De complottheorie QAnon is inmiddels uitgegroeid tot een wereldwijde beweging met honderdduizenden volgers. Maar het begon ooit als spel in de krochten van het internet. Hoe vinden beweringen van QAnon-aanhangers hun weg naar traditionele media?

Het begint allemaal in oktober 2017. Een anonieme gebruiker, die zichzelf ‘Q’ noemt, plaatst een bericht op het internetforum 4chan. Q beweert dat hij een Amerikaanse ambtenaar is, met een veiligheidsstatus op Q-niveau, die toegang heeft tot gevoelige informatie. Het doel is om ‘de waarheid over een geheime machtsstrijd’ aan het licht te brengen. Zijn (of haar, of hun) eerste bericht voorspelde dat Hillary Clinton gearresteerd zou worden, lezen we bij NRC. Zo’n bericht wordt een ‘Q-drop’ genoemd.

De voorspelling over Clinton kwam niet uit. Toch stopte dit een groeiende groep internetgebruikers niet om sindsdien duizenden Q-drops te volgen. ‘Anon’ staat voor alle anonieme personen, die op het forum communiceren met Q en al dan niet cryptische puzzels proberen op te lossen.

Het oortje van Biden

Hoe een complottheorie afkomstig van Q zijn weg vindt naar traditionele media - Fox News in dit geval - is goed te zien aan de hand van de discussie rondom het oortje van Joe Biden, tijdens de verkiezingscampagne. Voorafgaand aan het eerste debat tussen Biden en Trump ontstaat in conservatieve kringen ophef omdat Biden zijn antwoorden op afstand ingefluisterd zou krijgen via een oortje.

Will Sommer, politiek journalist bij de Daily Beast, zegt: “Dit is een goed voorbeeld, omdat de Trump-campagne al zes maanden riep dat Biden oud en seniel is. Het debat zat eraan te komen. Ze moesten aan hun fans kunnen verklaren, waarom Biden toch niet zo dom is als ze hun aanhang hadden voorgehouden.”

De tijdlijn van een Q-drop

10 september

De dag van de Q-drop op internetforum 8Kun. Q doet drie voorspellingen over de debatten. De eerste is dat Biden een excuus zou vinden om het debat eerder te stoppen, de tweede is dat Biden de vragen in het debat eerder in zou kunnen zien en de derde is dat hij assistentie zou krijgen in de vorm van een speciaal communicatiemiddel. 

Sommer: “We zagen Q-aanhangers een beetje speculeren op twitter ‘Oh, die Biden heeft een oortje.’ Iets wat eerder in 2016 ook over Clinton werd gezegd.”

21 september

Het blijft een tijdje stil. Tot Juanita Broaddrick de complottheorie oppikt en verspreidt onder haar ruim 300.000 Twitter-volgers. Ze verscheen in 2016 aan de zijde van Trump om te vertellen hoe ze door oud-President Clinton zou zijn aangerand. 

Broaddrick schrijft op Twitter dat iemand de oren van Biden moet checken voor het eerste debat. Het is niet met honderd procent zekerheid te zeggen dat ze aanhanger is van QAnon. Wel heeft ze vaker informatie gedeeld uit die hoek en volgt ze mensen die duidelijk QAnon-aanhanger zijn.

29 september (ochtend)

De tweet van Broaddrick wordt gretig gedeeld. Het campagneteam van president Trump reageert en zet een verklaring op de campagnesite dat Joe Biden niet wil meewerken aan een inspectie van zijn oren voorafgaand aan het debat.

Fox News plaatst een artikel over de oren van Biden. De campagnewoordvoerder van Trump, Tim Murtaugh, en plaatsvervangend campagnebeheerder van Biden, Kate Bedingfield, praten in het stuk over de afspraken die gemaakt zijn voor de debatten. 

Voor de beweging is de rel een succes. Q post een artikel van Fox news en zegt: ‘Zie je wel, mijn voorspelling klopt’. Het wordt uitgebreid gedeeld en gevierd.

Op Facebook wordt een meme over de theorie door meerdere accounts op dezelfde tijd gedeeld. Volgens Ben Collins van NBC is het een gecoördineerde actie. “De meme werd tegelijkertijd geplaatst door een reeks Facebook-pagina's met namen als ‘US Conservative’ en ‘The Unhinged Left’ en werd duizenden keren gedeeld. De complottheorie van het oortje is een voorbeeld van wat experts ‘trading up the chain’ noemen. Wanneer een meme of complot viral gaat, voelen traditionele media zich gedwongen om het mee te nemen in hun berichtgeving. Daardoor krijgt het nog meer geloofwaardigheid.”

29 september (middag)

De populistische tabloidkrant New York Post publiceert een artikel. Ook het team van Trump plaatst een tweet over het oortje van Biden. Hij zou in eerste instantie toestemming hebben gegeven op een inspectie op een oortje voor het debat, en het later in hebben getrokken. Het Biden-team ontkent. 

Rond twee uur ‘s middags stuurt de Trump Campagne een sms-bericht naar al haar volgers waarin ze nogmaals zeggen dat Biden weigert zich te laten controleren op een oortje. Collins schrijft voor NBC een artikel over de Q-drop. Joe Biden plaatst grappend een tweet over het communicatiemiddel waarin hij zegt dat zijn oortje al klaarligt voor het debat die avond.

30 september

Een filmpje met ‘bewijs’ dat Biden een communicatie-apparaat in zijn oor draagt onder de hashtag #WiredJoe gaat viral. Op de beelden zou je een zwart draadje zien onder zijn jasje. Onder andere acteur James Woods tweet de video. Op Twitter en het forum 8kun worden nog meer ‘bewijzen’ verspreid dat Biden een oortje droeg tijdens het debat. 

Daartussen zitten ook weerleggingen van de theorieën. Als je naar de videobeelden kijkt in goede resolutie, dan zie je dat het ‘draadje’ een vouw is in zijn overhemd. Forbes schrijft in een artikel hoe de video van het ‘draadje’ en de hashtag #JoeWired al de hele ochtend trending is, mede dankzij Woods die miljoenen volgers heeft.

1 oktober en later

Forbes plaatst een artikel over online advertenties van de Trump-campagne met een foto waarop een AirPod is gephotoshopt in het oor van Biden. Daarbij staat de tekst ‘who is in Joe’s ear?’. 

Het doel is bereikt. Nog meer traditionele media besteden aandacht aan de complottheorie. Daily Show maakt een parodie over het dragen van een earpiece. Ook het veel liberalere CNN besteedt aandacht aan het complot en praat na met mensen die de theorie geloven.

Q houdt van media-aandacht

Dit voorbeeld van de theorie over een zogenaamd oortje van Biden illustreert hoe Q vaak te werk gaat. Hij (of zij, of ze) doet heel veel voorspellingen. Zodra een van zijn voorspellingen wordt opgepikt, eigent Q de gebeurtenis toe als bewijs dat ‘hij’ gelijk had. Natuurlijk delen de ‘Anoners’ er vervolgens op los.

Dale Beran is schrijver en journalist. Hij volgde het platform 4chan sinds het ontstaan en zag hoe de QAnon-beweging begon. “Q houdt van media-aandacht. Elke keer als er een golf van aandacht komt, plaatst hij trots de linkjes. Wanneer ze een voorspelling, theorie of roddel verspreiden, is het hun doel om de traditionele media te bereiken.”

De aantrekkingskracht van Q

Jaron Harambam is socioloog, gespecialiseerd in complottheorieën. “In QAnon zitten veel elementen van een complottheorie, zoals het idee dat achter de oppervlakte die wij allemaal zien en diepere, geheime laag zit. Een deep state die eigenlijk de touwtjes in handen heeft. Q is natuurlijk een mysterieus figuur, dat heeft iets spannends.”

“Wat je vaak ziet in hoe mensen erover spreken, is een individualistische ondertoon: zelf die kruimels and ‘drops’ van Q ontcijferen. Je moet het zelf doen en zelf op onderzoek uit gaan. Je wordt eigenlijk zelf detective door allerlei clues te ontcijferen en met elkaar in verbinding te brengen. Zo veel elementen van spel, mysterie, grote maatschappij onvrede, uitsluiting komen in QAnon samen. Dat verklaart denk ik de aantrekkingskracht.”