Ook in de zaak-Poch hield de overheid documenten achter

Neem de zaak van Julio Poch. De oud-Transavia-piloot zat, mede door toedoen van Nederland, ruim acht jaar onschuldig gevangen in Argentinië; na aantijgingen over ernstige misdrijven tijdens de Argentijnse dictatuur. 

De vraag die sinds zijn vrijspraak in november 2017 op tafel ligt: ging de Nederlandse Staat zijn boekje te buiten met de heimelijke inspanningen om Poch vanuit Nederland naar Argentinië te krijgen en hem daar te laten berechten? Zowel de Tweede Kamer als Poch heeft daarop tot dusver geen helder antwoord gekregen. Onder meer omdat essentiële documenten onvindbaar zijn, achtergehouden worden, zwartgelakt zijn, of in een enkel geval zelfs zijn vernietigd. 

Zelfs een beroep op het ‘zware’ artikel 68 van de Grondwet, dat voorschrijft dat bewindslieden inzage in documenten moeten geven zodra de Tweede Kamer daarom vraagt, heeft in de kwestie-Poch geen effect: minister Grapperhaus weigert een aangenomen Kamermotie hierover uit te voeren. 

De commissie-Machielse, die in opdracht van Grapperhaus al twee jaar onderzoek doet naar de rol van Nederland in de zaak-Poch en binnenkort haar eindrapport oplevert, heeft zich al kritisch getoond. In een brief heeft zij laten weten dat de informatie die van de politie, het Openbaar Ministerie en diverse ministeries ‘onvolledig’ was, ‘lacunes’ bevat, ‘gebrekkig toegankelijk’ was en in ‘uiteenlopende formats’ werd aangeleverd.

Dat constateerden ook Argos en andere media die zich met deze kwestie bezighouden. Zo zei minister Grapperhaus lange tijd dat hij niet beschikte over schriftelijke verslagen van de twee dienstreizen die Nederlandse politiefunctionarissen begin 2008 naar Argentinië hadden gemaakt. Terwijl die documenten er wel waren en Kamerleden van D66 daar specifiek naar hadden gevraagd. 

Het gaat om belangrijke stukken over belangrijke reizen, omdat ze vermoedelijk meer informatie geven over de rol van toenmalig minister Hirsch-Ballin van Justitie en het Koninklijk Huis. 

Argos meldde ruim twee jaar geleden - op basis van een vertrouwelijk politiedocument - dat Hirsch-Ballin eind 2007 persoonlijk opdracht aan de politie heeft gegeven om door te gaan met het onderzoek naar Poch – hoewel de politie er destijds weinig in zag. Uit hetzelfde stuk kon worden opgemaakt dat het Koninklijk Huis al in een zeer vroeg stadium op de hoogte was van het heimelijke onderzoek naar Poch.

Omdat het hier mogelijk om belangrijke informatie gaat (want: waarom bemoeide de minister zich met de zaak en waarom moest het koningshuis op de hoogte worden gebracht van dit strafrechtelijk onderzoek?) willen de Tweede Kamer en de advocaten van Poch sindsdien weten wat de politie hierover op papier heeft gezet. Bijvoorbeeld na de twee dienstreizen van politie- en justitiefunctionarissen naar Argentinië.  

Maar Grapperhaus liet de Tweede Kamer weten dat hij ‘niet beschikte’ over dit soort verslagen. Later bleek, na onderzoek van VPRO-programma Bureau Buitenland en RTL Nieuws, dat de politie het verslag van de eerste reis door de shredder heeft gehaald. Waarom? Daar kon de politie geen antwoord op geven. De inhoud van de kluis waarin het document vermoedelijk lag, was ‘reeds jaren geleden vernietigd’. 

Het verslag van de tweede trip naar Argentinië – drie maanden later – was wel bewaard gebleven. Politieambtenaren hadden het gevonden nadat D66-Kamerleden Sjoerdsma en Groothuizen in maart 2018 de minister hiernaar had gevraagd. Het lag zelfs al klaar bij het parket-generaal, de top van het Openbaar Ministerie waarover Grapperhaus politieke verantwoordelijkheid draagt. 

De inhoud van het stuk is politiek pikant: politie- en justitiefunctionarissen hadden al in 2008 - toen de Argentijnen nog amper wisten wie Julio Poch was - met de Argentijnse autoriteiten de mogelijkheden besproken om Poch uit te leveren aan Argentinië. Dit had Grapperhaus altijd ontkend.

Toch stuurde het parket-generaal dit document niet naar de minister. Het is nog steeds een raadsel waarom dit niet gebeurde. Grapperhaus meldde in elk geval hierdoor aan de Tweede Kamer dat hij niet over gespreksverslagen beschikte, toen D66 ernaar vroeg. Sterker, lange tijd bleef hierdoor onduidelijk of er wel een verslag bestond.

Pas in de zomer van 2019, meer dan een jaar later, maakte de minister bekend dat hij het reisverslag in bezit had, nadat RTL Nieuws en Bureau Buitenland ernaar hadden gevraagd met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur.  

Gevolg was dat Poch en zijn advocaat Geert-Jan Knoops al die tijd met lege handen achterbleven. Sinds de vrijlating van Poch, eind 2017, bereidt Knoops een rechtszaak voor tegen de Nederlandse Staat om de geleden schade van Poch vergoed te krijgen, en zoekt daarbij naar informatie die de zaak kan ondersteunen. 

Toeval of niet: Knoops ontvangt die informatie regelmatig net te laat. Zo ook in november 2019, toen oud-minister van Justitie Hirsch-Ballin en officier van justitie Guus Schram onder ede door de rechter-commissaris werden gehoord over de rol die Nederland precies heeft gespeeld. 

Bij minister Grapperhaus was toen net een document opgedoken dat voor Poch en Knoops van belang kon zijn. Uit het stuk bleek dat het omstreden plan om Poch in 2009 in Spanje te laten arresteren en hem vandaaruit te laten uitleveren naar Argentinië, uit de koker kwam van een Nederlandse officier van justitie. Met andere woorden: Nederland had een veel dikkere vinger in de pap bij de aanhouding en uitlevering van Poch dan minister Grapperhaus tot dan toe had verteld. 

Advocaat Knoops had die informatie goed kunnen gebruiken bij de verhoren van Hirsch-Ballin en Schram, die zich tegenover de rechter-commissaris opvallend weinig meer over de zaak-Poch wisten te herinneren. Alleen: Grapperhaus maakte het bestaan van het betreffende document pas bekend in januari 2020 – twee maanden na het verhoor van zijn partijgenoot Hirsch-Ballin en Schram.  

Maar het meest controversieel is de gang van zaken rond een ander document. Het gaat om een ‘journaal’ uit januari 2008, geschreven door de toenmalige Nederlandse politieliaison in Venezuela. Ook dit verslag gaat over de verrichtingen van Nederlandse politie- en justitiemedewerkers tijdens de eerste dienstreis naar Argentinië. 

Dat dit stuk boven water is gekomen, berust grotendeels op toeval. Officieel bestond het document namelijk niet. Althans, politie en justitie hadden het ‘niet aangetroffen’, zoals dat heet. Het zat niet bij de documenten die we op basis van de Wet openbaarheid van bestuur bij politie en justitie hadden opgevraagd. Het stond ook niet gemeld op de lijst met stukken die de Wob-ambtenaren wel hadden aangetroffen maar die om diverse redenen niet openbaar gemaakt hoefden te worden.

Het verslag van de liaison werd genoemd in één enkel zinnetje, in een van de vele zwartgelakte Wob-stukken die de overheid wél openbaar maakte. Bij navraag meldde het Openbaar Ministerie dat er sprake was van een misverstand: er was echt géén verslag van de liaison aangetroffen. 

De Wob-functionaris bij de politie wilde nog wel een keer zoeken. Maanden verstreken. Toen werd het alsnog gevonden en bij de Wob-stukken gevoegd; volledig zwartgelakt. Samen met RTL Nieuws wisten we niettemin inzage te krijgen in een deel van dit journaal.  

De inhoud van het stuk bleek te bevestigen wat Argos al in november 2018 meldde. De politieliaison schrijft in zijn journaal namelijk dat minister Hirsch-Ballin in 2007 ‘persoonlijk’ opdracht heeft gegeven aan het toenmalige hoofd van de Criminele Inlichtingen Eenheid (CIE) van de politie om met het onderzoek naar Poch door te gaan. 

De liaison citeert ook de toenmalige ambassadeur in Argentinië, Henk Soeters, die aangeeft dat hij ‘de gevoeligheid [van de zaak-Poch – red.] erkent, maar dat het koningshuis er toch vrij makkelijk in steekt. Namelijk: goed is goed, fout is fout.’  

Sindsdien wil de Tweede Kamer inzage in dit journaal. Want wat is de precieze rol van het Koninklijk Huis geweest? En wat heeft oud-minister Hirsch-Ballin destijds precies gezegd en gedaan? Zijn verklaring voor de rechter-commissaris dat hij geen rechtstreekse bemoeienis met de zaak-Poch heeft gehad, staat immers haaks op wat de liaison in zijn journaal schrijft. 

Een meerderheid van de Kamer heeft minister Grapperhaus in een motie opgeroepen om het stuk te overhandigen, en verwijst daarbij naar het beroemde artikel 68 van de Grondwet. Dit artikel, dat ook een rol speelt in de Toeslagenaffaire, verplicht een bewindspersoon om de Kamer de informatie te leveren die zij vraagt. Slechts als het belang van de Staat of de eenheid van de Kroon in het geding is, mag daarvan worden afgeweken. 

Grapperhaus weigert aan deze eis gehoor te geven. Niet door te verwijzen naar ‘het belang van de Staat’ of ‘de eenheid van de Kroon’, maar naar de commissie-Machielse. De commissie, die de zaak-Poch in opdracht van de minister onderzoekt, heeft aangegeven dat het wordt gehinderd in haar werk indien tussentijds telkens stukjes informatie naar buiten komen.  

Grapperhaus zegt daarmee rekening te willen houden, hoewel hij dit niet deed bij openbaarmaking van andere documenten in de zaak-Poch. De bewindsman heeft de Tweede Kamer verzekerd dat de commissie-Machielse wel de beschikking krijgt over het verslag van de liaison. Sterker, de commissie heeft naar eigen zeggen tienduizend documenten over de Poch-zaak toegespeeld gekregen. Daardoor is de opmerkelijke situatie ontstaan dat een door de minister benoemde commissie volledige inzage krijgt in vertrouwelijke stukken, terwijl gekozen volksvertegenwoordigers zelfs na een beroep op de grondwet van deze informatie verstoken blijven.