De LEBZ verricht zelf geen opsporingsonderzoek, dit gebeurt door de politie. De politie vormt een dossier dat processen-verbaal van de aangifte, getuigenverhoren, informatie over eventuele hulpverlening, medische rapportages, etc. omvat en de officier van justitie legt dit dossier voor aan de LEBZ. De LEBZ beoordeelt een dossier tegen het eind van een opsporingsonderzoek, maar in principe nog voordat een eventuele verdachte is aangehouden.  

De leden van de vierkoppige adviesgroep bestuderen het dossier individueel. De zaak wordt tijdens een plenaire bespreking minutieus doorgenomen, waarbij alle leden van de adviesgroep de zaak vanuit hun eigen deskundigheid belichten. Vervolgens is er gelegenheid voor discussie. 

Bij de beoordeling van de zaak wordt niet alleen gekeken naar informatie die de aangifte ondersteunt (verificatie), maar ook naar informatie die strijdig is met de aangifte of een negatieve invloed heeft gehad op de ontstaansgeschiedenis van de beschuldiging (falsificatie). Vragen die in het kader van falsificatie aan de orde komen zijn bijvoorbeeld: was er sprake van een spontane onthulling of was er sprake van beïnvloeding door anderen? Werden er signalen geïnterpreteerd en zo ja, hoe? De LEBZ kan adviseren over nog te verrichten opsporingshandelingen (om de zaak te versterken of om de zaak goed onderbouwd af te sluiten), adviseren om over te gaan tot vervolging van de beschuldigde (omdat de aangifte wordt onderbouwd door feiten en het verder aan de rechter is om te oordelen) of adviseren om een opsporingsonderzoek te beëindigen. Dat laatste wordt geadviseerd indien het dossier feiten bevat die strijdig zijn met de aangifte of factoren die een fundamenteel negatief effect hebben gehad op de ontstaansgeschiedenis van de beschuldiging. Een andere mogelijkheid is dat wordt geadviseerd om een opsporingsonderzoek te beëindigen, omdat het opsporingsonderzoek gebreken vertoonde die niet meer kunnen worden gecorrigeerd. De rapportage wordt opgesteld door de recherchepsycholoog en na goedkeuring van de overige deskundigen verzonden naar de officier van justitie.  

Net als bij andere zaken is de expertise van alle LEBZ-deskundigen relevant bij de beoordeling van een zaak met rituele aspecten: klinische psychologie en orthopedagogie (bijvoorbeeld: kwaliteit therapie, trauma, PTSS, DIS, dissociatie, verstandelijke beperking), rechtspsychologie en cognitieve psychologie (bijvoorbeeld: werking van het geheugen, hervonden herinneringen, getuigenverklaringen, beïnvloeding), zedenrecherche (bijvoorbeeld: kwaliteit opsporingsonderzoek, kwaliteit verhoor, eventuele opsporingsmogelijkheden) en recherchepsychologie (bijvoorbeeld: analyseren dossier en kwaliteit opsporingsonderzoek). 

Naast het coördineren van de LEBZ publiceren de coördinatoren met enige regelmatig verslagen en artikelen over diverse onderwerpen die gerelateerd zijn aan de LEBZ. Zo zijn er onderzoeksverslagen, artikelen, rapporten en hoofdstukken verschenen.  

Ritueel misbruik kwam (al dan niet zijdelings) aan de orde in de onderzoeksverslagen (Nierop & Van den Eshof, 2001, 2003, 2008), in twee artikelen in het Tijdschrift voor Psychotherapie (Nierop & Van den Eshof, 2010; 2013) en in een artikel in EMDR-Magazine over een vrouw die de coördinatoren interviewden over het feit dat ze haar (in therapie hervonden) herinneringen aan ritueel misbruik introk (Nierop & Van den Eshof, 2017). Daarnaast hebben de coördinatoren meegewerkt aan een documentaire over aangiftes van ritueel misbruik; deze documentaire is gemaakt in opdracht van de Stichting Alternatief Beraad (2018).

In de jaren negentig stelde het ministerie van justitie de Werkgroep Ritueel Misbruik in, om onderzoek te doen naar de vraag of ooit bewijs was gevonden voor het bestaan van deze vorm van misbruik. In 1994 rapporteerde de werkgroep: ‘In de contacten met hulpverleners is aan de werkgroep voorgehouden dat er op dit moment in Nederland enkele tientallen personen (kinderen en volwassenen) leven die - verbaal of non-verbaal - aangeven het slachtoffer te zijn of te zijn geweest van rituele mishandeling. De verhalen van deze personen kenmerken zich door bij hen bestaande en waar te nemen excessieve angsten en/of psychiatrische stoornissen. In geen van de gemelde gevallen kon echter daadwerkelijk ritueel misbruik worden aangetoond. (...) Er zijn ook goede gronden om te betwijfelen of het verschijnsel daadwerkelijk voorkomt in de vorm waarop het in de verhalen wordt beschreven. Als men moet uitgaan van de omvang en het karakter van ritueel misbruik zoals dat aan de hand van de hiervoor gegeven en door de werkgroep overigens opgevangen verhalen moet worden vastgesteld, dan is het vrijwel onmogelijk dat geen forensisch bewijs is of wordt gevonden. Naar alle redelijkheid en waarschijnlijkheid zouden er ten minste enkele (technische) sporen aan het licht gekomen moeten zijn. Nu dat niet het geval is, acht de werkgroep de kans gering dat de verhalen over ritueel misbruik “in volle omvang” op waarheid berusten’ (Rapport Werkgroep ritueel misbruik, 1994).  

De werkgroep definieerde ritueel misbruik als volgt: ‘Ritueel misbruik is te omschrijven als met rituelen omgeven en in groepsverband uitgevoerd seksueel sadisme jegens meerdere kinderen in combinatie met extreme vormen van fysiek geweld en bedreiging.’ (1994). De werkgroep definieerde het begrip ‘ritueel’ niet, beperkte de omschrijving tot alleen kinderen en onderbouwde niet waarom het zou moeten gaan om meerdere slachtoffers en meerdere daders. De LEBZ gebruikt daarom in de praktijk een eigen definitie: ‘Een aangifte van ritueel misbruik heeft betrekking op geheime riten, die bestaan uit bizarre vormen van seksueel misbruik gecombineerd met macabere aspecten. De aangifte groeit in de loop der tijd en meestal is er sprake van meerdere daders en meerdere slachtoffers’ (Nierop & Van den Eshof, 2008, p. 45). Onder ‘bizar’ wordt verstaan dat het misbruik niet door de gewone motieven voor seksueel misbruik lijkt te worden gekenmerkt (macht, woede, sadisme, seks, verlangen naar intimiteit). Macabere aspecten zijn: letsel (snijden, kerven, krassen in het lichaam), dood (abortus, offeren, drinken van bloed), een cultus (gewaden, maskers, diensten, kruizen) en andere zaken die doorgaans als angstwekkend worden gezien (zoals enge dieren, donkere ruimten). Ritueel misbruik onderscheidt zich van Voodoo door het seksuele aspect en door het geheime karakter” (Nierop & Van den Eshof, 2010). De LEBZ heeft in de loop der tijd vastgesteld dat een belangrijk kenmerk van aangiften van ritueel misbruik is dat de aangifte geleidelijk groeit. De aangifte breidt zich bijvoorbeeld uit van betasting tot een verkrachting door één dader, misbruik door meerdere daders, de aanwezigheid van meerdere slachtoffers, bizarre of ‘rituele’ aspecten, het drinken van bloed, het verrichten van abortus, het offeren van baby’s en ten slotte het maken van opnames van het misbruik. Opvallend is dat de beschuldigingen soms betrekking hebben op personen die hoog in aanzien staan.  

Aan de LEBZ worden complete opsporingsdossiers voorgelegd, niet alleen aangiftes of meldingen. De politie neemt de aangifte op en stelt een opsporingsonderzoek in. Op enig moment legt de officier van justitie vervolgens de zaak voor aan de LEBZ.  

In het merendeel van de bovengenoemde circa 25 zaken heeft de LEBZ geadviseerd het opsporingsonderzoek te stoppen. In het overgrote deel hiervan bleek objectieve ondersteuning voor de beschuldigingen in de vorm van forensisch, tactisch, digitaal of overig bewijs te ontbreken en/of bevatte het dossier feiten die strijdig waren met de aangifte. Daarnaast was in veel gevallen sprake van factoren die een fundamenteel negatief effect hadden gehad op de ontstaansgeschiedenis van de beschuldiging, zoals herinneringen die door de LEBZ als ‘problematisch’ werden gekwalificeerd, beïnvloeding en ernstige psychische problematiek bij de aangeefsters.  

In een aantal zaken constateerde de LEBZ dat nog nadere opsporingshandelingen konden worden verricht en werd daarover advies uitgebracht.  

Het verrichten van opsporingsonderzoek en dus ook naar overlap ten aanzien van elementen uit de aangifte is een taak van de politie en niet van de LEBZ. Afgezien van de kenmerken die verband houden met de definitie van ritueel misbruik (zie vraag 7) waren de opsporingsonderzoeken met aspecten van ritueel misbruik zeer divers van aard.  

De LEBZ heeft de resultaten van het door Argos uitgevoerde onderzoek nog niet ontvangen en kan hier daarom inhoudelijk niet op reageren.  

We herkennen ons niet in deze uitspraak die kennelijk is gedaan door de psychotherapeuten die Argos gesproken heeft. De LEBZ onderzoekt alle voorgelegde opsporingsdossiers serieus, dus ook aangiften met aspecten van ritueel misbruik. Wel wijzen we erop dat het in opsporingsonderzoeken, en zodoende ook in het werk van de LEBZ, gaat om waarheidsvinding, feiten en bewijzen. De focus ligt op het onderzoeken van de objectieve werkelijkheid.  

Therapeuten hebben een wezenlijk andere rol dan de politie en de LEBZ. Zij zijn vooral gericht op het narratief van de cliënt, diens persoonlijke beleving en psychisch lijden. De focus is ondersteuning van de cliënt bij bijvoorbeeld het verkrijgen van inzicht en het verwerken van als belastend ervaren subjectieve werkelijkheid. Deze subjectieve werkelijkheid hoeft niet overeen te komen met de objectieve werkelijkheid.  

De Gezondheidsraad heeft zich in opdracht van de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport zich gebogen over het onderwerp (hervonden) herinneringen. Het rapport ‘Omstreden herinneringen’ (2004) van deze gezaghebbende instantie handelt over hervonden herinneringen, maar gaat daarnaast in op herinneringen in bredere zin en de wijze waarop therapeuten hiermee moeten omgaan. Zo bespreekt zij wetenschappelijke inzichten ten aanzien van de werking van het geheugen, de mogelijkheid van het ontstaan van fictieve heinneringen en het gegeven dat het niet mogelijk is ware van fictieve herinneringen te onderscheiden zonder de feiten te kennen. Tevens besteedt de Gezondheidsraad aandacht aan de rol van therapie en waarschuwt zij voor de mogelijkheid van vertekening van herinneringen of het opkomen van nieuwe herinneringen binnen therapie.  

De LEBZ heeft tot nu toe geen wetenschappelijke publicaties gezien waarin dit wordt beschreven. Zie verder vraag 17.