In De ontdekking van de aarde beschrijft geoloog Peter Westbroek de noodzaak van planetaire zelfkennis. Als we open staan voor verbondenheid met de aarde, dan kunnen we ons redden uit de gevaren van klimaatverandering, oprakende grondstoffen, globalisering en overbevolking.

Als scholier zat Peter Westbroek (1937) ooit langs de kant van een weg. Uit verveling sloeg hij een steen doormidden en zag een fossiele schelp. En hij dacht: ‘Hier komt een boodschap op mij af, uit een ongelooflijk ver verleden. Het fossiel vertelt mij een verhaal’. Sindsdien wilde hij de fossielen begrijpen om het verhaal van die boodschap te kunnen ontcijferen. Westbroek besloot geoloog te worden, de wetenschap die de 4,6 miljard jaar oude aarde bestudeert. Zonder die steen had de hele mensheid niet bestaan.

Toen de bemanning van de Apollo 8 in 1968 zijn beelden naar de aarde stuurde, was dat voor Westbroek een soort Eureka-moment. De foto die de astronauten van de aarde maakte, markeert volgens hem het begin van de planetaire zelfkennis: voor het eerste zag de mens de aarde met een oplichtende atmosfeer. Een revolutie. Na Copernicus (‘de aarde is niet het centrum van de heelal’) een kantelpunt in ons wereldbeeld.

De Apollo-foto dwong ons over klimaatverandering na te denken. Volgens Westbroek dachten we voorheen de macht over de aarde te hebben en konden we het niet aanvaarden dat we die macht aan het verliezen waren. Het vormde tevens de kiem voor Earth System Science: de nieuwe wetenschappelijke benadering van de planeet om geologie, biologie en sociale wetenschap samen te voegen. Pas als je weet hoe alle afzonderlijke processen onderling samenhangen en hoe de aarde zich ontwikkelt, kunnen we iets begrijpen van die wonderlijke planeet waarop we leven.

De uitputting van grondstoffen, overbevoking en de gevolgen van klimaatverandering kunnen het einde van de mensheid betekenen. Westbroek: ‘Als je de ontwikkeling van de mensheid bekijkt, en de invloed die de mens op het klimaat uitoefent, dan gaat het op den duur botsen met de dynamiek van de planeet.’ Menselijk leven is een integraal onderdeel van het aardse superorganisme, stelt hij. We vormen een nietig onderdeel, dat schept verplichtingen. Vooralsnog is het gevoel van verbondenheid met de aarde ver te zoeken. We leven te veel in het heden en kampen met een soort toekomstblindheid.

Hoe worden we ons bewust van die planetaire zelfkennis? Hoe kunnen we ons planeetvriendelijk gedragen? Westbroek hoopt dat we ooit in staat zijn om ons aan te passen, om in een soort symbiose met de aarde te gaan leven. In De ontdekking van de aarde legt hij aan de hand van de Gaia-hypothese uit dat de aarde een en al symbiose is, een oord die uit samenwerking tussen alle soorten organismen bestaat. Als de planetaire zelfkennis bij ons doordringt, dan kan het een uitweg uit de uitzichtloosheid bieden.