Donnie Darko, het debuut van de jonge Amerikaanse regisseur Richard Kelly, is een wonderbaarlijke mix van sf, zwarte komedie, puberdrama en schizofrenie. En dan is er ook nog een reusachtig konijn dat aan de labiele puber Donnie het einde van de wereld voorspelt. Kelly: 'Ik haat een term als "freak". De echte freaks zijn de mensen die er het normaalst uitzien.'

Donnie Darko, tijdens het laatste Festival van de Fantastische Film bekroond met de publieksprijs, levert een even fascinerende als verwarrende kijkervaring op. De film begint als een milde satire op het voorstedelijk leven van de Amerikaanse middenklasse anno 1988, maar maakt al gauw een ommezwaai richting tienertragedie èn sf, wanneer de depressieve puber Donnie (gespeeld door Jake Gyllenhaal) zich door het reuzenkonijn Frank laat influisteren dat het einde van de wereld nabij is.

Fantasie en werkelijkheid lopen op on-Amerikaanse wijze door elkaar. Of is de langoor aan de andere kant van de spiegel toch iets anders dan Donnie's imaginaire vriendje? De op duidelijkheid gebrande toeschouwer zij gewaarschuwd: in deze wonderlijke film komen nu eens niet alle eindjes mooi samen. Voor een gemakkelijke uitleg moet je ook niet bij regisseur Richard Kelly (27) zijn, zo bleek tijdens het gesprek op het International Film Festival Rotterdam, waar Donnie Darko met groot succes vertoond werd. Kelly's eigen interpretatie is minstens zo raadselachtig als de film zelf.

Kelly: 'Volgens mij komt Donnie terecht in een parallel universum, dat na 28 dagen zal veranderen in een alles verslindend zwart gat. Het eind van het bestaan, in feite. Dan verliest een vliegtuig een motor, die op het huis van de Darko's belandt, midden in Donnie's kamer. Het is de katalysator van een hele reeks gebeurtenissen, met Frank als goddelijke boodschapper die Donnie helpt de motor terug te krijgen in de juiste loop der dingen. Het ding moet zijn bestemming hervinden, anders gaat de wereld verloren. Donnie's leven is toch al een onherstelbare puinhoop en hij offert zich op om de kloof in het ruimte-tijd-continuüm te dichten en zodoende iedereen te redden.'

Maar je bent ook tevreden met andere interpretaties.
'Ik kom heus niet aanzeulen met een voice-over die netjes uitlegt dat het allemaal maar een droom was. Of een parallelle wereld. Zulke films wil ik niet maken omdat ik het leven als een mysterie beschouw dat niet eenduidig te verklaren valt. Ik hoop dat mijn film mensen juist aan het denken zet en aanspoort dat mysterie te verkennen. Van zulke films hou ik zelf ook het meest.'

Wat is Donnie Darko dan in essentie? Een diepzinnige science-fictionfilm of een existentialistisch tienerdrama?
'Als kind was ik geobsedeerd door The Twilight Zone en zag ik in de bioscoop vooral sf- en fantasyfilms. Ik vind het waanzinnig dat ik nu zelf iets dergelijks gemaakt heb. Maar in Donnie Darko zitten elementen van verschillende genres, en de film heeft het kloppende, bloedende hart van een tienerdrama. Zeker voor jongeren is Donnie Darko bedoeld als het tragische verhaal van een jongen die niet om kan gaan met een maatschappij waarin kinderen elkaar mishandelen en leraren geen contact weten te leggen met hun leerlingen. Een wereld vol onbegrip en apathie, die Donnie langzaam tot zelfvernietiging aanzet. We worden in Amerika regelmatig opgeschrikt door aanslagen die kinderen op school plegen. Met mijn film wou ik onder meer verkennen wat er in zo'n wanhopige tiener kan omgaan.'

© imdb

Jake Gyllenhaal en Jena Malone in Donnie Darko

Hoe denk je over de gemiddelde Amerikaanse tienerfilm?
'De meeste tienerfilms van tegenwoordig worden goedkoop in elkaar gedraaid door geldwolven van middelbare leeftijd zonder verstand van de doelgroep. Je hebt maar twee genres: tienerkomedies en slashers. American Pie, Scream, enzovoort. Zulke films dicteren hun toeschouwers precies waar ze naar moeten kijken, waar ze naar moeten luisteren, welke kleren ze moeten dragen, hoe ze moeten praten. Allemaal onzin, maar de kids pikken het omdat er geen alternatief is.'

Niet omdat ze alleen maar behoefte hebben aan oppervlakkig vermaak?
'Amerikaanse tieners zijn niet zo oppervlakkig en leeghoofdig als iedereen denkt. Ik geloof dat ze voortdurend op zoek zijn naar zingeving, maar er worden gewoon niet genoeg films gemaakt die aan deze zoektocht tegemoetkomen. Een enkele keer durft iemand een tienerfilm te maken die wel degelijk relevant is en levensecht, zoals Rushmore (van Wes Anderson uit 1998 - red.) of Dazed and Confused (van Richard Linklater uit 1993 - red.). Maar doordat zulke films niet de juiste marketing krijgen, schuiven ze ongezien door naar de schappen van de videotheek . Dat is met mijn film ook gebeurd, en ik denk ook dat hij in Amerika op dvd zijn grootste succes gaat boeken. Hier in Europa lijkt men veel meer gewend aan de dubbelzinnige structuur en de thema's die ik in mijn film behandel. Daarom is het ook zo boeiend om de film met een Europees publiek te zien.'

Donnie Darko werd buiten het studiosysteem om gemaakt, voor zo'n 4.5 miljoen dollar. Een schijntje vergeleken bij een willekeurige Hollywoodproductie. Had je graag met meer geld en middelen willen werken?
'Ik had een groter budget zeker niet afgeslagen. Vooral omdat een groter budget meer zekerheid en tijd biedt, en ook omdat we dan iets aan de film hadden kunnen verdienen. Maar met elke dollar die je krijgt verlies je meer en meer de controle over essentiële zaken als de eindmontage. Ik betwijfel het dan ook of ik deze film in Hollywood had kunnen maken. Nu hebben we alles gedaan zoals we het wilden doen. Hoe zwaar de productie ook was.'

Voor kunst moet je dus niet in Hollywood zijn.
Een film als Magnolia (van Paul Thomas Anderson uit 2000 - red.) bewijst godzijdank dat het zelfs in Hollywood nog steeds mogelijk is om een artistiek geslaagde film af te leveren. En ik geloof dat ook artfilms geld op kunnen brengen, mits de marketing in orde is. De juiste reclame doet wonderen. De mensen komen heus wel naar de bioscoop wanneer een grote studio zich met veel geld en publiciteit achter een film als deze schaart. Kijk naar alle troep die uitkomt. Als je het maar goed genoeg promoot, komen de mensen erop af. Wat ook ligt aan het feit dat het Amerikaanse publiek tegenwoordig zulke lage verwachtingen heeft. Zeker in de zomer zal de doorsnee-toeschouwer voor elke rotfilm een kaartje kopen. Ze willen gewoon gaan zitten en dan twee uur lang kijken naar dingen die de lucht invliegen. Het interesseert hen niks dat het allemaal weinig voorstelt. Ik zeg: maak het wat beter, breng het aan de man en ze zullen nog steeds gaan kijken.'

Nog even terug naar Donnie Darko. Ergens halverwege noemt Donnie's vriendin hem een rare snuiter, maar ze bedoelt het als een compliment. Vind jij het vleiend wanneer iemand jouw film "raar" noemt?
'Zeker. In mijn optiek is iedereen raar. De mensen die zichzelf niet als raar beschouwen zijn saai, bekrompen of onwetend. Het getuigt van een grote intolerantie wanneer je iets wat je niet kent of begrijpt, afdoet als raar . We moeten onze eigen stoornissen omhelzen, is mijn mening. Iedereen zou vreemder moeten zijn. Ik haat een term als "freak". De echte freaks zijn de mensen die er het normaalst uitzien.'

En wat zie jij dan, wanneer je zoals Donnie in de spiegel kijkt? Ook een al dan niet imaginair reuzenkonijn?
'Ik zie een gekke jongen met een verbeelding die van meet af aan op hol is geslagen. En die in film de kunst heeft gevonden waarvoor hij is voorbestemd.'

Meer over Donnie Darko