De ‘zomersoap’ van de wolf en de moeflon

De entree van de wolf op Nationale Park De Hoge Veluwe gaat gepaard met landelijke krantenkoppen. Cameraploegen van RTL Nieuws en NOS Journaal worden door de beheerder begeleid naar de karkassen van dode moeflons, oerschapen die op De Hoge Veluwe zijn uitgezet.

Op andere plekken in Nederland leven ook moeflons in het wild en ook daar vormt de wolf een bedreiging. Waarom richt de media-aandacht zich juist op De Hoge Veluwe? Een aantal factoren spelen mee: de omstreden hekken rond de Hoge Veluwe, de ogenschijnlijke anti-wolf houding van de adellijke directeur en de recreatieve functie van het park. Maar ook het imago van de wolf als teruggekeerde, inheemse soort versus de moeflon als exoot.

Het wolvennieuws roept onder voor- en tegenstanders van de wolf veel reacties op en de gemoederen lopen hoog op. Botsende visies die ten grondslag liggen aan de wolvendiscussie raken aan de manier waarop natuur beheerd moet worden. Daarbij komen de beheerders van De Hoge Veluwe lijnrecht tegenover belangengroepen te staan.

Het nieuws van deze zomer heeft een voorgeschiedenis. Rond De Hoge Veluwe staan al sinds de oprichting van de particuliere stichting hekken. Wie wil genieten van de landschappen moet een ticket kopen. In de zomer van 2019 ontstaat er ophef over een nieuw hekwerk. Media doen lijken alsof het hek enkel en alleen voor de wolf is geplaatst, zegt Jakob Leidekker, hoofd bedrijfsvoering van De Hoge Veluwe. ‘In 2014 heeft het park op twee plaatsen over een lengte van dertig meter het raster verlaagd om migratie van edelherten mogelijk te maken. Omdat er een enorme inloop van edelherten vanuit de buurt terreinen kwam en vanwege de vestiging van de wolf, heeft het park het raster wat er nog stond opgetrokken van één naar twee meter.’

Eerder dat jaar liet de directeur van De Hoge Veluwe, Seger baron Emmanuel baron van Voorst tot Voorst, aan DPG Media weten dat het afschieten van de wolf wat hem betreft tot een van de mogelijkheden behoort om het dier buiten te houden. Een onterecht mediaframe van onder meer De Stentor, benadrukt beheerder Leidekker opnieuw: ‘Is afschot een optie? Ja, maar we hebben niet gezegd dat het de enige optie is. Heel Nederland hoort alleen maar dat De Hoge Veluwe wolven wil doodschieten.’ Een optie die overigens onrealistisch is vanwege de beschermde status van de wolf.

Deze zomer laait de wolvendiscussie op de Veluwe opnieuw op. In het raster zijn gaten gemaakt. Aan de NOS vertelt Leidekker dat er de laatste tijd veel is geknipt, meer dan anders. Zijn de gaten gemaakt door parkgasten die geen ticket willen betalen? Of natuurliefhebbers die vrij baan willen maken voor de wolf? De wolf is het gebied binnengedrongen, al dan niet door het gesaboteerde hek, en doodde in rap tempo de ene na de andere moeflon.

Het is duidelijk dat de wolf, het dier dat symbool is komen te staan voor de wildernis, volgens De Hoge Veluwe niet in hun gebied past. ‘De Hoge Veluwe is privé-eigendom en voert het beheer op eigen wijze. Wij waaien niet mee met alle winden.’ Glenn Lelieveld, projectleider bij de Zoogdiervereniging en daarnaast coördinator Wolvenmeldpunt, vindt de keuze om de wolf te weren opvallend. ‘Het beheer is afhankelijk van wie er aan de knoppen zit. De Hoge Veluwe maakt hier andere keuzes dan veel andere organisaties,’ zegt hij. De wolvin die momenteel nog steeds rondloopt, krijgt zelfs de naam Keres, vernoemd naar de godinnen van dood en verderf uit de Griekse mythologie. Eerder schreven we hoe andere organisaties wolven bewust geen namen geven.

‘Op het moment dat in het nieuws zou komen dat er een wolf rondloopt bij ons, wisten we dat het in ons gezicht zou ontploffen’, verzucht Leidekker. Het hek leverde veel protest op, maar het heeft de wolf niet tegengehouden. Lelieveld begrijpt wel waarom het park deze aandacht krijgt: ‘Wat vooral extra media-aandacht heeft getriggerd, is dat het park echt met man en macht heeft geprobeerd de wolf buiten te houden en toch zit ‘ie erin. Ik heb al menig journalist gesproken die de ironie kon waarderen.’

Waarom wil De Hoge Veluwe de wolf zo graag buiten het park houden? Dat komt door de moeflon. Samen met wilde zwijnen, reeën en edelherten begrazen moeflons gebieden om de verscheidenheid in landschappen in stand te houden. ‘De zandverstuivingen zijn het product van intensieve schapenhouderij en uniek in Europa. Om die open te houden kun je gebruik maken van het inlandse schaap, maar de moeflon eet ook de grove den,’ legt Cees Krijger uit. Hij is voorzitter van Vereniging de Moeflon die zich inzet voor het behoud van de soort. ‘De moeflon is plaatsvast, je hoeft niet te scheren en je hebt geen schaapherder, bijvoer of honden nodig,’ legt Krijger, tevens voorzitter van de vereniging van Hoge Veluwe-vrijwilligers, uit.

De moeflon bespaart De Hoge Veluwe niet alleen moeite en geld. Maar liefst 80% van de inkomsten van de stichting komt van parkbezoekers. ‘De instandhouding van het park is voor ons heel belangrijk en de bezoekers zorgen daarvoor. Zo zorgen we ervoor dat we het beheer dat we doen zelf kunnen betalen,’ aldus Leidekker. ‘En ja, de moeflon zelf is ook een publiekstrekker.’ Als de wolf de moeflonpopulatie op De Hoge Veluwe uitroeit, heeft dat mogelijk gevolgen voor deze belangrijke inkomstenbron. Bezoekers komen om wilde dieren te zien. Edelherten gaan door de wolf meer in roedels leven en zich anders gedragen, waardoor ze voor het publiek minder zichtbaar zijn. 

Het beheer dat De Hoge Veluwe uitvoert, verschilt met dat van andere gebieden. De wolf vormt ook een bedreiging voor de moeflons die rondlopen op in het Wekeromse Zand. Dit gebied wordt beheerd door Geldersch Landschap & Kasteelen, waar Ine Haanappel woordvoerder is. ‘De moeflon is geen bedreigde inheemse soort. Het is dus mogelijk dat we over een tijd geen moeflons op het Wekeromse Zand meer hebben,’ aldus Haanappel. De beheerders zijn niet tegen de komst van de wolf en willen het natuurlijke proces niet verstoren.

Waarom is De Hoge Veluwe wel tegen de wolf? Een belangrijk argument dat de stichting aanvoert in hun pleidooi is het behoud van open landschap. De Hoge Veluwe maakt deel uit van het Natura 2000 gebied, een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden om de biodiversiteit te behouden. Zij zijn door de Natura 2000 beheerplannen juridisch verplicht hun open landschappen in stand te houden en beweren dat ze daarbij absoluut de moeflon nodig hebben.

Hoogleraar Ecologie Han Olff noemt dat in het Nederlands Dagblad een 'schijnargument' want er zijn allerlei vormen van begrazing mogelijk. Haanappel laat weten heidekoeien in te zetten voor de begrazing. Op De Hoge Veluwe trekken 'dennenscheerders', een groep vrijwilligers, onder toezicht van een boswachter al een deel van de kleine dennen uit de heide. ‘Beheerders kunnen ook voor machinaal beheer kiezen,’ zegt Meije Gildemacher, woordvoerder bij Interprovinciaal Overleg. Een optie is bijvoorbeeld de minikraan om zo machinaal stronken te verwijderen. ‘De wijze van uitvoering van het beheer is aan de beheerder zelf.’ De Hoge Veluwe kiest nu eenmaal voor de moeflon, zegt Leidekker. ‘We proberen het terrein op een natuurlijke manier te beheren. Elke menselijke interventie is een verstoring.’ De verschillende vormen van beheer leiden volgens Leidekker tot een verscheidenheid in landschap en natuur.

De Hoge Veluwe is tegen de wolf, maar kan op het moment weinig doen aan de wolvin die rondloopt. Het park moet zich net als de andere grondeigenaren houden aan het faunabeheerplan opgesteld door de provincie. De moeflon wordt als exoot gedoogd en de wolf is - ook op De Hoge Veluwe - een beschermde diersoort. In het beheerplan staat alleen dat ‘de effecten van deze predator een aanleiding kunnen zijn tot tussentijdse aanpassingen in het faunabeheerplan.’ In het plan Preventie Wolvenschade Gelderland valt De Hoge Veluwe buiten het leefgebied van de wolf - daar is nu dus verandering in gekomen.

De Hoge Veluwe lijkt bezig te zijn met een anti-wolf lobby, maar ook wolvenvoorstanders komen in actie. Willen de belangenclubs bewust maatschappelijke druk creëren? Hopen ze hiermee het beleid te beïnvloeden? Onlangs stelde CDA Gelderland statenvragen over het beschermen van de moeflon tegen de wolf. Ze pleit voor De Hoge Veluwe als wolvenvrijgebied. Boeken anti-wolf clubs nu al succes?

De grote hoeveelheid berichtgeving deze zomer leidde bij De Hoge Veluwe tot een korte persstop. Van Voorst tot Voorst liet telefonisch aan De Stentor weten dat hij vindt dat er ‘een hetze tegen het park en de moeflon’ wordt gevoerd. Ook Leidekker vindt de aandacht aan het park niet altijd objectief. Hij is kritisch over de lokale krant en nieuwswebsites. ‘Sommige journalisten schrijven hun artikelen zo dat de standpunten van De Hoge Veluwe rellerig en tendentieus overkomen.’ Hij noemt als voorbeeld het interview waarin de parkeigenaar het afschieten van de wolf een optie noemt. De kop schreeuwt vervolgens: ‘Als moeflon inheems wordt, wacht wolf de kogel op Hoge Veluwe’.

De wolf is een hype, vindt ook moeflon-adept Krijger. ‘Er zijn jaarlijks ruim zesduizend wildaanrijdingen. De Stentor heeft een reeks artikelen geplaatst over één doodgereden wolf bij Ede, maar over die zesduizend andere dieren lees je niet veel.’ De wolf levert lokale media sowieso veel stof op en ‘elke wolvenscheet is nieuws’.

Floris Brandriet is journalist bij De Stentor en schrijft veel over de wolf op de veluwe. ‘Alles wat over de wolf gaat, wordt goed gelezen. Wat ik merk is dat de discussie over de wolf, en nu dus ook over de moeflon, erg is gepolariseerd. Je kan het als journalist nooit goed doen. De ene keer word je er als medium van beschuldigd dat je anti-wolf bent en de andere keer dat je naar de pijpen van bijvoorbeeld de Zoogdiervereniging danst. Belanghebbenden in het wolvendossier willen graag hun eigen standpunt naar voren brengen. Als je daar hoor- en wederhoor op toepast, wordt dat niet altijd in dank afgenomen.’

Van een afstandje volgt Arjen Buijs de discussie. Hij is senior onderzoeker bij Wageningen Universiteit en Wageningen Environmental Research, waar hij zich bezighoudt met de relaties tussen mens en natuur. Niet zelden zijn het botsende visies op de manier waarop natuur beheerd moet worden die tot felle maatschappelijke discussies leiden. Buijs legt uit: bij een antropocentrische visie staat de mens centraal, bij een biocentrische visie gaat het om het welzijn van het dier en bij het ecocentrisme wordt vooral de rol van het dier in het ecosysteem benadrukt. ‘Het beeld van de natuur bepaalt het beeld van de wolf,’ zegt Buijs.

Zo heeft de Dierenbescherming vooral een biocentrische visie: ‘Wilde dieren zijn ernstig in de verdrukking in Nederland. Wij mensen nemen aardig wat ruimte in beslag. Het recht van wilde dieren om te kunnen leven, staat hoog op onze agenda.’ De natuurvisie van Glenn Lelieveld van de Zoogdiervereniging lijkt meer ecocentrisch: ‘De natuur heeft eigen rechten en de wolf mag er zijn omdat het wilde natuur is.’ De voorkeur gaat naar procesgestuurde natuur, waarbij je als beheerder gebruik maakt van natuurlijke processen.

De Hoge Veluwe heeft met name een antropocentrische visie omdat zij cultuur in stand houdt ten behoeve van de mens. Lelieveld: ‘In die natuurvisie moet de natuur functioneel en nuttig zijn. De wolf is voor het park niet nuttig, en de moeflon wel. Het behouden van heide en stuifzandgebieden is natuurbeheer vanwege cultuurhistorie.’ Daarbij moet opgemerkt worden dat het behouden van de biodiversiteit niet alleen een wens is van De Hoge Veluwe, maar ook vanuit Natura 2000 verplicht is.

Parkbeheerder Leidekker benadrukt vanuit zijn antropocentrische visie hoe de mens de natuur in Nederland beheerst: ‘Toen de laatste wolf werd geschoten, woonden er drie miljoen mensen in ons land. De eerste snelweg kwam pas veel later. Inmiddels is de hoeveelheid mensen en snelwegen vertigvoudigd. We moeten ons afvragen hoe we omgaan met het beetje groen dat wij hebben. Moeten daar wel grootse natuurlijke processen plaatsvinden? Past dat wel in het dichtstbevolkte land van Europa?’

‘De wereld van natuurbeheer is een soort geloofsbelijdenis geworden. Als je ergens niet voor bent, dan ben je er dús tegen,’ aldus Leidekker. Wetenschapper Buijs zag de polarisatie aankomen. ‘Natuur en cultuur staan al dertig jaar tegenover elkaar. In de laatste jaren is het natuurdebat verder gepolariseerd en de wolf is een haakje geworden in die discussie,’ zegt Buijs. Ver voor de komst van de wolf, schreef hij in Trouw dat de wolf ‘in Nederland een nieuw icoon dreigt te worden van de strijd tussen traditionele natuurbeschermers en nieuwe vormen van natuurbeheer, tussen stedelingen en plattelandsbewoners.’ Zijn voorspelling lijkt uit te komen.