Als hij binnenkomt en aan de tafel aanschuift, is moeilijk te zien wat hem zo bijzonder maakt. Begin vijftig (52 om precies te zijn), wijkende haargrens, tamelijk lang, en wat slanker dan je na het zien van zijn films zou verwachten. Een heel gewone man, eigenlijk. Zet hem een bolhoed op en hij valt weg tegen al die andere mannen in grijze pakken die je overal door Londen ziet lopen. Toch is acteur Jim Broadbent hard op weg een heuse filmster te worden.
Fijnproevers kenden hem al van Woody Allens Bullets over Broadway (1994), of als theatermaker William Schwenk Gilbert (de helft van het fameuze duo Gilbert & Sullivan) in Mike Leighs Topsy-Turvy (1999), maar vorig jaar is Broadbent ook doorgebroken naar het grote publiek.
Hij was de vader van de titelheldin in Bridget Jones's Diary, bestierde als flamboyante spreekstalmeester Harold Zidler de Moulin Rouge en was ook nog eens te zien in het biografische Iris, over het leven van schrijfster Iris Murdoch.
Laatstgenoemde film gaat deze week in Nederland in première en is de reden dat we de acteur in Londen spreken. Het gesprek vindt een week voor de Oscaruitreiking plaats, als Broadbent alleen nog genomineerd is voor zijn vertolking van John Bayley, de levensgezel van Iris Murdoch. Een week later zal hij de Oscar voor Beste Mannelijke Bijrol daadwerkelijk in ontvangst nemen. Zijn 'Stone the crows!', een Britse uitroep van ongeloof, zet het gros van de Amerikaanse journalisten op het verkeerde been. Achteraf informeren ze angstig wat Broadbent daar nou precies mee bedoelde.
Broadbents verbazing was niet gespeeld. Tijdens ons gesprek geeft de acteur aan niet op de prijs te rekenen en de nominatie vooral te zien als welkom steuntje in de rug voor Iris, dat de extra publiciteit goed kan gebruiken.
Het is inderdaad geen film voor het Bridget Jones-publiek . Daarvoor is het onderwerp te zwaar en de toon te somber. De film is gebaseerd op twee boeken die John Bayley na de dood van zijn vrouw in 1999 publiceerde ( Elegy for Iris en Iris and her Friends). Daarin beschrijft hij vooral haar kansloze strijd tegen 'Dr fucking Alzheimer' en zijn eigen, vaak onbeholpen pogingen haar te verzorgen.
In de film wordt deze periode afgezet tegen het moment dat Murdoch en Bayley elkaar voor het eerst ontmoeten, begin jaren ' 50. Veelvuldig springt de film heen en weer in de tijd, waarbij het contrast tussen de uitbundige en onconventionele Iris van de jaren '50 (gespeeld door Kate Winslett) en de langzaam dementerende Iris van de jaren '90 (Judi Dench) steeds groter wordt. Het karakter van Bayley verandert niet wezenlijk. Hij was onhandig, verward en stapelverliefd op Iris in de jaren '50 (de jonge Bayley wordt gespeeld door Hugh Bonneville), en is dat veertig jaar later nog steeds.
Broadbent ziet die langdurige liefde als een van de redenen waarom hij zich tot het script aangetrokken voelde: 'Het is makkelijk om een film over verliefdheid te maken, als alles nieuw is en spannend. Het is veel moeilijker om te laten zien dat een liefde veertig later nog steeds voortduurt. En zoals in elk goed verhaal moet iets van buitenaf die liefde bedreigen. In dit geval is het Alzheimer.'
Broadbents eigen moeder stierf aan de gevolgen van Alzheimer. 'Zonder die ervaring had ik me veel zorgen gemaakt over hoe ik iemand zou moeten spelen die een Alzheimer-patiënt verzorgt. Je wilt toch geloofwaardig overkomen, en het mocht absoluut niet sentimenteel worden. Toen ik het script las wist ik meteen dat het klopte. Geen wonder, want ook de moeder van Richard [Eyre, schrijver en regisseur van de film-gb] had Alzheimer.'
De openbaring van de ziekte zorgt voor een grote ommekeer in de aard van de relatie tussen Murdoch en Bayley. Altijd nam zij het voortouw (Bayley klaagt meermalen in de film dat hij haar niet kan bijhouden), en ondanks hun huwelijk zou ze zich haar leven lang in avontuurtjes (met mannen én vrouwen) storten. In de film zegt Iris over hun relatie: 'What I like about being married to you, is that I can take you for granted.'
Dat klinkt cru, maar volgens Broadbent geeft het juist aan hoe relaxed hun relatie was. 'Ondanks dat zij zo glamoureus en uitbundig was, en hij zo verlegen en onderdanig, pasten ze uitstekend bij elkaar. They were like two halves of an apple. Academisch en intellectueel waren ze elkaars gelijke. Dat evenwicht verdwijnt als zij langzaam haar verstand kwijtraakt, en hij een rol moet gaan vervullen die hij eigenlijk niet aankan.'
Dat Bayley een gezaghebbend literair criticus is en was, blijft in de film echter onderbelicht. 'Het zit er wel in, maar impliciet. Dat ze beiden het zelfde gevoel voor humor bezitten, bijvoorbeeld, dat betekent toch vaak dat je op een zelfde denkniveau zit.'
Hugh Bonneville, als de jonge Bayley, en Broadbent als de oude, lijken in de film zoveel op elkaar dat het even duurt voordat je doorhebt dat beide versies door twee verschillende acteurs worden gespeeld. Broadbent: 'We hebben zes jaar geleden even een tijdje samen op het podium gestaan, maar voor Iris vrijwel niets samen gerepeteerd. Alles bij elkaar zo'n 15 minuten misschien, aan de keukentafel van Richard Eyre, toen we het script doorlazen. Ik liet horen hoe ik Bayley's stem zou doen, en Hugh wist waarschijnlijk instinctief hoe ik de rest zou spelen. Verder is het vooral dankzij de regisseur en het briljante werk van make-up en kostuums.'
Bonneville en Broadbent hebben van tevoren niet met Bayley gesproken, maar baseerden zich vooral op een radio-interview met hem. Het roept weer eens de vraag op in hoeverre zogenoemde 'biopics' zich aan de feiten uit het leven van de geportretteerde moeten houden. In A Beautiful Mind, bijvoorbeeld, een film over het leven van de schizofrene wiskundige John Nash, werden diens biseksualiteit, overspel, en mogelijk antisemitisme onder het tapijt geveegd. Geschiedschrijving Hollywood-style.
En al gaan de makers van Iris daar veel zorgvuldiger mee om, feit blijft dat films het beeld dat van iemand bestaat ingrijpend kunnen vervormen. Na het zien van Iris weet je van de schrijfster niet veel meer dan dat ze een vrijgevochten, zelfverzekerde jonge vrouw was, die tegen het eind van haar leven langzaam wegkwijnde. 'I feel as if I'm sailing into darkness,' zegt ze op een helder moment. De film grijpt je aan op een emotioneel niveau, maar over het werk van Murdoch en over het belang van dat werk komen we niets te weten.
Broadbent: 'Iris is ook geen echte biopic. Het is meer een creatieve interpretatie van hun leven, gebaseerd op de boeken van Bayley. Het is het verhaal van bestaande mensen, maar geen documentaire. Ik speel geen John Bayley, maar een personage dat gebaseerd is op John Bayley en ook zo heet. Het is net als in Topsy-Turvy, waarin ik theatermaker Gilbert speel . Regisseur Mike Leigh wilde per se dat alle feiten klopten. Maar als dingen niet bekend zijn, moet je naar eigen creatief inzicht de gaten vullen. Hoe ze spraken, wat ze zeiden, of er spanningen waren. Gilbert en zijn vrouw hebben nooit kinderen gekregen. We weten niet waarom. Konden ze geen kinderen krijgen, wilden ze niet, was hij impotent? We hebben dat zelf moeten bepalen.'
Maar kan je zomaar de geschiedenis van iemands leven veranderen? Broadbent ziet het probleem niet: 'Je kan zaken toevoegen als het past binnen al die andere dingen die wel bekend zijn. En bovendien is dat niet echt mijn verantwoordelijkheid, meer die van de schrijver en regisseur. In Iris werden ook verschillende mensen gecombineerd in één personage.'
Later dit jaar is Broadbent ook nog te zien in Martin Scorsese's gangster-epos Gangs of New York . 'De opnamen daarvoor waren al af voor ik aan Iris begon. De film speelt zich af in het New York van 1860, toen verschillende bendes de dienst uitmaakten in Little Italy. Ik speel een corrupte politicus die twee bendes tegen elkaar uitspeelt.'
Een Oscar voor Iris, creatief en commercieel succes voor Moulin Rouge en Bridget Jones's Diary, en ook nog werken met Scorsese; het afgelopen seizoen was met afstand het beste uit Broadbents carrière. Kan het nog beter? 'Ik zal ongetwijfeld meer scripts toegestuurd krijgen, maar of dat ook betekent dat ik meer goede scripts krijg weet ik niet. En over goeie scripts heb ik de afgelopen tijd niks te klagen gehad.'