De erfenis van Columbus

26 september 2021

Wie uit Latijns-Amerika komt, kijkt vaak wat anders naar Columbus dan de Spanjaarden, merkt Stef.

drie gesprekken over de relatie tussen Spanje en Latijns-Amerika

‘Zonder die geschiedenis waren we niet geweest wie we nu zijn’

Audrey voelt zich ondanks alles verbonden met Spanje

Stef: ‘De serie gaat veel minder over mijn eigen gezin dan z’n voorganger Brieven aan Andalusië, maar bij dit onderwerp kon ik echt niet om mijn vrouw Audrey heen. En dat wilde ik ook niet, want ze had er verstandige dingen over te zeggen. We gingen samen naar Archief van de Nieuwe Wereld, waar een archivaris in vijfhonderd jaar oude passagierslijsten had gezocht naar haar achternaam. Hij had een verslag uit 1531 gevonden over Diego Sánchez de Ortega, waarschijnlijk haar verre voorvader. Een soort getuigschrift. Dat had hij nodig om naar Amerika te reizen.'

'Audrey heeft niet alleen Spaanse, maar ook inheemse voorouders. Op school in Nicaragua heeft ze geleerd dat de Spanjaarden kwamen om alles in te pikken, het volk uit te roeien en de cultuur te vernietigen. En tja, dat klopt ook. Toch was ze het wel met de archivaris eens dat er positieve én negatieve kanten aan zitten. “We waren niet geweest wie we nu zijn zonder die geschiedenis”, zei ze. En dat ze een familieband met Spanje voelt. Ik had zelf een heel romantisch beeld, maar zij gelooft niet dat Nicaragua zonder de Spanjaarden nu bevolkt zou zijn met een zingend, vredelievend volk dat in harmonie zou leven. Dat zette me wel aan het denken. Mijn eigen sympathie lag voor honderd procent bij de slachtoffers van die onderdrukking, dus vond ik de Spaanse veroveringen fout, maar misschien dacht ik wel te makkelijk.’

‘Jouw aanwezigheid maakt het draaglijk mijn land te moeten missen’

Lita houdt van ‘opa’ maar mist haar land

Stef: ‘Er zijn veel ouderen in Spanje, en niet genoeg jonge mensen om voor ze te zorgen. En dus zie je op ieder pleintje Latijns-Amerikaanse vrouwen lopen met hun oudje. Ze verzorgen die de klok rond en wonen bij ze in, voor een bescheiden loontje. Zoals Lita. Ze komt uit Nicaragua, maar heeft politiek asiel aangevraagd in Spanje en woont nu in een Catalaans dorp bij een oud echtpaar. Ze wandelt elke dag met de man, die ze haar opa noemt. Ze wilde wel een brief schrijven, maar dan het liefst aan hem. Die las ze aan hem voor.'

'Het was een soort liefdesverklaring, vol dankbaarheid, maar ook verdriet. Ze mist haar familie, maar, schreef ze, “maar jouw aanwezigheid maakt het draaglijk m’n land te moeten missen.” Hij bedankte haar ook, en zei dat ze zo lang hij leefde, of zo lang ze in Spanje zou blijven, bij hem mocht wonen. Ik vond het ontroerend, en dat zei ik ook. Omdat ik heel goed wist waar ze vandaan kwam, en waarom ze hier was gekomen. Toen schoot ze vol, en troostte opa haar.’

Spaanse vrouwen vinden het maar seksistisch

Manolo's vrouwenkaravaan

Stef: ‘Ik hoorde van een man die al 25 jaar vrouwenkaravanen organiseert, al wel duizend, schreef hij in zijn brief. Deze Manolo regelt voor zo’n karavaan een bus vol vrouwen die naar afgelegen dorpjes rijdt, waar een groot deel van de bevolking is weggetrokken. Daar wonen vooral veel mannen, en die komen maar heel moeilijk aan de vrouw.'

'In de bus zitten vooral Latijns-Amerikaanse vrouwen. Want die zijn vrijer dan de Spaanse, schreef Manolo. En dat Spaanse vrouwen het maar seksistisch vinden, zo'n karavaan. Hij noemde het handig dat die Latina’s vaak in de huishouding werken, want dat werk kunnen ze makkelijk opzeggen om bij een vrijgezel in te trekken.'

'Zijn karavanen hebben al 120 huwelijken opgeleverd, vertelde hij me, waaronder dat van hemzelf. Hij ontmoette zijn vrouw, die uit de Dominicaanse Republiek kwam, bij de derde editie. En nu organiseren ze het samen. Zij rijdt mee in de bus en bereidt de vrouwen voor, hij vertelt de boeren in het dorp hoe ze zich moeten gedragen.'

'Het is natuurlijk sowieso ongemakkelijk, zo’n kennismaking. Het voelde ook nogal ongelijk, vrouwen uit de oude koloniën die kwamen om in de behoeften van Spaanse mannen te voorzien. Of waren de rollen eigenlijk omgedraaid, en zag ik een groep sterke vrouwen die als een soort veroveraars waren gekomen en konden kiezen wat ze wilden hebben? Het was in elk geval wel duidelijk wie de vragende partij was. Ik sprak Olga, al dertien jaar vrijgezel, met de arm van een man uit het dorp om haar heen. Het was duidelijk dat hij het helemaal zag zitten met haar, maar zij… “Willen jullie niet even alleen zijn?”, vroeg ik. Ja, zei hij. Nee, zei zij. Ik vond het wel tekenend voor de verhoudingen tussen Spanje en Latijns-Amerika, eigenlijk.’

Brieven aan de rest van Spanje: De erfenis van Columbus

In Spanje worden vraagtekens gezet bij de erfenis van Columbus. Waarom staan er overal standbeelden van de ontdekkingsreiziger als zijn verdiensten door veel Latijns-Amerikanen als niet heel verdienstelijk worden beschouwd? Stef Biemans stuurt brieven naar de latino-gemeenschap in Spanje. En wat vinden de Spanjaarden zelf eigenlijk van de donkere kanten van hun koloniale verleden?

Kijk nu op NPO Start

extra kijk- en luistertips

Charles C. Mann over '1493'

Hoe de wereld zich ontwikkelde na de ontdekking van Amerika. Dat beschrijft de Amerikaanse journalist Charles Mann in zijn boek '1493'. Charles Mann laat zien dat de zogeheten Columbian Exchange heeft gezorgd voor niet minder dan de opkomst van Europa, voor de ondergang van het Chinese keizerrijk en voor de verstoring van de ecologie in Afrika.

2014-05-18, OVT 10.08 Santa Maria