Barbara Smit over VPRO-reeks De stem van Colombia: 'Ze werken vastberaden aan de toekomst'

De stem van Colombia is vanaf zondag 5 januari te zien op NPO 2

3 januari 2025

In de fraaie vierdelige VPRO-reeks De stem van Colombia laat Barbara Smit zich rondleiden door een pop, die laat zien hoe het land na tientallen jaren vol geweld langzaam maar zeker begint te wennen aan vrede. ‘Moederdag was de gewelddadigste dag van het jaar.’

Barbara Smit

Je groeide op in Hilversum, studeerde rechten aan de UvA…
Barbara Smit: ‘Maar ik wist eigenlijk al snel dat ik niets met rechten wilde doen. Ik heb de studie wel afgemaakt en daarna ben ik naar Midden-Amerika gegaan, omdat ik naar een land wilde waar ik weer Spaans kon praten.’

Wéér?
‘Na de middelbare school, ik was net achttien, heb ik ook een halfjaar door Zuid-Amerika gereisd. Naar Peru, Bolivia en Chili, maar niet naar Colombia. Dat mocht niet van mijn ouders vanwege al het geweld. Die reis heeft eigenlijk mijn hele verdere carrière bepaald, want ik ben toen verliefd geworden op Latijns-Amerika.’

Waar werd je precies verliefd op?
‘Vooral op de openheid en de spontaniteit van de mensen. Maar ook op de muziek en de natuur. Latijns-Amerika voelt ver weg, maar ook dichtbij.’

Ongelijkheid en armoede zijn er nog wel, maar Colombia is nu ook een vakantieland
Barbara Smit

Je hart volgen en weer Spaans praten. Hoe heb je dat aangepakt?
‘Voordat ik na mijn studie een echte baan zou gaan zoeken, wilde ik nog een paar maanden iets in Midden-Amerika doen. Toen heb ik Stef Biemans – die maakte toen voor de VPRO het jeugdprogramma Brieven uit Nicaragua – een mail met mijn cv gestuurd en geschreven dat ik nul ervaring had met het maken van televisie, maar dat ik toch graag een paar maanden voor hem zou komen werken. Bijna een soort stage eigenlijk. Blijkbaar vond Stef het een leuke brief, want hij zei: kom maar. Die paar maanden zijn uiteindelijk vijf jaar geworden, want we mochten steeds nieuwe programma’s maken. Na Brieven uit Nicaragua volgden onder meer Amor met een snor en Americanos. Stef werkte met allemaal Nicaraguanen en ik was de eerste Nederlander bij hem op kantoor. In de tweede maand vroeg hij tot mijn verbazing of ik misschien een televisieprogramma wilde presenteren voor de Nicaraguaanse televisie. Dan moest ik wel wat langer blijven dan een paar maanden, maar ik dacht: prima, wanneer krijg je nou zo’n kans? Samen met Maryorit, een Nicaraguaanse collega, hebben we toen achttien afleveringen gemaakt voor Canal 2 van de nationale televisie. Reden we met gele hoedjes op in een geel Volkswagenbusje door het land en bespraken we maatschappelijke en culturele onderwerpen. Bijvoorbeeld discriminatie van gays of het zoenen van kinderen door hun vaders, omdat veel mannen vinden dat je zoiets niet doet. Best veel macho-onderwerpen. Het was heel grappig, maar ik ben er niet bijzonder trots op. Ik heb er zelfs nog een keer de cover van een van de showbladen mee gehaald. Daarvan heb ik toen nog wel een foto naar mijn ouders gestuurd. Een klein televisieavontuurtje. Er staat ergens nog wel iets op YouTube. Nee, ik zeg niet hoe het heette.’

Kom op.
‘Oké. Ajá.’

Aha. En nu dus op Nederlandse televisie.
‘Jarenlang was ik de vaste researcher van Stef en vaak moest er op draaidagen ter plekke nog van alles geregeld worden of nog naar verhalen worden gezocht. Dan klopte ik op deuren en sprak ik mensen aan om contact te maken. Als Stef en de andere crewleden mij dan aan het werk zagen zeiden ze soms: eigenlijk moeten we dát filmen. Tijdens een van zijn laatste series ben ik op verzoek van Stef vóór de camera gaan staan.’

En nu ben je presentator.
‘Nee, ik ben geen presentator. Ik ken Colombia wel, maar het zou ongepast zijn om te pretenderen dat ik alles weet van dat land.’

Wat ben je dan wel?
‘De geïnteresseerde bezoeker die daar mensen wil ontmoeten en meer wil weten over het land. Eigenlijk word ik bij de hand genomen door de stem, vooruit, door de pop.’

‘Het land heeft een ontzettend gewelddadig verleden, vol bloedvergieten en ellende, en kent daardoor veel trauma’s. Een paar jaar geleden is er een historisch akkoord getekend, maar al is er nu weliswaar vrede tussen de guerillabeweging Farc en de regering, eigenlijk is het land nog in transitie. We noemen het “vrede voor beginners”, want ze zijn er nog lang niet. Dat contrast tussen toen en nu is enorm groot en als maker is het fijn als je iets kunt vertellen over de ellende die er was en over de levenslust en veerkracht die de Colombianen nu tonen. Dit is een mooi moment om dat te onderzoeken en te laten zien. Ongelijkheid en armoede zijn er voorlopig natuurlijk nog wel, maar Colombia is inmiddels een populaire bestemming voor backpackers. Het is tegenwoordig ook een vakantieland met als slogan: “Het enige risico is dat je hier wil blijven.” Een knipoog naar het gewelddadige verleden.’

De Colombianen werken vastberaden aan de toekomst. In Nederland zijn mensen al van slag als ze de trein missen

‘Klopt. Afgelopen jaar heeft een van de grootste drugskartels, La Oficina, Het Kantoor, een oproep gedaan om een lang weekend rond Moederdag geen geweld te gebruiken. Dat deden de bendeleiders per brief vanuit de gevangenis en daarmee richtten ze zich niet alleen op de leden van Het Kantoor, maar ook op die van alle andere gewapende groeperingen buiten de gevangenis. Ze wilden hun moeders een vredig weekend gunnen en ik heb twee van die zware jongens in de gevangenis bezocht. Die zagen er voorbeeldig uit in hun witte polootjes, waar zelfs een logo van een vredesproject op zat. Waarschijnlijk speciaal voor het interview aangetrokken. Ze deden zich ook voor als voorbeeldige gevangenen en je kent hun werkelijke beweegredenen niet, maar de oproep hielp wel. Hoewel ze al jaren vastzaten werd er nog wel degelijk naar ze geluisterd. Het misdaadcijfer was na de oproep van Het Kantoor het laagst in 22 jaar. Overigens komt in deze aflevering ook de onvoorwaardelijk liefde van moeders voor hun zonen aan bod, en die gaat ver. Zelfs als je zoon een moordenaar is, niet heel bijzonder in Colombia, houdt die stand.’

‘De Cauca, en die is ook slachtoffer van het bloederige conflict. Er zijn in Colombia een paar rivieren rechtspersoon geworden, maar de lange Cauca is de enige die ook officieel tot slachtoffer is verklaard. Aan die juridische status kunnen ook rechten ontleend worden. Die opmerkelijke positie heeft de rivier te danken aan het feit dat er veel lijken in gedumpt werden, iets waaraan alle partijen zich schuldig maakten. Op een bepaald punt in de rivier is een draaikolk, waardoor veel lichamen daar bleven “hangen”. Wij hebben een vrouw gevonden die daar woonde en de lijken uit het water haalde. Ze werkte bij de gemeente en dit hoorde bij haar functie. Niemand anders wilde het doen. Dame van de Doden werd ze genoemd en ze documenteerde al haar vondsten in een groot schrift. Ze noteerde alles wat kon helpen om de slachtoffers te identificeren. Veel lichamen waren al in verregaande staat van ontbinding of de ogen waren er door aasgieren uit gepikt. Dan was er weinig meer te herkennen, maar kleren, tatoeages, sieraden of het gebit gaven wel aanwijzingen over de identiteit. Alles schreef ze op en deze vrouw werd steeds bekender, net als haar werk. Uit het hele land kwamen familieleden van vermisten bij haar langs om te vragen of ze toevallig ook hun zoon of vader uit de rivier had gevist. Op die manier heeft ze heel veel slachtoffers kunnen identificeren en familieleden uitsluitsel kunnen geven.’

Barbara Smit over VPRO-reeks De stem van Colombia: 'Ze werken vastberaden aan de toekomst'

Bianca van der Schoot

Arie Boomsma

Maureen Teeuwen