Jacht op zee

De ‘Bende van zes’ worden ze genoemd, de beruchte illegale vissersschepen die in hoog tempo de oceaan bij Antarctica leegvissen. Twee weken na vertrek uit Australië, in de eindeloze leegte van de Zuidelijke Oceaan krijgt de Bob Barker, het actieschip van milieuorganisatie Sea Shepherd het beruchtste schip de Thunder in het vizier. De vistrawler, die vaker van naam en vlag wisselt dan een normaal mens van ondergoed, en goed is voor 76 miljoen dollar aan illegale vis in het afgelopen decennium, heeft net kilometers illegaal geankerde kieuwnetten uitgezet. Varend onder Nigeriaanse vlag en bovenaan de lijst van meest gezochte schepen van Interpol gaat de Thunder er meteen vandoor, zonder de netten binnen te halen. De Bob Barker zet de achtervolging in en zal tot de dramatische ontknoping vier maanden later niet meer loslaten. Pas weken daarna zal de laatste vis uit de netten worden gesneden op een tweede schip van Sea Shepherd, de Sam Simon met aan boord eerste stuurvrouw Wyanda Lublink, een voormalig officier van de Nederlandse marine. Op een paar exemplaren na is alle vis dood.

De meeste landen bewaken alleen hun eigen territoriale wateren, laat staan dat ze geld en middelen stoppen in de jacht op illegale vissers in internationale wateren, een business goed voor tien miljard dollar per jaar. In december 2014 besluit Sea Shepherd, het militante zusje van Greenpeace, dat met acties het zeeleven probeert te beschermen, jacht te gaan maken op de meest notoire illegale vissers. Twee schepen van de organisatie worden daarvoor ingezet: de Bob Barker en de Sam Simon. Met enig geluk vindt de Bob Barker de Thunder bij de Banzare bank, waar deze net de laatste boei van vijf kieuwnetten met een totale lengte van 72 kilometer in het water uitzet. Sinds 2006 heeft de Thunder een verbod om nog langer in de Zuidelijke Oceaan te vissen en sinds 2013 staat het schip als gezocht gesignaleerd door Interpol. Kapitein Peter Hammarstedt van de Bob Barker legt via de radio contact met de Thunder. Hij constateert dat ze illegaal aan het vissen zijn en dat de kapitein en zijn bemanning zijn gearresteerd, of ze maar willen volgen naar de dichtstbijzijnde haven. Maar zo makkelijk gaat dat niet, arrestatie op zee.

Waarschijnlijk is de kapitein van de Thunder op de hoogte van de campagne van Sea Shepherd, de organisatie heeft het breed uitgemeten in de media. De Thunder gaat er meteen vandoor, zonder de visnetten. Maar met negen knopen kan het de Bob Barker er niet uit varen. Wat volgt is een uitputtingsslag. De Thunder vaart een megastorm in, opnieuw om de Bob Barker af te schudden. Golven van zes meter hoog slaan over het dek en over de stuurhut heen. Er zijn momenten dat het schip veertig graden helt. De bemanning ligt grotendeels op kooi, al dan niet ziek. Alleen op de brug, in de machinekamer en in het kombuis is het hoogst noodzakelijke personeel aan het werk. De Bob Barker moet iets meer afstand nemen om geen aanvaring te veroorzaken, maar los laat ze niet.

Tijdens de antarctische zomer, als het ijs zich terugtrekt, varen vistrawlers uit naar de rijke visgronden in het Zuidpoolgebied. Dat is ieder jaar zo, in december. Er wordt onder andere gevist op de antarctische tandvis, een joekel die 1,70 meter kan worden, 135 kilo weegt en waarvan de filets in de duurdere restaurants in New York worden geserveerd. De tandvis houdt zich op bij de zandbanken op de bodem van de oceaan. Hoewel er vergunningen worden uitgegeven om in de Zuidelijke Oceaan te mogen vissen, is het ook een beetje wildwest in een enorm gebied waar nauwelijks toezicht is. En dus verschijnen er iedere zomer illegale vissers die met geankerde kieuwnetten werken. Dat zijn netten die als een wand op de zeebodem staan en waar nauwelijks een levend wezen doorheen komt. ‘Soms wordt met zo’n net een hele populatie weggevist,’ zegt Lublink. Op veel plekken in de wereld dus verboden of aan strenge regels gebonden.

Ondertussen is de Sam Simon aangekomen op de plek waar de boeien met visnetten uitstaan, ruim een week nadat de Thunder er vandoor is gegaan. Het valt nog niet mee om de netten aan te lijnen en binnen te halen uit het ijskoude water tussen de ijsschotsen in. Er wordt aan stuurboord een gat gezaagd in de scheepswand op het achterdek. Een vissersschip is uitgerust om een net binnen te halen: over twee katrollen komen de lijnen binnen en de vangst valt als het ware in het ruim. Maar op de Sam Simon komt het net over één katrol binnen, waardoor het is samengeperst, en bovendien wil de bemanning de vis uit het net bevrijden en terugzetten. Het is ijskoud, het dek spekglad en je wilt je vingers ook niet kwijt raken door een krab die als bijvangst in de netten zit.

Aanvankelijk is de stemming opperbest als de bemanning aan de reddingsoperatie begint. Ze werken dag en nacht in ploegen die vier uur in de vrieskou bezig zijn de vissen uit de netten te snijden. Dat gaat dus tergend langzaam onder zware omstandigheden. Bovendien is veel van de antarctische tandvis die al meer dan een week in de netten zit dood. Slechts drie van de meer dan duizend tandvissen zijn nog in leven en worden gehavend overboord gezet.
Kleinere vissen worden soms samengeperst in de netten, sommigen ontploffen door de druk en de opgehoopte gassen in de dode beesten. Armen van krabben en zeesterren zijn afgebroken in de netten waar ze zich helemaal in vast hebben gedraaid. Het hele schip stinkt naar de rotte vis, niet echt een pretje voor een bemanning die uit veganisten bestaat. ‘Gelukkig was het weer kalm, want bij storm was dit nog veel moeilijker geweest,’ zegt Wyanda Lublink.

Het duurt vier weken voor de netten uit het water zijn gehaald. Het is zo’n enorme hoeveelheid dat het eerst op het achterdek wordt gelegd, maar later ook op het bovendek en vervolgens in het gangboord.

Na twee dagen storm is de Thunder de Bob Barker nog altijd niet kwijt. Er wordt een volgende list verzonnen. De Thunder vaart een ijsveld in, in een poging de achtervolgers af te schudden. Hoewel geen ijsbreker, hoopt de kapitein van de Thunder dat de Bob Barker niet durft te volgen. Maar die volgt wel en heeft het relatief gemakkelijk in het opengebroken zog van de Thunder.
Het zal er nu om gaan wie het het langste volhoudt. Wie heeft het meeste voedsel en brandstof aan boord. De Bob Barker hoopt dat ze ergens langs de kust varen, zodat ze de autoriteiten kan waarschuwen die de bemanning van de Thunder arresteert.
Na het ijsveld zet de Thunder koers richting het noorden, naar de Indische Oceaan, vervolgens naar het westen, waarbij ze zorgt dat ze ruim buiten de territoriale wateren van Mozambique en Zuid-Afrika blijft. Maputo heeft al aan Sea Shepherd laten weten, dat als het stropersschip de haven opzoekt het aan de ketting wordt gelegd en de bemanning gearresteerd.

De Sam Simon is inmiddels met de visnetten en ander bewijsmateriaal naar Mauritius gevaren. Visnetten vormen een soort dna van vissersschepen, ieder schip heeft speciaal voor haar vervaardigde lijnen. Interpol heeft een rechercheur naar Mauritius gestuurd om het bewijsmateriaal op te halen. Uiteraard zijn er foto’s genomen, toen de Thunder de visnetten uitzette en er zijn een paar dode vissen uit de netten mee naar Mauritius genomen. Het dna van de tandvissen vormt vrij nauwkeurig bewijs waar ze gevangen zijn. Na proviand en brandstof aan boord te hebben genomen, zal de Sam Simon zich bij de Bob Barker voegen en zullen ze samen de achtervolging van de Thunder voortzetten.

De frustratie aan boord van de Thunder moet inmiddels groot zijn. De bemanning heeft opnieuw geprobeerd visnetten uit te zetten, maar die zijn met behulp van de snelle speedboten van de Bob Barker meteen losgesneden. Een woedende kapitein meldde zich over de radio dat het vistuig hun eigendom is en dat de bemanning van de Bob Barker fout bezig is. Daarna draaide de Thunder plotseling 180 graden en voer op de Bob Barker in. Die moest vol in z’n achteruit om een aanvaring te voorkomen. Dat ging maar net goed. Een tijdlang werd de Bob Barker achtervolgd. Maar na een paar uurtjes gaf de kapitein van de Thunder het op, ze konden ze niet inhalen.

Daarna heeft het schip maar een beetje rondgedobberd, 400 mijl ten zuiden van Kaapstad. Het dreef zelfs een eind achteruit op de stroming. Voor de activisten van Sea Shepherd is het onduidelijk wat de Thunder verder van plan is. Een mogelijkheid is dat de illegaal gevangen vis die de Thunder aan boord heeft op open zee overgeladen wordt op een ander schip. Dat gebeurt vaker in de illegale visserij. Zo worden hele partijen illegaal gevangen vis witgewassen. Mochten ze dat proberen dan gaan de activisten van Sea Shepherd er met hun schip tussenin liggen. Wat dat betreft hebben ze voldoende ervaring met hun acties tegen de Japanse walvissers.

Een andere mogelijkheid is dat het schip een haven binnenloopt in Nigeria, onder wiens vlag het vaart, om daar de naam van het schip en misschien ook wel de vlag te veranderen. Dat scenario lijkt realistisch want er wordt weer gevaren, 8,3 knopen, omhoog langs de westkust van Afrika, richting Nigeria. Maar ook dat zal Sea Shepherd proberen te voorkomen.

Eind maart is er het rendez-vous op volle zee tussen de Sam Simon en de Bob Barker. ‘Dit is de volgende nagel in de doodskist van de Thunder,’ is het commentaar van kapitein Peter Hammarstedt, en hij weet dan nog niet hoe voorspellend die uitspraak is. Maar het is niet de verse proviand en steun van de Sam Simon waarmee ze de Thunder in de uitputtingsslag kunnen aftroeven. Het is het intrekken van de vlag door de regering van Nigeria waarmee de Thunder in één klap een illegaal schip wordt. Een piraat die door alles en iedereen kan worden aangehouden.

‘Ik lag te slapen in mijn hut, toen er op de deur werd gebonkt dat ik boven op de brug moest komen,’ zegt Lublink. Het is 6 april, 6.39 uur in de morgen en ze moeten nog een keer op de deur bonken om tot haar door te laten dringen dat ze haast moet maken. De Thunder heeft net een noodsignaal uitgezonden, het schip is zinkende. Hoe is dat in godsnaam mogelijk? Het verhaal van de kapitein dat er een aanvaring is geweest met een passerend schip klinkt volstrekt ongeloofwaardig. Het enige schip dat die nacht in de buurt is geweest passeerde op twee mijl afstand, volgens de dienstdoende officier. Veel waarschijnlijker is dat de kapitein zelf opdracht heeft gegeven het schip tot zinken te brengen. Daarmee verdwijnt voorgoed het bewijsmateriaal naar de bodem van de oceaan. Terwijl de bemanning in de reddingssloepen klimt, blijft de kapitein nog aan boord. Zolang als mogelijk, tot het schip begint te hellen. Sea Shepherd heeft mensen klaar staan om aan boord van de Thunder te gaan om nog zoveel mogelijk bewijsmateriaal te redden.

‘Ik denk dat de kapitein zo lang mogelijk aan boord is gebleven tot hij zeker wist dat het schip niet meer te redden was,’ zegt Lublink. Zodra de kapitein in de reddingssloep stapt, gaan er twee man van Sea Shepherd aan boord. Het moet allemaal heel snel en ze hebben niet meer dan een minuut of dertig om met hun helmcamera’s het schip van binnen te filmen en bewijsmateriaal als het logboek en een laptop van de brug te halen. Wat blijkt: alle luiken en deuren zijn wijd open gezet en vastgemaakt met touw, zodat het schip zo snel mogelijk water maakt. De machinekamer staat al helemaal onder water, daar zitten de pompen waarmee bluswater wordt binnengelaten in geval van brand en nu dus het schip tot zinken gebracht. Het is niet meer te redden.

‘Hij helde eerst naar stuurboord zijde. Toen verdween het achterdek onder water. Op het laatst richtte de boeg zich omhoog en het geluid dat het maakte toen het helemaal ten onder ging was dat van de enorme luchtbel die uit het schip werd geperst: woeeef,’ doet Lublink. Er zat nog een groep meeuwen op de boeg, die opvlogen vlak voor hij in het water zakte. Uit de reddingsloepen steeg gejuich op toen het schip onder water verdween. Niet bepaald een gewone reactie als je net je schip verloren hebt. Alles bij elkaar heeft het toch tot twee uur in de middag geduurd.

Omdat er in de verste verte geen schip in de buurt is moet de bemanning van de Thunder door de activisten van Sea Shepherd worden gered. Dat is problematisch na de hele geschiedenis die ze met elkaar hebben. Het is uitgesloten dat ze op de Bob Barker komen, vanwege de vijandelijkheden die er zijn geweest. Besloten wordt dat ze door de Sam Simon aan boord worden genomen. Het achterdek wordt klaargemaakt om ze op te vangen. Veertig man, tien meer dan de eigen bemanning. De trap naar het bovendek wordt weggehaald, één deur gaat op slot en bij de andere wordt permanent bewaking gezet. Tegen de zon wordt een zeil over het achterdek gespannen. De kapitein van de Thunder komt als eerste aan boord en moet beloven dat er geen vijandelijkheden zullen worden ondernomen. Dat de veiligheid van de bemanning van de Sam Simon is gegarandeerd. Daarna mogen de anderen een voor een aan boord komen. ‘Ik stond ze samen met twee potige jongens op te wachten. Hun bezittingen werden gecontroleerd of ze geen wapens mee aan boord brachten. Wat opviel was dat de officieren keurig ingepakte koffers bij zich hadden. Niet bepaald inderhaast bij elkaar gegraaid.’

Het is dan nog negen uur varen naar São Tomé dat zich bereid heeft verklaard de bemanning op te nemen en een rechtszaak tegen de verantwoordelijke officieren te voeren. Vorige maand zijn de officieren veroordeeld tot celstraffen variërend van 32 tot 36 maanden en boetes van in totaal vijftien miljoen euro.
Lublink: ‘Die zullen nooit meer varen.’

Luister voor de reportage naar Bureau Buitenland; dinsdag 24 november, NPO Radio 1, 21.00-22.00 uur.