Terwijl de boodschappen opnieuw duurder worden door inflatie, verlaagt de ECB de rente. Wat betekent dit voor de Nederlandse economie? Bij ons aan tafel, president van De Nederlandsche Bank, Klaas Knot. Een gesprek over over aanhoudend hoge inflatie, stijgende boodschappenprijzen en handelstarieven van de Verenigde Staten. Is Europa klaar voor het hernieuwd economisch beleid onder president Donald Trump?  

Voor deze aflevering heette Klaas Knot de Buitenhof-redactie welkom op de zestiende verdieping van 'zijn' De Nederlandsche Bank. Doordat de goudvoorraad en bankbiljetten zijn verplaatst naar Zeist, 'hebben we dit gebouw zijn open karakter terug kunnen geven', met als doel 'de verbinding met de binnenstad en met de rest van de maatschappij' herstellen, vertelt Knot. De handelstarieven van president Trump beheersen het nieuws en vanuit Mexico, Canada en China zijn er al stevige reacties. ‘Een handelsoorlog met tit-for-tat acties kent eigenlijk alleen maar verliezers’, aldus de DNB-president. ‘De consument gaat hiervoor betalen’. 'Dit is niet de juiste weg, maar onvermijdelijk'. Toch wijst Knot erop dat de VS niet uniek is in handelsbelemmerende maatregelen: ‘wij in Europa kunnen er ook wat van’.
Belangrijk om vast te stellen volgens Knot, is dat de politieke en economische realiteit ver uit elkaar liggen: ‘economische realiteit is gewoon niets doen’, aldus Knot. Door de aanwezigheid van techbazen op Trumps inauguratie lijkt het erop dat ‘Amerika iets probeert uit te stralen van technologische suprematie'. Knot ziet daarin 'een vermenging van publieke en private belangen, die wij in Europa niet betamelijk zouden vinden'. 

De renteverlaging van de ECB afgelopen week is volgens Knot een goede ontwikkeling, want de 2% inflatie komt in zicht: 'dus wij halen langzamerhand de voet van de rem af’. De situatie in Nederland is anders: ‘onze economie is sterker oververhit dan de gemiddelde economie in de eurozone’, dat is ook een verklaring voor de dure boodschappen. Knot roept het kabinet op de pauzeknop in te drukken wat betreft btw en accijnzen. ‘De overheid zal gewoon geen olie op het vuur moeten gooien’.   

Politiek verslaggever Lamyae Aharouay van NRC werpt een blik op de Voorjaarsnota. Weinig financiële ruimte, oplopende politieke spanningen—lukt het de vier coalitiepartijen om tot een gezamenlijk beleid te komen? Of dreigt een ingewikkelde politieke puzzel? En wat betekent dit voor de economie en de financiële stabiliteit van Nederland?

Waar Klaas Knot een beroep doet op de overheid lijkt het erop dat ‘binnen de overheid en in de Tweede Kamer men vooral eventjes naar elkaar kijkt en posities aan het bepalen is’, aldus Aharouay. Afgelopen week was de btw-verhoging ‘de meest kansrijke optie’ om het begrotingsgat van 1,2 miljard te dichten, maar dat plan sneuvelde. Volgens Aharouay gebeurt dat vaker; er eerst ‘politiek met elkaar uit proberen te komen en dan pas daarna de uitvoeringsvraag stellen’.  

Bestaanszekerheid en inflatie zijn belangrijke thema’s voor kabinet Schoof. ‘Als je die inflatie inderdaad echt naar beneden wil gaan brengen, dan moet je geld uit de economie gaan halen. Dan betekent dat dat je dus ook dingen moet gaan zeggen tegen kiezers die ze misschien liever niet willen horen’, vertelt Aharouay.  
Deze week kreeg de ministeriële commissie Economie en Natuurherstel een presentatie van het Planbureau voor de Leefomgeving, over de ernst van het stikstofprobleem: ‘hoe langer je wacht, hoe groter en hoe zwaarder de maatregelen zullen zijn die je zult moeten treffen’. Het kabinet worstelt met dit dossier: ‘Aan de ene kant zijn ze naar oplossingen aan het zoeken en aan de andere kant zijn ze naar de regels die ze zichzelf hebben opgelegd aan het kijken’.

Verder staat de groei van het Nederlandse ASML centraal. Dit hightechbedrijf, wereldleider in de productie van machines voor chipfabricage, speelt een cruciale rol op het geopolitieke toneel. In tijden van opkomende kunstmatige intelligentie en verschuivende machtsverhoudingen wordt ASML steeds vaker gezien als een strategische speler in de internationale economie. Wat betekent dit voor Nederland en Europa? ASML-baas Christophe Fouquet schuift aan.

‘We zijn de enige die de meest geavanceerde lithografiemachine kan maken. Die machines worden gebruikt voor de meest geavanceerde toepassingen, zoals AI’, aldus de CEO van ASML die spreekt van ‘een enorm ecosysteem’, dat de chipindustrie vormt. De ontwikkelingen op AI-gebied bieden veel kansen en er is volop concurrentie. Toch maakt Fouquet zich weinig zorgen: 'de chips blijven nodig om het algoritme effectiever te maken’. Onder de noemer ‘project Beethoven’ investeert Nederland 2,5 miljard dollar om de groei van ASML te faciliteren. Tegelijkertijd speelt er ook het stikstofprobleem waardoor Nederland vastloopt. ‘Wij hebben heel duidelijk gemaakt dat we in Nederland willen uitbreiden’, vertelt de topman van ASML. Hij is wel op zoek naar duidelijkheid binnen een termijn van ‘twee tot drie jaar. Dan moeten we het weten’. ‘Ik kan niet tegen de sector zeggen: Ik kan geen chipmachines leveren vanwege 't stikstofprobleem in Nederland’.  

Fouquet realiseert zich dat zijn bedrijf één van de meest politiek beladen bedrijven ter wereld is: 'wij beseffen heel goed hoe belangrijk ASML is. Dat brengt nieuwe verantwoordelijkheden met zich mee. We moeten dus veel praten met regeringen’. Hij wijst aan het einde van het gesprek nog op de kansen die AI biedt. ‘Moeten we er bang voor zijn? Nee. Moeten we ervoor zorgen dat het niet uit de hand loopt? Ja. Maar vooral in Europa moeten we de regulering ook weer niet overdrijven. Want dan gaan we achterlopen op de VS en China’.