Vier jaar geleden maakte de Brit Christopher Nolan (1970) zonder
noemenswaardige filmopleiding zijn eerste film. Hij draaide - om geld uit te
sparen - alleen in de weekends, castte vrienden in de belangrijkste rollen en
deed verder zo'n beetje alles zelf: regie, scenario, camera, montage, productie
. Het resultaat, de ingenieuze psychologische thriller Following, kostte Nolan
niet meer dan EURO6.000,-. En leverde hem op het Filmfestival van Rotterdam een
VPRO Tiger Award op.
Die prijs opende deuren in Amerika, waar Nolan
de wereld verbaasde met een nog veel ingenieuzer verhaal: Memento (2001). Het
achterstevoren vertelde verhaal, met Guy Pearce als een man zonder korte-
termijngeheugen, maar met een heleboel wraakgevoelens, leverde twee
Oscarnominaties op en een karrenvracht aan andere prijzen.
En weer gingen nieuwe deuren op. Voor Warner Bros., een van Hollywoods 'major studio's', mocht Nolan de thriller Insomnia maken, een remake van de gelijknamige Noorse film met Stellan Skarsgård uit 1997. Het budget was inmiddels opgelopen tot $50 miljoen, vooral vanwege de aanwezigheid van filmsterren Al Pacino en Robin Williams.
Pacino speelt LAPD-inspecteur Will Dormer, die samen met een collega naar Alaska wordt gestuurd om een moord op te lossen en om even uit de buurt te zijn van Interne Zaken. Als Dormer tijdens de jacht op de moordenaar per ongeluk zijn collega doodschiet, doet hij alsof dat het werk van de moordenaar (een onderkoeld spelende Williams) was. Die heeft echter alles gezien en begint zich aan Dormer op te dringen.
Ik spreek de regisseur in het
Claridges hotel in Londen, waar hij iedere vraag bedachtzaam, bijna behoedzaam
beantwoordt. Eerste vraag: Waarom, na de eigenzinnige en originele eerste twee
films, een remake?
Nolan: 'Ik wilde het origineel niet opnieuw doen, maar
het idee erachter is zo fantastisch, dat ik dat wilde gebruiken in mijn versie.
De personages en het perspectief veranderden we, zodat het een heel andere film
is geworden.'
Een van de verschillen is dat in het origineel de
inspecteur een levende hond dood schiet als hij een kogel nodig heeft, en dat
Dormer in uw film een karkas van een dode hond gebruikt.
'Wij hadden
behoefte aan een sympathieker personage, iemand die de kijker meeneemt. In het
origineel, wat ik overigens een briljante film vind, is het personage heel koud
. Dat werkt bevreemdend. Dat was natuurlijk ook hun bedoeling, maar dat had ik
in Memento al gedaan. Ik wilde Dormer sympathieker maken, zodat de kijker -
zonder dat hij zich daarvan bewust is - met hem gaat meeleven en zich vervolgens
dieper het moeras in laat trekken. Als het ware medeplichtig wordt.'
De
regie van Insomnia ging bijna aan uw neus voorbij.
'Warner bezat de
rechten en had al een scenarioschrijver, Hillary Seitz, ingehuurd. Ik had me
voordat Memento uitkwam al eens als regisseur aangeboden, maar de studio had
toen nog geen vertrouwen in mij. Dat veranderde na het succes van Memento. Daar
kan ik Steven Soderbergh en George Clooney (executive producers van Insomnia -
GB) nog voor bedanken. Ze hadden als een van de eersten Memento gezien en
drongen er bij Warner op aan dat ze mij serieus namen. Wat gebeurde.'
Voor Following en Memento schreef u zelf de scenario's, nu moest u werken met
een bestaand script.
'Ik kon goed overweg met Hillary en er waren nog geen
rewrites geweest, zodat ik samen met haar kon bepalen welke van de talloze
films die toen nog mogelijk waren het zou worden. Via haar kon ik de film echt
van mijzelf maken. Het was niet wezenlijk anders dan met een eigen script werken
, maar leverde wel een boel tijdsbesparing op.'
Er moeten toch momenten
zijn geweest waarop u de ene kant op wilde en zij een andere?
'En dan won
ik, want ik ben de regisseur (haha). Hillary begreep dat. Ze vocht heel hard
voor haar ideeën, en dat is prima, want daardoor moest ik ook heel hard nadenken
over mijn eigen ideeën. Het is net als met de acteurs, die ook hun eigen ideeën
over het invullen van hun rol hebben. Toch blijft de regisseur verantwoordelijk
, hij moet voor consistentie zorgen. Mij wordt wel eens gevraagd wat een
regisseur doet, en ik denk dat hij een trechter moet zijn van alle ideeën die op
en rond de set naar boven komen borrelen.'
U werkte voor Insomnia met Al
Pacino en Robin Williams, twee megasterren; gaf dat problemen?
'Vooraf
was ik daar heel erg mee bezig. Of ze wel zouden beantwoorden aan mijn
verwachtingen, of ze wel naar me zouden luisteren. Na een paar dagen op de set
was dat wel voorbij. Het zijn namelijk boven alles professionals, die precies
weten wat er van hun en van een regisseur verwacht mag worden.'
Wat
verwachtten zij dan van u?
'Dat ik een raamwerk bied waarbinnen ze zich
moeten bewegen. Zodat ze binnen die ruimte op zoek kunnen gaan naar alle
mogelijke manieren die op te vullen.'
Hoe kwam u aan de acteurs?
'
Al Pacino werd aangedragen door de studio. Dat kwam mij prima uit, want ik wilde
een ster met veel charisma, die in het verleden al politierollen had gespeeld,
zodat de kijker gelijk in het verhaal gezogen wordt. De eerste ontmoeting met
Pacino was trouwens behoorlijk zenuwslopend. Je weet nooit wie de deur opendoet
, Michael Corleone of Tony Montana. Maar dat begreep hij wel, zo kijken de
mensen al jaren tegen hem aan.
Omdat we voor Finch (de moordenaar - GB)
iemand wilden die een goed tegenwicht zou vormen voor Pacino's personage, kwamen
we uit op Robin Williams. Die was het met me eens dat Finch aan de buitenkant
een alledaagse, beetje saaie man moest lijken, zodat het contrast met de
gruwelijke moord die hij pleegt nog groter zou worden.'
Licht speelt een
belangrijke rol in de film.
'Ik wilde een heel donkere film maken, maar
wel in daglicht. Stel dat je 's nachts een scène wil schieten in deze kamer (van
het Claridges hotel - GB), dan kan dat alleen als je veel lampen gebruikt. Maar
je kan die scène ook overdag schieten door de gordijnen dicht te doen. Dat
levert een veel donkerder shot op, en dat was precies wat we in deze film wilden
. Dormer probeert zich te verbergen in het daglicht. Licht wordt daarmee de
metafoor voor zijn schuld en angst voor ontdekking. Het hoort organisch bij de
film en zo moet het ook zijn. Je hebt niets aan obscure, diep verborgen
metaforen die niemand begrijpt. Hetzelfde geldt wat mij betreft voor actiescènes
, die moeten in hun vorm ook binnen het verhaal passen. Als Dormer door de mist
loopt, stelt dat zijn verwarring voor, als hij onder de boomstronken bijna
verdrinkt, is dat omdat het net zich om hem heen begint te sluiten. Actiescènes
moeten op een ander niveau laten zien waar de personages doorheen gaan.'
In tegenstelling tot uw eerdere films wordt het verhaal nu lineair verteld.
'Dat was omdat de identificatie met Dormer zo makkelijker wordt. Zodat je als
kijker de toenemende druk begint te voelen en net als hij niet meer weet of het
dag of nacht is. In de eerste versie van het script zaten nog allerlei
flashbacks, maar die heb ik geschrapt. Ik wilde helemaal meegaan met wat Dormer
doormaakt.'
Zodat we - net als in uw eerste films - weer in het hoofd van
een van de personages zitten.
'Wanneer je het verhaal uitsluitend door de
ogen van één personage laat zien heeft de kijker net als dat personage geen
overzicht, en dat levert spanning en suspense op. Omdat ik mijn personages iets
meegeef dat hun perceptie nog verder bemoeilijkt, worden we nog dieper met ze
het verhaal in gezogen. Dat is in Memento heel duidelijk het geval, maar ook
weer in Insomnia. En Dormers desintegratie - zowel moreel als fysiek, hij kan
niet slapen omdat de zon in Alaska niet ondergaat - biedt mij mogelijkheden dat
in beeld en geluid te laten zien.'
Dormer in Insomna, Jeremy in Following
en Leonard in Memento, stuk voor stuk moreel corrupte helden. Zijn ze een
reflectie van uzelf?
'In zekere zin, want ik vraag me af hoe ik me in hun
situatie zou gedragen. En ik onderzoek mijn ideeën over goed en kwaad, en in
hoeverre die haaks staan op de ideeën van iemand die ik respecteer. Daarmee is
niet gezegd dat mijn moraliteit ook in de film zit. Kan ook niet, want voor mij
zijn dergelijke morele vraagstukken onoplosbaar. En dat is wat ze voor mij juist
zo interessant maken. Dat er vragen in de film zitten die niet door iedereen op
dezelfde manier beantwoord zullen worden. Ik heb een hekel aan films waarin men
beweert te weten hoe de wereld in elkaar steekt, zodat de kijker zijn verstand
twee uur mag uitschakelen en zich aan de hand van de filmmakers kan laten
meevoeren.'
Dat is toch de manier waarop in Hollywood films worden
gemaakt. Wat doet u daar dan?
'Ik geloof niet dat Hollywood altijd zulke
films maakt. Ik heb verschillende films gezien waarin ze de kijker wel serieus
nemen. Ik geef toe dat dat niet vaak lukt, maar als het lukt levert dat des te
meer voldoening op, en voor mij is dat de uitdaging.'