Drie jaar geleden ontvluchtte de Koerdische filmmaker Bahman Ghobadi (A Time for Drunken Horses, Turtles Can Fly) zijn thuisland Iran. Het weerbarstige Rhino Season is de weerslag van zijn ballingschap.

Bahman Ghobadi, via Skype vanuit de Koerdische hoofdstad Arbil in Irak: ‘ Rhino Season is gebaseerd op het levensverhaal van een vriend van mijn oom. Een Iraanse dichter die dertig jaar gevangen zat, omdat zijn poëzie te subversief zou zijn. Zijn familie kreeg te horen dat hij dood was, dus toen hij na zijn gevangenschap weer contact zocht met zijn vrouw, was dat erg dramatisch. '



'Deze geschiedenis heeft de dichter opgeschreven, maar zijn manuscript mocht niet worden gepubliceerd. Ik heb het gelezen, en ook een aantal van zijn gedichten, en besloot uitendelijk vooral die gedichten te nemen als uitgangspunt . Ik heb geprobeerd de camera te hanteren als de pen van een dichter.’

Dat heeft geen gemakkelijke film opgeleverd.
‘Nee, daarvan ben ik me bewust. Vanaf het begin wist ik dat dit geen alledaagse film zou gaan worden. Het is niet puur het verhaal van de dichter geworden, maar ook een soort parabel over de Iraanse samenleving na de Islamitische Revolutie. En daarnaast heb ik mijn eigen ervaringen erin verwerkt.
Ongeveer drieënhalf jaar geleden ben ik gedwongen Iran te verlaten. Ik had toen net de film No One Knows About Persian Cats gemaakt, over de Iraanse undergroundpopscene , en daar had ik me veel problemen mee op de hals gehaald. Ik werd bedreigd en een paar dagen gevangengezet, en wist dat ik mijn leven niet zeker zou zijn als ik bleef. Sindsdien heb ik een poosje gewoond in New York, in Berlijn, in Turkije. En al had ik altijd wel projecten om aan te werken, ik werd erg depressief. Ik miste mijn vrienden, mijn crew, mijn cultuur. Ik raakte in mezelf opgesloten en werd erg stil. Daarom is de toon van deze film zo anders dan die van mijn vorige films. De stilte overheerst.’

Het verhaal is in grote lijnen goed te volgen, maar diverse scènes zijn nogal abstract. Is de symboliek beter te begrijpen als je bekend bent met de Iraanse cultuur?
‘Niet per se, ik heb ook Iraanse vrienden die lang niet alles begrijpen. Maar dat was ook de opzet. De eerste versie van de film was een half uur langer en veel duidelijker. Maar ik vond dat daarin niet voldoende aan de verbeelding van de kijker werd overgelaten. Ik wilde de kijker uitdagen, zoals een dichter je uitdaagt om zelf te interpreteren. Eerlijk gezegd kon het me niet schelen of er een groot publiek op de film zou afkomen of niet. Ik heb hem voor mezelf gemaakt . Ik had het gevoel dat dit de enige manier was om mijn depressie te overwinnen .’

En is dat gelukt?
‘Ja, volledig. Ik voel me weer net zo energiek als vier jaar geleden. Wat mij vooral erg goed deed, was de samenwerking met veel van mijn oude crewleden, die vanuit Iran overkwamen naar Turkije en Irak, waar de film is opgenomen.’

Was dat niet gevaarlijk?
‘Jawel. Alle Iraanse medewerkers staan onder pseudoniem op de aftiteling. Dat is ook de reden waarom de rol van de echtgenote van de dichter wordt gespeeld door Monica Bellucci. Eigenlijk wilde ik een Iraanse actrice casten, maar dat zou te gevaarlijk worden. Mensen in Iran hoeven maar met mij te bellen of ze lopen al kans te worden opgepakt.’

Is het, ondanks het gemis van uw thuisland, ook niet een opluchting om nu meer artistieke vrijheid te hebben?
‘Ja, dat is de keerzijde. Dat geeft heel veel ontspanning. En nieuwe inspiratie: ik wil mijn horizon flink gaan verbreden. Ik ben jong, pas 43 jaar, en als filmmaker nog volop in ontwikkeling . De visuele kant die ik in Rhino Season heb ontwikkeld, wil ik graag ook gaan koppelen aan een meer energieke stijl. Momenteel ben ik in Irak als producent betrokken bij diverse films van jonge, veelbelovende Koerdische regisseurs, en ik probeer hier een filmopleiding op te zetten.


Maar daarnaast wil ik meer internationaal gaan werken – om die reden ben ik hard bezig mijn Turks en Engels bij te spijkeren. Er zijn al concrete plannen voor een film in New York, en waarschijnlijk zal ik met de Nederlandse producent Key- Film de roman Het huis van de moskee van Kader Abdolah gaan verfilmen.’

U hebt ook al connecties met Martin Scorsese, die Rhino Season ‘presenteert’. Wat houdt dat in?
‘Ik heb hem een paar jaar geleden ontmoet op het festival van Cannes, waar hij mij complimenteerde met mijn films en we een aangenaam gesprek voerden. Hij was voor mij als beginnend filmmaker een grote inspiratiebron, dus ik voelde me erg vereerd. Toen Rhino Season was voltooid, nodigde hij me uit de film bij hem thuis te komen vertonen. Na afloop vroeg ik of we zijn naam er op de een of andere manier aan mochten verbinden. Dat “ presented by” is dus puur een distributiehulpmiddel, hij is verder niet inhoudelijk bij de film betrokken geweest.
Wel gaat hij mogelijk een toekomstige film van mij produceren. Ik wil nog toevoegen dat Martin een van de hartelijkste mensen is die ik ken. Toen mijn broer vorig jaar een poos in de gevangenis zat, informeerde hij elke week hoe het met hem ging.’

Over Amerikaanse films gesproken: hebt u de recente Oscarwinnaar Argo al gezien ?
‘Ja. Ik vond het geen slechte film: typisch vakkundig Hollywoodvermaak. Maar van de historische en culturele details klopt helaas niet veel. Ik had liever gezien dat Ang Lee de Oscar had gekregen.’

Denkt u dat een film als Argo een negatieve invloed heeft op het imago van Iran ?
‘Nee hoor, je bent zo’n film in een mum van tijd weer vergeten. Het is entertainment, niemand ligt daarvan wakker.’