Argos
Nederlandse spionnendienst
Wat is er gebeurd met de Nederlandse spionnendienst? De Inlichtingendienst Buitenland (IDB), ook wel de Nederlandse CIA genoemd, spioneerde achter het IJzeren Gordijn, in Latijns-Amerika en het Midden-Oosten. Nederlands kleinste en meest geheime inlichtingendienst werd anderhalf jaar geleden opgeheven, nadat interne spanningen waren uitgelekt naar de pers. De Tweede Kamer vergaderde deze week over de weinig succesvolle pogingen om de ex-IDB-medewerkers aan een nieuwe baan te helpen.
En ook: wie heeft het spionagewerk nu overgenomen?
----------
Inleidende teksten:
Tekst 1
Villa Maarheeze in Wassenaar. Jarenlang het geheime hoofdkwartier van Nederlands eigen spionnendienst, de Inlichtingendienst Buitenland, de IDB. Deze kleinste, maar ook meest geheime Nederlandse inlichtingendienst, viel rechtstreeks onder de minister-president. Vanaf het eind van de Tweede Wereldoorlog tot 1994 spioneerde de Nederlandse CIA achter het IJzeren Gordijn, Latijns-Amerika en het Midden-Oosten. Sinds de opheffing van de dienst zitten enkele tientallen ex-spionnen zonder werk, maar hun salaris krijgen ze nog steeds doorbetaald. En dat drukt behoorlijk op de begroting van het ministerie van Algemene Zaken, het departement van de minister-president. Daarom kwam de IDB deze week in de Tweede Kamer aan de orde bij de begrotingsbehandeling van Algemene Zaken. Luistert U naar het CDA-Kamerlid Mateman.
Tekst 2
CDA-Kamerlid Mateman sneed daarmee een gevoelig onderwerp aan: moet het spionnenwerk van de IDB niet worden voortgezet. En zo ja, hoe dan en door wie? Maar premier Kok verschafte de Kamer afgelopen niet veel duidelijkheid.
Tekst 3
Minister-president Kok blijft vaag over de toekomst van het Nederlandse spionnenwerk. In Argos vandaag de vraag wat er werkelijk is gebeurd na het opheffen van de IDB. En wie heeft het spionagewerk overgenomen.
Kees Kalkman van het onderzoeksbureau AMOK maakte studie van de IDB. De taak van de dienst was vergelijkbaar met die van de Amerikaanse CIA, vertelt hij: het verzamelen van inlichtingen voor de regering in het buitenland en eventueel ook het uitvoeren van geheime operaties in het buitenland.
Tekst 4
De IDB verzamelde veel informatie voor de marine en stuurde daarvoor ook burgers op pad om te spioneren in communistische landen. In de vijftiger en zestiger jaren ronselde de dienst onder mensen van de koopvaardij.
Tekst 5
In een geval leidde zo'n opdracht van de IDB tot een heuse spionageaffaire in de Sovjet-Unie met twee Nederlandse zeelieden.
Tekst 6
Ex-IDB-spion Reydon reisde dertig jaar later terug naar de voormalige Sovjet-Unie om de spionage-actie van destijds te reconstrueren. Tegen KRO-journalist Hans Wijnants vertelde hij wat voor informatie hij voor de IDB moest vergaren.
Tekst 7
Een van de belangrijkste wapenfeiten waar IDB zich op beroept, is de vernietiging in 1981 door de Israëlische luchtmacht van een kerncentrale in aanbouw. Israël vreesde dat Irak die kerncentrale wilde gebruiken om een atoombom te fabriceren.
De IDB zou het bombardement mogelijk hebben gemaakt. Onderzoeker Kees Kalkman.
Tekst 8
Na het einde van de Koude Oorlog zocht de IDB emplooi op andere terreinen. Naar verluidt ging de dienst zich steeds meer bezig houden met de drugslijnen vanuit Latijns Amerika en vooral met de spilfunctie die Suriname daarin heeft. Wij a spraken de afgelopen weken met verschillende ex-IDB-medewerkers, die overigens wel anoniem willen blijven. Zij bevestigen tegenover ons die koerswijziging van de IDB. Luistert U naar een van hen. Zijn stem wordt nagespeeld.
Tekst 9
De IDB zocht nieuwe werkterreinen. Volgens onderzoeker Kees Kalkman veranderden ook de methoden van de dienst steeds meer.
Tekst 10
Al die koerswijzigingen bij de IDB mochten de dienst niet baten. Begin 1992 lekten er in de pers berichten uit over diepgaande conflicten binnen de IDB. Volgens Kalkman kwamen die niet uit de lucht vallen. Het rommelde al veel langer bij de dienst.
Tekst 11
IDB-chef Karel Meulmeester begon zijn carrière bij de marine. Hij werkte daar bij de marineluchtvaartdienst en bij de marine-inlichtingendienst. In 1980 kwam hij bij de IDB, werd daar al snel Hoofd Operatien en in 1986 chef van de dienst.
Het conflict binnen de IDB, dat begin 1992 naar buiten kwam, had volgens het overgrote deel van de IDB-medewerkers vooral te maken met het autoritaire optreden van hun chef, Meulmeester.
De toenmalige fractievoorzitter van Groen Links, Ria Beckers, stelde de problemen binnen de IDB in de Tweede Kamer aan de orde. Beckers bleek bijzonder goed geïnformeerd.
Tekst 12
Wat wilde Beckers met haar interpellatie bereiken?
Tekst 13
De Tweede Kamer debatteerde verschillende keren over de opheffing van de IDB. Daarin verzekerde de regering dat alle voormalige IDB-taken door de Binnenlandse Veiligheidsdienst en de Militaire Inlichtingendienst overgenomen zouden worden. Toch waren sommige Kamerleden bang dat er met de opheffing van de IDB een gat zou ontstaan dat andere diensten niet konden opvullen. Vooral het toenmalige VVD-Kamerlid Dijkstal was hier heel bezorgd over, vertelt onderzoeker Kees Kalkman.
Tekst 14
We vroegen minister Dijkstal om commentaar. Maar hij weigerde ons over de IDB te woord te staan.
De IDB kwam in juni van dit jaar, anderhalf jaar na haar opheffing, plotseling opnieuw in het nieuws. Premier Kok deelde de Tweede Kamer mee dat een belangrijk deel van het archief van de spionnendienst al voor de opheffing was vernietigd. De Kamer was verbijsterd, want Koks voorganger Lubbers had in november 1992 nog verzekerd dat het gehele archief bewaard zou blijven.
Tekst 15
De Vereniging Voorkom Vernietiging gaat een strafklacht indienen tegen ex-IDB-chef Meulmeester, vertelt voorzitter Roger Vleugels.
Tekst 16
Twee dagen geleden kreeg Vleugels in een gesprek op het ministerie van Algemene Zaken te horen dat er in opdracht van Meulmeester nog veel meer van het IDB-archief is vernietigd dan tot nu toe was aangenomen.
Een ex-IDB-medewerker, die wij te spreken krijgen, verbaast dat niets. Ook dit fragment is nagespeeld.
Tekst 17
Opnieuw wijst de beschuldigende vinger naar de voormalige chef van de IDB. Toch is Meulmeester niet van het toneel verdwenen. Sterker nog: de afgelopen weken kregen wij uit verschillende bronnen - onafhankelijk van elkaar - aanwijzingen dat er nog steeds spionageactiviteiten plaatsvinden onder de hoede van het ministerie van Algemene Zaken. Bronnen, die anoniem willen blijven. Ex-IDB-chef Meulmeester zou daar leiding aan geven. Het zou gaan om een groep van ongeveer 12 personen die zich vooral op Latijns-Amerika en het Midden-Oosten richt. Deze nieuwe dienst zou de zogenaamde 'offensieve taken' van de IDB voortzetten. Luistert u naar de - nagespeelde - reactie van een ex-IDB-medewerker.
Tekst 18
Onderzoeker Kees Kalkman kreeg eveneens aanwijzingen dat er onder de hoede van Algemene Zaken nog steeds spionageactiviteiten plaatsvinden. Het netwerk van IDB-informanten in het buitenland zou eigenlijk opgeheven moeten zijn, of overgedaan aan BVD of MID.
Maar dat is niet zo, ontdekte Kalkman.
Tekst 19
De afgelopen weken probeerden wij erachter te komen wat de huidige werkzaamheden van ex-IDB-hoofd Meulmeester zijn.
Tekst 20
Meulmeester blijkt nog steeds op Algemene Zaken te werken, Hij is daar zelfs lid van het Comité Verenigde Inlichtingendiensten Nederland, dat de activiteiten van de verschillende diensten coördineert. In dat comité zitten de hoofden van de Binnenlandse Veiligheidsdienst, de Militaire Inlichtingendienst en ook topambtenaren van de ministeries van Buitenlandse Zaken en Justitie. Meulmeester is adviserend lid van het comité, hij vertegenwoordigt officieel geen dienst.
Maar verrassend genoeg blijkt Meulmeester op nog meerdere plaatsen in Den Haag actief te zijn.
Tekst 20
We bellen met de afdeling Algemene Zaken van de Raad van State.
Tekst 21
De Raad van State. Wat Meulmeester er mee te maken heeft, blijft onduidelijk. We bellen in Den Haag ook nog met de OPCW, een VN-organisatie in oprichting. De OPCW moet gaan toezien op de naleving van het verdrag dat verdere verspreiding van chemische wapens moet voorkomen. Er werken mensen uit 46 verschillende landen, waaronder bijvoorbeeld ook een land als Iran. De komende jaren wordt in dit Haagse kantoor uiterst gevoelige informatie over chemische industrieën en militaire installaties uit de hele wereld opgeslagen. Voormalig premier Lubbers verwees in 1993 naar dit soort internationale organisaties als een van de plekken waar een Nederlandse spionagedienst ook na de Koude Oorlog actief zou moeten blijven.
Tekst 22
Nederlands voormalige topspion Meulmeester moet op dit internationale verzamelpunt van uiterst gevoelige informatie zorg gaan dragen voor de databeveiliging, zo wordt ons verteld. Maar de officiële woordvoerster van de OPCW ontkent dat.
Na lang, lang proberen krijgen wij Meulmeester zelf te spreken. Een interview met hem? "Onmogelijk!" Maar wel wil hij kwijt dat alle suggesties dat bij Algemene Zaken nog steeds aan spionage wordt gedaan, onzin zijn. En het is al helemaal onzin dat zoiets onder zijn leiding zou gebeuren. Alleen zijn lidmaatschap van het Comité Verenigde Inlichtingendiensten, dat klopt.
Voor voormalige Groen Links-fractieleider Ria Beckers, is alleen al die activiteit van Meulmeester onbegrijpelijk.
Tekst 23
Tot slot de reactie van een van de ex-IDB-medewerkers.