Atom Egoyan maakte de speelfilm Devil’s Knot over de West Memphis Three, die hoogstwaarschijnlijk ten onrechte veroordeeld werden voor de moord op drie kinderen. ‘Als filmmaker kun je de gaten opvullen.’

Waargebeurd. Op 5 mei 1993 keren drie achtjarige vriendjes uit het gehucht West Memphis, Arkansas, ’s avonds niet terug na het buiten spelen. Verontruste ouders gaan naar ze op zoek en schakelen de politie in. Die vinden de drie jochies een dag later verzonken in een beek. Naakt, de handen aan de voeten gebonden met hun schoenveters, onder de steekwonden.

De moordenaars zijn snel gevonden: drie gothictieners die veel naar heavy metal luisteren. Satanisten. Ze zouden de kinderen ritueel hebben geslacht en hun bloed gedronken . De strengreligieuze bevolking van West Memphis wil ook bloed zien en de heksenjacht is geopend. De politie heeft wel veel (valse) getuigenverklaringen, maar geen enkel fysiek bewijs. Toch worden de drie veroordeeld. Twee tot levenslang, een ter dood.

De veroordeling van de West Memphis Three, zoals de vermeende daders in de media worden gedoopt, houdt de gemoederen nu al een kleine twintig jaar bezig. Een half dozijn boeken is over de zaak verschenen , talloze tv-reportages werden gemaakt, net als vier diepgravende documentaires . Rockster Henry Rollins nam een benefietplaat voor de jongens op. De opbrengst ging naar hun proceskosten. Want de jongens hebben altijd ontkend iets met de moord te maken hebben gehad.

En nu is er ook een speelfilm over de zaak, Devil’s Knot, van de Canadese regisseur Atom Egoyan. De gruwelijke kindermoorden, de effecten die dat heeft op de gemeenschap en hoe makkelijk de waarheid dan in het gedrang komt, zijn bekend terrein voor hem. Hij onderzocht het eerder al in films als Exotica (1994) en zijn beste film, The Sweet Hereafter (1997).

Ongeloofwaardig
‘ Door deze film begreep ik pas goed wat het verschil is tussen een filmmaker en een documentairemaker,’ bekende Egoyan vorig jaar september op het festival van Toronto. ‘Als filmmaker kan en moet je heel andere vragen stellen. Omdat je een gebeurtenis kan reconstrueren. De gaten kan opvullen.

Wat me in de documentaires over deze zaak opviel, was dat de mensen die erin over de zaak vertellen vaak ongeloofwaardig overkomen. Bijna als een cliché. Ik weet wel waarom. Dat was omdat er camera’s op ze gericht stonden. Daardoor gingen ze zichzelf spelen. Het grappige was dat de personages in mijn film, hoewel ze worden gespeeld door acteurs, veel echter, veel minder gespeeld overkomen.’

Hoewel de politie veel steken in het onderzoek heeft laten vallen en wellicht getuigen onder druk heeft gezet om met valse verklaringen te komen, laat Egoyan daar niets van zien. De kijker moet die conclusies zelf maar trekken. ‘Het laatste wat ik wilde was dat de kijker zou denken dat dit weer een typisch geval van Southern Justice was. Een gerechtelijke dwaling zoals die alleen in het zuiden van Amerika gemaakt kan worden. Ja, het was Arkansas, maar zoiets kan overal gebeuren. Overal gaan mensen op zoek naar monsters als er iets monsterlijks gebeurt. Omdat ze zo’n gebeurtenis anders geen plek kunnen geven.

Pam Hobbs, de moeder van een van de drie vermoorde jochies, is een heel religieuze vrouw, maar voor haar is het niet voldoende dat God het antwoord weet . Pam beseft gaandeweg dat de drie jonge verdachten het niet gedaan kunnen hebben, en dat ze wellicht haar hele leven vergeefs zal wachten op het antwoord op de vraag wie wel. Het resultaat voor haar is spirituele chaos.’

Redenering
Egoyan laat ons in Devil’s Knot meekijken door de ogen van Pam en van onderzoeker Ron Lax, die de advocaten van de drie tieners bijstond. Lax wordt gespeeld door acteur Colin Firth, die voordat hij met de opnamen begon eerst de echte Lax opzocht .

Firth: ‘Als acteur sprokkel je alles bij elkaar wat je over iemand vinden kan, zodat je dat personage tot leven kan wekken. Bij Ron waren dat vooral kleine dingen. Hoe hij met mensen praat bijvoorbeeld. Hij is geen man van veel woorden. Hij is een onderzoeker. Bestudeert mensen. Kijkt en luistert vooral. Een integere en intelligente man ook. Dat laatste hielp me enorm, want ik begreep aanvankelijk niet waarom Ron zijn diensten geheel belangeloos aanbood aan de advocaten van de tieners. Wat bleek, in een eerdere zaak was hij fel gekant geraakt tegen de doodstraf. Omdat er in die zaak grote fouten waren gemaakt.

Aanvankelijk was dat de belangrijkste reden waarom hij de drie tieners bijstond. Want ook Ron dacht dat de drie schuldig waren. Het enige wat hij wilde was ze behoeden voor de doodstraf. Later kwam hij er achter dat er ook in de zaak tegen de West Memphis Three grote fouten waren gemaakt.’

Het blijft wonderlijk dat ondanks overduidelijk falen van politie en justitie er in deze zaak nog altijd mensen zijn die blijven geloven in de schuld van de drie jongens.

Firth snapt wel waarom: ‘Iemand die nauw bij de film betrokken is heeft me verteld, en dat heeft diepe indruk gemaakt, dat het voor veel mensen een stuk prettiger is te geloven dat er bloeddorstige satanisten rondlopen die kinderen afslachten, dan dat er ouders zijn die hun kinderen vermoorden. Zoals bij deze zaak zeer waarschijnlijk het geval is.

Het is ook een gruwelijke gedachte dat de moordenaar bij je in huis slaapt. Maar het is wel de eerste plaats waar de politie altijd naar de dader zoekt.

Aan het eind van de rechtszaak komt de openbaar aanklager met een heel slimme, sofistische redenering. Hij zegt dat het niet uitmaakt of we nu zelf geloven in God, de duivel, of niets. Het gaat erom of we geloven of die jongens in staat zijn tot zoiets gruwelijks. Als we dat geloven zijn ze schuldig.

En die redenering kom je overal tegen. Ik groeide op tijdens de bomaanslagen van de IRA, en er zijn toen veel onschuldige mensen achter de tralies beland. Alleen omdat mensen behoefte hadden aan een dader. Ik noem de Guildford Four, de Birmingham Six.

En ook nu nog. Uit angst voor de islam zijn we bereid om onze burgerrechten op te geven. We zijn zo bang gemaakt door het establishment dat we bijna vrijwillig onze vrijheden opgeven! Wil je dat mensen luisteren? Maak ze bang'.