Symbool van het nieuwe Rusland

Voorlichters pochen over hoe compact, uniek voor de Spelen, alles ligt ten opzichte van elkaar. Van de aan de Zwarte Zee gelegen cluster bij het stadje Adler, met onder andere het schaatsen, het ijshockey en de openings- en sluitingsceremonie, rijdt een nieuwe trein in 55 minuten naar de bergcluster bij het dorp Krasnaja Poljana, waar skiërs, snowboarders en biatleten goud hopen te halen. In Sotsji, dertig kilometer ten noorden van Adler, valt geen olympische sport te zien.

In de bergcluster wacht wandel- en skigids Aleksandr Lebedev (54) buiten bij het blinkende treinstation Krasnaja Poljana voor een rondrit op zijn scooter. Voordat hij wegrijdt, bindt hij een doek voor zijn mond en neus om zich te beschermen tegen bouwstof. Als een bankrover uit een wildwestfilm rijdt hij langs nieuwe hotels, het mediacentrum en skiliften. Bouwvakkers takelen, schilderen en lopen in hun pauze naar de supermarkt. Een continue stroom van grommende vrachtwagens heeft bezit genomen van de weg. Voorzichtig rijdt Lebedev tussen het verkeer. ‘Er zijn doden gevallen onder de bouwvakkers door verkeersongelukken, maar zulke berichten mogen de media niet halen.’

Vriendelijk vraagt Lebedev aan een bewaker van een militair sanatorium of hij erdoor mag om te rijden naar een uitkijkpunt. Even strubbelt de man tegen, maar dan gaat de slagboom omhoog. Het sanatorium is vanwege de beveiliging van de Spelen omgetoverd tot een militaire basis. Afweergeschut staat opgesteld onder camouflagenetten. Soldaten kijken Lebedev na.

Op het uitkijkpunt peinst hij over de voor- en nadelen van de Spelen. Beneden in het dal zien de vrachtwagens eruit als speelgoedauto’s. Hij spreekt over twee kanten van de medaille. ‘Zie je die gebouwen daar?’ Lebedev wijst naar de andere kant van de vallei, waar tussen de bomen drie complexen staan. ‘Dat zijn hotels. Vorig jaar kwam ik op dezelfde plek een beer tegen die op zoek was naar voedsel. Die zul je daar niet meer zien. De natuur heeft zich teruggetrokken voor de Olympische Spelen. Dat doet pijn als natuurliefhebber.’

Lebedev noemt zichzelf een eenvoudige gids, die niet veel verstand heeft van geldzaken. Maar de Spelen raken zijn portemonnee. Het subtropische Sotsji staat in Rusland bekend als dé badplaats aan de Zwarte Zee met stranden, bergen, bossen en rivieren. Lebedev heeft minder klanten, omdat toeristen Sotsji mijden vanwege het olympische bouwgeweld en de bijbehorende vervuiling. Dit zorgt ook voor ergernis bij de lokale bewoners, die hier juist genoten van de ongerepte natuur en de schone lucht.

‘Maar ik ben een patriot’, vervolgt Lebedev. ‘We nemen afscheid van de Sovjet-Unie. Sotsji is het symbool van het nieuwe Rusland. We worden een modern land en zijn op weg naar een geciviliseerde wereld. We hebben nieuwe wegen, goede cafés en normale hotels. We hebben internetverbindingen, waardoor we contact hebben met de wereld. Beroemde skiërs, die ik alleen van de televisie ken, komen hier. De Spelen zijn een reclame.’

Want Sotsji moet de wereld het nieuwe Rusland van president Vladimir Poetin tonen. Niets van olympische allure stond hier toen Rusland de Spelen in 2007 kreeg toegewezen. Het was terug in de Sovjet-Unie. Vijf jaar geleden had de stad een krakkemikkig sovjetvliegveld, waar je alleen naast de parkeerplaats iets kon drinken.

Anno 2014 ontvangt Sotsji zijn gasten op een moderne luchthaven met gratis wi-fi, pizzeria’s, een koffiebar en winkels. In Sotsji hebben westerse modemerken als Gucci, Louis Vuitton en Max Mara hun deuren geopend in het havengebouw, waar bovenop een Sovjetster prijkt.

De overheid, bedrijven en oligarchen pompen geld in Sotsji en omgeving als een zaak van nationaal belang. Alles moet blinken voor de Spelen. Pavel Ivanov (59) profiteert er dankbaar van, legt hij uit buiten op een bankje in Adler. Vanwege de Olympische Spelen heeft de overheid geld vrijgemaakt om zijn woning te renoveren. Door de nieuwe treinverbindingen staat hij niet meer in de file. Vijftig meter van het bankje ligt pal aan het strand een fonkelnieuw winkelcentrum. Een stel heeft hier een Spaanse delicatessenwinkel opgezet. Ze reizen regelmatig naar Spanje en zien nu kansen in Adler. ‘Wij zijn meer dan een land met alleen beren, kou en wodka,’ probeert Ivanov het hardnekkige beeld over Rusland te kantelen.

Hij heeft aan de Spelen zijn werk te danken. Als tolk leidt Ivanov Duitse en Oostenrijkse bedrijven rond. Ze helpen bij de bouw van hotels en het onderhoud van de skipistes. ‘We kunnen het niet alleen. Waarom zouden we de kennis uit het buitenland niet gebruiken? Daar word je sterker van.’

Datzelfde buitenland doet zijn opgewekte toon omslaan als het gaat over de berichtgeving over de in het Westen omstreden anti-homopropagandawet, die Russische minderjarigen moet beschermen tegen homo-uitingen. Als liefhebber van Duitsland krijgt Ivanov mee wat in de Duitse pers staat. ‘Daar wordt overdreven over bericht. Als ik lees wat de krant Bild schrijft, dat is gewoon niet waar. Er is geen enkele homo door deze wet in de gevangenis beland.’

De olympische drukte voelt ver weg in Cafetaria No. 1, in het centrum van Sotsji, waar het personeel Turkse koffie blijft uitserveren. Voor de bar staat een rij. Hier heeft de westerse verslaving aan espresso en cappuccino niet toegeslagen. Op de zwarte banken komen de gasten even tot rust. Aan de muur hangen zwart-wit foto’s van het oude Sotsji.

Serveerster Anna Kotova (29) heeft voor iedereen bij het afrekenen een glimlach en een praatje klaar. Ze telt de olympische zegeningen die Sotsji hebben veranderd van een sovjetbadplaats in een moderne stad. Maar de koffiezaak van haar vader profiteert er niet van. Toeristen blijven weg vanwege de bouwwerkzaamheden in de stad. Kotova verwacht hen ook niet tijdens de Spelen. ‘We liggen te ver van de wedstrijden.’

In de rij moppert een man over de Spelen: het is overal vies, de stad ligt opengebroken, waardoor het verkeer vaststaat, en de elektriciteit valt voortdurend uit wegens werkzaamheden. Twee jongemannen lachen erom en nemen hun koffie mee naar een tafel. David Nakapija (31) kwam vijf jaar geleden naar Sotsji. Aangetrokken door het geld van de Spelen. Drie jaar later volgde zijn 25-jarige broer Timoer. Samen runnen ze een bedrijf dat elektriciteit aanlegt voor de Spelen. Ze komen uit Abchazië, de afvallige Georgische regio op spuugafstand van Adler, waar sinds de jaren negentig twee keer een oorlog heeft gewoed.

Rustig babbelt David over hun werk. Totdat het gesprek komt op corruptie. Zijn broer neemt het ogenblikkelijk over. ‘Daar moet je niet over beginnen’, sputtert David tegen. Timoer trekt zich er niets van aan. ‘Je denkt toch niet dat die mensen met hun dikke wagens hier op de stoep op een eerlijke manier geld verdienen? Ze sturen hun kinderen naar dure scholen in het buitenland en gaan zelf op vakantie naar Amsterdam.

Hoe corruptie werkt? Je tekent voor een opdracht een contract met een bedrijf. Maar om echt te beginnen heb je toestemming nodig van de overheid. Die vertraagt de boel expres, maar de tijd tikt door en de deadline nadert. Je kan alleen beginnen als je geld neerlegt. Naar de rechter stappen heeft geen zin. Die is niet onafhankelijk. Bedrijven, de overheid en de rechter kennen elkaar, gooien het op een akkoordje en verdelen de buit. Het enige wat je kunt doen is betalen, zodat je op tijd kunt beginnen. Dus betalen wij mee. Zo houden ze dit systeem in stand. Het gaat bij ons om miljoenen roebels. Die hele Olympische Spelen zijn een groot bedrog.’ Zijn broer knikt bevestigend.

Op weg naar de uitgang komt Kotova me tegemoet. Ze heeft het gesprek met de twee Abchaziërs van een afstandje gevolgd. Haar lach is voor even verdwenen. Haast fluisterend zegt ze: ‘Je hebt altijd mensen die ontevreden zijn. Niet iedereen ziet de Olympische Spelen in het juiste perspectief.’