Interview met Walter Salles over On the Road

'Ik las het boek in een voor mij heel belangrijke periode,’ zegt de Braziliaanse regisseur Walter Salles eind april in een sjiek Brussels hotel. De opvallend jeugdige 55-jarige Salles is daar om te vertellen over zijn verfilming van Jack Kerouacs beroemde Beat-roman On the Road.

‘Ik was achttien, zat op de universiteit en werd geraakt door de vrijheid van de personages. Dat ze moesten omgaan met allemaal dingen die verboden waren. En dat ze seks en drugs zagen als iets om de wereld te begrijpen, niet alleen voor kicks. Vergeet niet dat Brazilië, toen ik studeerde, nog een militaire dictatuur was. Kranten en boeken werden gecensureerd. En als je reisde moest je langs allemaal controleposten. Je kon je nooit vrij bewegen. De vrijheid in het boek stond dus haaks op mijn leven in Brazilië. Mijn openbare leven én mijn persoonlijke leven, want ik kom uit een heel degelijk gezin.’

Was het boek destijds verboden?
‘Het was niet verboden, omdat het niet vertaald was. Ik had ergens een Engels exemplaar op de kop getikt en leende dat aan al mijn vrienden uit. En elke keer als ik het terugkreeg had iemand weer nieuwe aantekeningen in de kantlijn gekrabbeld.’

Toen was het boek relevant, is dat nog steeds zo?
‘Nou, het boek was destijds geen hit hoor. Het was juist controversieel. Sommige schrijvende collega’s spraken er schande van. Grote namen als Gore Vidal en John Updike, bijvoorbeeld . Truman Capote schamperde over On the Road: “Dit is geen schrijven, dit is typen!” Omdat het boek is geschreven als stream of consciousness. Kerouac ging al begin jaren veertig naar jazzclubs in Harlem en ontdekte dat muzikanten daar improviseerden op een bepaald thema. Dat de saxofoon een verlengstuk werd van hun lichaam. Dat wilde hij ook in de literatuur. Hij wilde dat de typemachine een verlengstuk werd van zijn lichaam.’

Dat gaat wel heel erg om de vorm…
‘Maar die vorm is belangrijk, omdat het benadrukt dat je ervaringen zelf moet beleven. Om te kunnen improviseren moet je eerst iets hebben meegemaakt. En dat is juist nu, in een wereld van computerspelletjes en reality tv, heel relevant.’

Reizen is een belangrijk thema in uw films. Het is de kapstok van The Motorcycle Diaries, en ook nu weer in On the Road. Hoe vang je de essentie van reizen in een film?
‘Als ik een roadmovie maak, en dat doe ik graag, dan verwerk ik daar alles in wat ik heb meegemaakt in de voorbereiding. Ik heb voor On the Road honderdduizend kilometer afgelegd. Ik heb zes jaar lang in het voetspoor van Kerouac gereisd. Sprak met mensen die hem en Cassidy nog gekend hebben. Ik reisde in alle seizoenen en kwam op plekken waar het twintig graden vroor en waar het veertig graden heet was. Niets is blue screen in deze film. Alles wat je ziet is echt. Hoe doe je zoiets? Door het te doen.’

Ik weet nog dat ik het boek, toen ik dat bijna dertig jaar geleden las, vooral avontuurlijk vond. Wat hun vrije levenswijze voor de mensen om hun heen betekende, begreep ik pas later. Maar die pijn en dat verdriet zitten al wel duidelijk in deze film.
‘Als je achttien bent, word je ingepalmd door de energie en het avontuur in het boek. Maar verlies zit er wel degelijk in . In het feit dat zowel Sal als Dean geen vader hebben. En de pijn zit in hun relatie met vrouwen. On the Road is een verhaal over vaderloze jongens die zelf geen vader kunnen zijn. Dean is niet in staat zijn eigen kind op te voeden. Hartverscheurend. Nu ik zelf vader van twee kinderen ben, begrijp ik pas wat het gedrag van de jongens voor hun vrouwen betekende. Vandaar dat die vrouwen in mijn film beter zijn uitgewerkt dan in het boek. Ik wilde weten wat er met ze gebeurde.’

The Motorcycle Diaries gaat over Guevara voordat hij Ché werd, On the Road over een schrijver voordat hij Jack Kerouac werd. Toeval?
‘Dat is wat me interesseerde in hun reizen. In The Motorcycle Diaries zien we hoe Guevara samen met een vriend het Zuid- Amerikaanse continent doorkruist en zo het land en de mensen leert kennen. In On the Road sluit Sal, het alter ego van Kerouac, vriendschap met Dean, die in bijna alles het tegenovergestelde is van Sal. Samen gaan ze on the road en door die omzwervingen wordt Sal gevoed met ervaringen die hem in staat stellen schrijver te worden. Ik hou van dat moment van transformatie.’

Waarom?
‘Omdat dat verbonden is aan de jeugd. Aan de politieke, ethische en existentiële beslissingen die we nemen op die leeftijd. Wanneer alles nog openligt en er meer vragen zijn dan antwoorden.’

En blijft dat, ook nu u als filmmaker ouder wordt, nog steeds belangrijk?
‘Ik hoop het, want ik wil de adolescent in mij wakker houden. Ik hou van rusteloosheid, want dat is wat me voortdrijft. Neem de films van collega Manoel de Oliveira. Kijk hoe speels die zijn. En hij is 104, geloof ik. Zoiets geeft me hoop voor de toekomst. Haha.’