Bettine Siertsema en Evelien Gans

Direct na de Tweede Wereldoorlog verschenen er talloze boekjes, pamfletten, essays en andere getuigenissen van Nederlanders die de Holocaust aan den lijve hadden meegemaakt. De onbekende gruwelijkheden moesten openbaar gemaakt worden. De wereld moest weten wat voor onmenselijke toestanden er in de concentratiekampen hadden plaatsgevonden. Iedereen moest geïnformeerd worden over de industriële moord op de Europese Joden.

Maar de belangstelling voor dit onderwerp viel aanvankelijk tegen. De eerste getuigenissen werden, door gebrek aan interesse, niet meer herdrukt en werden na verloop van tijd antiquarische curiositeiten. In dit boek worden de belangrijke eerste getuigenissen gebundeld en voorzien van een inleiding door Bettine Siertsema. Als bron verdienen deze aanklachten meer bekendheid.

Haar onderzoek concentreert zich op de internationale Holocaust-literatuur en mondelinge getuigenissen van de Shoah/Sjoa. Ze heeft gepubliceerd over Etty Hillesum, Abel J. Herzberg, Jonathan Littells De welwillenden, David Grossmans Zie: liefde, vrouwelijke daders, Nederlandse literaire representaties van het proces-Eichmann en daarnaast over Nederlandse dichters als Martinus Nijhoff, Ida Gerhardt, Huub Oosterhuis en Lloyd Haft. Momenteel doet ze onderzoek naar de Holocaust-dader als literair personage.

Bettine Siertsema studeerde Nederlands aan de Vrije Universiteit te Amsterdam (VU). In 1990 werd ze studiesecretaris bij het Bezinningscentrum van de VU, later het Blaise Pascal Instituut geheten. Vanaf 2000 deed zij onderzoek naar de levensbeschouwelijke aspecten van Nederlandse dagboeken en memoires over de concentratiekampen. Wat voor gods- en mensbeeld hielden de schrijvers erop na, en hoe werd die visie beïnvloed door hun kampervaring? In 2007 promo- veerde zij op de studie Uit de diepten: Nederlandse egodocumenten over de nazi- concentratiekampen. Zij werkt nu als universitair docent geschiedenis aan de VU.

Ook te gast is Evelien Gans, onderzoeker bij het NIOD, en bijzonder hoogleraar Hedendaags Jodendom, zijn geschiedenis en zijn cultuur aan de Universiteit van Amsterdam.

Vooroordelen tegen Joden namen toe tijdens de Tweede Wereldoorlog en barstten na de bevrijding naar buiten. 'Ze zijn vergeten je te vergassen' was in 1945 het eerste antisemitische post-Holocaust stereotype. Behalve religie (de Christusmoordenaar), economie (de Woekerjood) en seksualiteit (de perverse Jood) zijn na de Tweede wereldoorlog twee nieuwe aanhechtingspunten voor antisemitisme ontstaan: de Holocaust en Israël. Beiden hebben zich tegen de Joden gekeerd. Hoe hebben oude stereotypen zich met nieuwe vermengd?

Onderzoek naar antisemitisme doen is een mijnenveld betreden: je maakt er meer vijanden dan vrienden mee. Er is in Nederland nauwelijks systematisch onderzoek naar antisemitisme gedaan, maar in deze nieuwe publicatie, The Holocaust, Israel and ‘the Jew’, onder redactie van Evelien Gans en Remco Ensel, staat antisemitisme in Nederland als multiculturele samenleving centraal.