Tot beter begrip van het navolgende interview allereerst een beknopt overzicht van de 'hoogtepunten' in de Japanse Yakuza-film Ichi the Killer:
3 minuten: een vrouw wordt vol in het gezicht geslagen en vervolgens verkracht.
5 minuten: twee Japanse gangsters glijden uit over de ingewanden van hun even daarvoor tot mootjes gehakte baas.
17 minuten: een verdachte van de moord op de gangsterbaas wordt gemarteld door diens luitenant Kakihara, een sadomasochist met geblondeerd haar en net zo'n enorme mond als Batmanschurk The Joker. De marteling is ongekend wreed. De - overigens onschuldige - verdachte wordt aan kettingen met weerhaken opgehangen en vervolgens met kokende olie overgoten.
27 minuten: Als duidelijk wordt dat de man echt onschuldig is snijdt Kakihara als boetedoening het puntje van zijn eigen tong af (en voert seconden later alweer een gesprek via zijn mobieltje).
En zo gaat het maar door: de vingers van een vrouw worden gebroken (31 minuten), een man wordt dankzij een mesje in de hak van de schoen van titelheld Ichi letterlijk doormidden geschopt (41 minuten), een wang wordt van iemands gezicht gescheurd ( 52 minuten), slierten gezicht druipen langs de muur (59 minuten), enzovoort, enzovoort.
Verantwoordelijk voor deze foltering van net iets meer dan twee uur is de Japanse regisseur Takashi Miike (1960). Twee jaar geleden brak hij door met de film Audition, waarin een getroebleerde vrouw mannen met pianosnaren voeten en vingers afsneed en met acupunctuurnaalden in de ogen stak .
Iedereen op de internationale festivals - weinig van Miike's inmiddels alweer veertig films halen de westerse bioscopen - sprak schande van zoveel weerzinwekkend geweld, maar was tegelijkertijd gefascineerd door de verboden vruchten en bovenal onder de indruk van de filmische kracht in het werk van Miike-san.
Ichi the Killer is gebaseerd op de in Japan uiterst populaire manga Koroshiya 1 van Hideo Yamamoto. Ieder land krijgt de helden die het verdient, en blijkbaar heeft de jeugd in Japan behoefte aan iemand als Ichi, een door schuldcomplexen gekwelde jongeman die in zijn eentje de Japanse onderwereld aan reepjes snijdt. En eigenlijk is Ichi niet eens de ware 'held' van de strip, maar rivaal Kakihara. Die zoekt in Ichi niet alleen de moordenaar van zijn baas (en initiator in het SM-spel), maar ook de mogelijke vervanger, want meer nog dan anderen folteren, wil Kakihara zelf pijn gedaan worden.
Op het jongste filmfestival in Rotterdam was Takashi Miike een van de prominente gasten en Ichi the Killer een van de spraakmakende films. Festivaldirecteur Simon Field: 'Vergeleken met Ichi the Killer is Audition een kinderfilm.' Een goede reden de omstreden regisseur te vragen wat hem bewoog in Ichi the Killer zo verschrikkelijk tekeer te gaan.
Misschien was het de landsaard, misschien het feit dat het gesprek middels een tolk moest plaatsvinden, maar zelden kreeg ik een direct antwoord op een directe vraag.
Zo moest de vraag 'Kent u überhaupt taboes?' het doen met: 'Ik probeer zoveel mogelijk om geen geforceerde dingen te maken, om acteurs in een situatie te brengen waarin ze extreme handelingen met plezier spelen. Stel dat ik een verkrachtingsscène wil filmen. Dan ontstaat er spanning bij de acteurs op de set. Als die op zijn grootst is ga ik daar niet nog een schepje bovenop doen, dan krijg ik de acteurs tegen me.'
Dus als de acteurs het zouden toelaten zou u nog veel verder
gaan?
Takashi Miike: 'Ik zal een acteur nooit tot iets dwingen. Het gaat
erom dat hij zelf gelooft dat zijn personage tot zoiets in staat is. Het is
natuurlijk niet zo dat ik of de acteurs ons thuis ook sadistisch gedragen, maar
het moet wel zo zijn dat de acteur zich kan voorstellen dat er ergens in zijn
karakter een donkere kant zit die hem in staat stelt zich zo te gedragen.'
Kakihara wordt gespeeld door de in Japan heel populaire Tadanobu Asano. Was de
film slecht voor zijn imago?
'Asano-san is een kunstenaar die weet dat als
hij iets nieuws wil maken ook iets moet achterlaten. Hij was wel bang, maar hij
wilde het toch proberen. Ik heb gebruik gemaakt van zijn filosofie over acteren
, en hem daarom zo ver kunnen pushen. En of hij zo fans is kwijtgeraakt is meer
een kwestie van definitie. Misschien zijn zijn echte fans juist diegenen die
willen dat hij zich steeds weer vernieuwt.'
Het geweld in de films ziet er
heel authentiek uit. Vrouwen worden veelvuldig en hard middenin het gezicht
gestompt. Gebeuren er wel eens ongelukken op de set?
'Nooit. Dat komt ten
eerste natuurlijk door de camera-instellingen, het geweld wordt alleen
gesuggereerd, maar ook door mijn interactie met de acteurs. Ik breng ze in een
soort toestand waarin hun instincten om zich te beschermen naar boven komen. Er
gebeuren alleen ongelukken op de set als de regisseur zijn acteurs niet heeft
weten te prikkelen zich te verdedigen. Ik heb gemerkt dat vooral vrouwen zich
instinctief heel goed kunnen beschermen en zo blijvend letsel vermijden.'
Zat er in de eveneens ultra-gewelddadige strip iets dat zelfs u te ver ging?
'Mensen die de strip lezen creëren in hun eigen fantasie vaak nog veel extremere
beelden dan ze op de plaatjes zien. Ik heb in de film niet geprobeerd de strip
verder uit te werken, maar hem puur als fan van het stripverhaal gemaakt.
Wellicht dat er in de fantasie van de toeschouwer nog veel extremere dingen
gebeuren dan nu te zien zijn. Ik heb de strip in ieder geval bijna 1 op 1
verfilmd.'
Waarom bent u gefascineerd door geweld, en vooral door
foltering?
'Het tonen van geweld is niet een doel op zich, niet eens een
middel waarmee ik een verhaal wil vertellen. In de strip is er ook iets anders
dat de lezers aangrijpt. Zaken als bedrog, liefde en manipulatie. De manier
waarop dat in de film tot uiting komt is nogal extreem, maar die basale emoties
staan heel dicht bij het alledaagse leven.'
Toch is bij u dat alledaagse
leven extreem gewelddadig
(bescheiden lachje) 'U heeft gelijk. Welk thema
ik ook aansnijdt, het lijkt altijd die kant op te gaan. Maar ik vind het moelijk
te vertellen waar dat vandaan komt. Misschien is het wel zo dat geweld voor mij
de uitdrukking is van mijn weerstand tegen de Japanse samenleving, mijn enige
verweer tegen het politieke en economische keurslijf.'
Zijn manga's daarom
zo populair in Japan?
'Dat weet ik niet. Dat ik kies voor personages die
geweld als enige uitweg zien voor hun onvrede met de Japanse maatschappij komt
uit mijzelf, daar heeft het publiek niets mee te maken. Het is in wel zo dat de
mensen zijn uitgekeken op de mainstream films uit Japan. Die vinden ze slap,
herhalingen van herhalingen. En ze wenden zich tot films als de mijne omdat ze
op zoek gaan naar andere fantasieën, andere verhalen.
De film zal in
Nederland alleen voor personen ouder dan 18 jaar toegankelijk zijn. Was dat in
Japan ook zo?
'Zeker. Al is deze film vooral bedoeld voor jongens van zo'n
14, 15, 16 jaar, die ook de strip kennen. Maar misschien is het wel goed dat de
film voor boven de 18 jaar is gekeurd. Ik herinner me dat ik het zelf heel
spannend vond om als 15-jarige kaartjes te kopen voor films van boven de 18.
Juist jongens zoals ik toen, die met zweet in hun handen kaartjes hebben gekocht
, halen iets extra's uit de film.'
Tijdens een screening in Rotterdam [op
de Discovery Day van de VPRO] verliet zo'n 80% de zaal.
'Daar kan ik me wel
iets bij voorstellen. Als er ingewanden op de grond vallen, is dat voor sommige
mensen toch een grens. En dat is voor mij ook belangrijk, want dat zijn mensen
die laten zien wat ze wel en niet mooi vinden, en wanneer iets te ver gaat. En
dat heb ik nodig, ook van de mensen met wie ik werk.'
Heeft u zelf dan
geen enkele rem?
(lacht) 'Ik heb mijn voet altijd op de rem.'