederland onderling af dat wolven in ons land geen namen krijgen. Maar eind 2020 is er een kleine breuk in de gelederen. Boswachter Frank Theunissen geeft in zijn blog op Natuurmonumenten.nl tóch een op de Veluwe geboren wolvin een naam: Toska. ‘Een van mijn dochters bedacht de naam. Later kwam er een reu bij die we Van Haaften noemen, naar de overleden wolvenkenner Jan van Haaften. Hij maakte zich sterk voor de wolf in Nederland.’   

Die naam vind je niet meer terug als je het blog van Theunissen nu bekijkt. ‘In het eerste blog noemde ik haar gewoon Toska maar het moest er gelijk vanaf. Dat heeft te maken met een klein groepje mensen die hierover afspraken maken. Zij hebben besloten dat we dat niet doen.’ Theunissen doelt natuurlijk op samenwerkende organisaties van Wolven in Nederland. ‘Ik vind dat raar. Die genetische code vinden ze prima. Dat is toch hetzelfde? Je onderscheidt het individu. Boswachters gebruiken gewoon namen, dat doen we ook bij edelherten of grote zwijnen om ze beter te kunnen duiden. Zo weet iedereen welk dier je bedoelt.’ 

Boswachter Theunissen wordt op het matje geroepen door een persvoorlichter van Natuurmonumenten, nadat Lelieveld haar op het blog wijst. ‘We hebben samen afgesproken: we doen het niet. Deze boswachter gebruikte zonder dat vooraf af te stemmen met de woordvoerders de naam in zijn blog. Dat is gelijk opgepikt,’ zegt Lelieveld van Wolven in Nederland. Dat klopt: ‘De eerste Nederlandse wolf met een naam’, schreef De Stentor. Snel halen ze de naam offline en zo verdwijnt Toska uit de communicatie naar de buitenwereld. 

Theunissen wilde met zijn blog mensen kennis laten maken met de wolf. ‘We horen alleen maar over de wolven maar zien ze nooit, terwijl we hartstikke mooie beelden hebben. Ik zie het als mijn taak om draagvlak te creëren door te laten zien hoe de wolf leeft, waar en waarvan. Het is vaak de angst voor het onbekende. Onbekend maakt onbemind.’ Hij merkt op dat de meeste beelden die wij kennen van de wolf geen recht doen aan de werkelijkheid. Wanneer de wolf het journaal haalt, zijn die beelden vrijwel altijd gefilmd met een nachtcamera. Met fonkelende ogen grijpt het dier de ene na het andere schaap. ‘Wolven die zich gevestigd hebben zullen voornamelijk edelherten, wilde zwijnen en reeën prederen. Vooral zwervende wolven op zoek naar een territorium komen nog wel eens onbeschermde schapen tegen.’

Hij denkt zelf niet dat het geven van een naam gevolgen heeft. ‘Ze zijn bang voor een knuffelfactor. Nederlanders kunnen zich te veel gaan identificeren met de wolf. Maar mensen vereenzelvigen zich toch wel met het dier, dat staat los van of het een naam heeft of niet.’ 

Vanwege de ‘aaibaarheidsfactor’ maakte de Zoogdiervereniging ook afspraken over de nieuwe welpen die vorige maand zijn geboren. ‘Elke wolvenscheet is nieuws, niet omdat de journalisten zo gek zijn op de wolf, maar de lezers. De berichten over wolven worden zo ontzettend vaak aangeklikt en gelezen. We hebben er bewust voor gekozen geen foto’s van de welpjes te delen met de media omdat ze gewoon te schattig zijn. Dan zou iedereen gaan zoeken. En dat is juist niet wat we willen.’ 

In de 35 jaar dat hij werkt als boswachter ziet Theunissen de Zuid-Veluwe drukker worden, maar volgens hem niet als gevolg van de aanwezigheid van wolven. ‘We worden niet overspoeld door mensen die wolven aan het zoeken zijn. Toen we het eerste blog publiceerden, waren we er wel bang voor. Natuurlijk waren er reacties, maar geen duizenden mensen die door de bossen renden.’

Uit rapporten van Google die inzicht geven in mobiliteit tijdens de coronacrisis, blijkt dat het aantal bezoekers van parken en natuurgebieden is toegenomen. Mensen gaan ook op pad om wilde dieren te spotten. Dat kan grote gevolgen hebben voor deze dieren, die door het ongewenste bezoek soms hun veilige gebied verlaten. 

Toska, de wolvin van nog geen twee jaar oud en drachtig van acht welpen, wordt landelijk nieuws om haar droeve lot: een fatale aanrijding met een auto. Natuurmonumenten vermoedt dat deze wolf zich op klaarlichte dag bij de provinciale weg bevond, omdat ze vluchtte voor mensen die afgesloten rustgebieden in de natuur betraden. Ze is waarschijnlijk in paniek geraakt. ‘Op onze wildcamera’s hebben we daar regelmatig mensen gezien. Als mensen niet het fatsoen hebben om de dieren in rustgebieden met rust te laten, kunnen deze dingen gebeuren. We balen daar ontzettend van,’ aldus voorlichter Prak van Natuurmonumenten.

Betrokkenen lijken het dus niet met elkaar eens te worden als het gaat om mogelijke nadelige effecten van naamgeving. Dat is in Vlaanderen, waar wolven wél een naam krijgen, net zo goed het geval. ‘Bij ons is er onder wetenschappers ook onenigheid over. Sommige mensen vinden dat een naam het niveau van het wetenschappelijk onderzoek wat naar beneden haalt. Anderen zeggen dat het simpelweg een praktische overweging is,’ legt Koen van Muylem van het Vlaamse Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek uit. ‘August bekt gewoon wat lekkerder dan GW1024m. En iedereen weet waar het over gaat.’

 Er zijn mensen, zoals sommige schapenboeren, die liever niet hebben dat de wolf in Nederland blijft. De vertroetelende manier waarop bijvoorbeeld de boswachter over Toska of andere media over wolvin Naya berichten, zouden hun anti-wolf lobby niet gemakkelijker maken. Hier komen we later in dit dossier op terug.