Van roofdier naar politiek symbool

Zes jaar geleden bereikt de eerste wolf Nederland, 150 jaar nadat hij verdreven is. In 2019 krijgt een wolvin op de Veluwe haar eerste nest welpen, en sindsdien gaat het hard. In het voorjaar van 2021 leven er zo’n twaalf wolven in ons land, en dat aantal is waarschijnlijk alweer gestegen.

Dat de wolf terug is, daar twijfelt niemand meer aan. Wat meer discussie oplevert, is wat de wolf betekent voor Nederland. De één ziet hem als symbool voor de veerkracht van de natuur, de ander als een lastpak en kostenpost.

De Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie (ZLTO), een belangenorganisatie voor boeren en tuinders, pleit voor een ‘Werkbaar Wolvenplan’. Sinds 2017 zijn er minstens 659 schapen doodgebeten door wolven. 'Wij zijn niet tegen de wolf, maar hij hoort niet op elke plek thuis,' zegt ZLTO-bestuurder Jeannette van de Ven.

Ze benoemt dat de wolf veel schade veroorzaakt bij veehouders: ‘Waar het ons om gaat, is dat de bedrijfsvoering van onze leden niet in het geding komt door de aanwezigheid van de wolf.' Onder de huidige omstandigheden is dat wel het geval, zegt van de Ven.

Zeker in de extensieve veehouderij en natuurgerichte landbouw zijn aanvallen van wolven op vee een uitdaging. Hoe meer ruimte het vee heeft om vrij rond te lopen, hoe lastiger het is om wolfwerende maatregelen te nemen, zoals hekwerk en kuddewaakhonden.

Voor natuurgerichte veehouders die hun vee laten grazen op uitgestrekte gebieden, is het vaak dus juist lastiger om vee te beschermen tegen de wolf. De kwestie wolf is dan ook geen debat tussen boeren aan de ene kant en natuurliefhebbers aan de andere kant. Zo’n either-or benadering lijkt geen eerlijke weerspiegeling van de werkelijkheid te zijn.

Maar de wolf brengt niet alleen ellende met zich mee: de aanwezigheid van het roofdier zou juist veel kunnen betekenen voor de Nederlandse natuur, zo stelt onder meer Staatsbosbeheer. Nu schieten jagers en boswachters in Nederland het overschot aan wild af. De komst van de wolf kan ecosystemen zelfregulerender maken.

Daarnaast zal de wolf de biodiversiteit in Nederland goed doen, aldus Staatsbosbeheer. Rangers in Yellowstone, in de Verenigde Staten, reïntroduceerden de wolf in 1995. Grazende dieren die meer op hun hoede moesten zijn, begonnen minder te grazen en meer te bewegen. Daardoor konden planten beter groeien en verbeterde de kwaliteit van de grond.

In de Nederlandse wolvendiscussie lijkt de aandacht echter niet altijd gericht op de praktische voor- en nadelen die de aanwezigheid van het dier met zich meebrengt, ziet milieufilosoof Martin Drenthen. Hij onderzoekt hoe mensen kunnen samenleven met wilde dieren: ‘De wolf legt bepaalde denkpatronen bloot.’

‘Tegenstanders zeggen: Nederland is een cultuurlandschap, geen ongerepte natuur,’ vertelt Drenthen. De wilde natuur ligt voor hen ergens anders, en de wolf is in Nederland dus duidelijk op de verkeerde plek beland.

Maar het is juist niet zo dat wolven alleen in ongerepte, onbewoonde gebieden leven, stelt Drenthen: ‘De wolf kan prima uit de voeten in door mensen bewoonde gebieden. Zo is in Zuid- en Oost-Europa de aanwezigheid van wolven al langer een realiteit, en hebben mensen manieren ontwikkeld om samen te kunnen leven met de soort.’

Ook voorstanders hebben sterke opvattingen over het dier: ‘Voor sommigen van hen staat de wolf symbool voor ongerepte natuur. Zij hebben er moeite mee om te erkennen dat een wolf een roofdier is, dat in een nacht gewoon twintig schapen dood kan bijten.’ Maar deze 'wolvenknuffelaars', waarschuwt Drenthen, zijn zeker niet over één kam te scheren met voorstanders die de wolf verwelkomen vanwege de positieve invloed die het dier kan hebben op Nederlandse ecosystemen.­

Een boodschapper, een plaag, een spiegel: voor- én tegenstanders hebben de wolf de afgelopen jaren veel verschillende betekenissen gegeven. ‘Het beest bezwijkt bijna onder al die symbolische waarde,’ zegt Drenthen.

Over veel zaken zijn voor- en tegenstanders van de wolf het eens: de wolf is terug, daar valt weinig over te discussiëren, en boeren moeten een redelijke vergoeding krijgen als ze schade oplopen door een wolvenaanval. Dus waarom lijkt de wolf voor iedereen iets anders te betekenen?

De symbolische betekenis die we de wolf geven weerspiegelt bestaande scheidingen in de maatschappij, denkt Drenthen. Zo zijn er mensen die denken dat natuur en cultuur gescheiden horen te zijn, en mensen die de twee juist zien als onlosmakelijk verbonden.

Drenthen noemt het oude gezegde: God schiep de wereld, maar Nederland werd gemaakt door de Nederlanders zelf. Een gevoel van eigendomsrecht over het Nederlandse landschap dus, geboren uit ons talent voor het maken van dijken en polders. Vanuit die denkwijze voelt de wolf begrijpelijkerwijs als een indringer. ‘Nederlanders zijn heel slecht in het omgaan met dingen die ze niet kunnen beheersen’, verklaart Drenthen.

Interessant genoeg lijken voor- en tegenstanders op één manier erg op elkaar, zo vertelt Drenthen: aan beide kanten lijken sommigen het begrip ‘wildernis’ verkeerd te begrijpen. Voor tegenstanders moet cultuur beschermd worden tegen de dreiging van de onbeheersbare wildernis; voor voorstanders is diezelfde wildernis juist een wenselijk tegengewicht tegen de te alom aanwezige cultuur. Maar, zo concludeert Drenthen: ‘Het begrip wildernis is zelf uiterst problematisch.’ Het veronderstelt een harde scheiding tussen natuur en cultuur, terwijl die scheiding eigenlijk niet bestaat: ‘Zelfs in dichtbevolkt en dichtbebouwd Nederland leeft de mens samen met allerlei soorten.’