La jaula de oro is een roadmovie over Guatemalteekse tieners die illegaal naar de VS reizen. Debuterend regisseur Diego Quemada-Díez hanteert de stijl van zijn leermeester Ken Loach: fictie met zo veel mogelijk realisme.

De timing had eigenlijk niet beter gekund. Terwijl Den Haag nog narilde van een xenofobe verkiezingstoespraak en zich opmaakte voor een nucleaire top, werd op het Spui het Movies That Matter Festival geopend met een film over migrantenhaat en constant dreigend geweld. De Mexicaanse roadmovie La jaula de oro (de gouden kooi), waarin een groepje Guatemalteekse tieners illegaal naar de VS reist, is het toppunt van geëngageerde cinema: een urgente politieke boodschap, personages die een variant op zichzelf spelen, gemaakt onder gevaarlijke omstandigheden. Drammerig is de film gelukkig niet, wel spannend en poëtisch. Maker Diego Quemada-Díez debuteert als regisseur en scenarist, maar is duidelijk geen groentje in de filmwereld. De in Spanje geboren en getogen Mexicaan werkte eerder als cameraman voor regisseurs als Spike Lee, Tony Scott en Joel Schumacher. Het meest leerde hij echter van zijn eerste opdrachtgever Ken Loach, zo vertelt hij in Den Haag.

Quemada-Díez: ‘In 1994 nam Loach de film Land and Freedom op in Spanje. Ik woonde in de buurt, sprak Engels en had toevallig wat camera-ervaring, dus kreeg ik een baantje als tweede camera- assistent. Ik was een groot fan van Loach, ik kende al zijn werk en hoopte ooit net zulke films te kunnen maken als hij. Later werkte ik nog tweemaal met hem samen en uiteindelijk heb ik zijn specifieke regiemethode ook toegepast in La jaula de oro.’

Wat houdt die methode dan in?
‘Loach noemt het “indirect directing”. De acteurs kennen het verhaal niet, maar krijgen pas vlak voor de opname te horen wat er gaat gebeuren en wat ze moeten zeggen. Omdat de film chronologisch wordt opgenomen, ontstaan zo heel natuurlijke reacties. In mijn film heb ik de acteurs ook veel laten improviseren, dat doet Loach geloof ik minder.’

Waren alle acteurs onervaren?
‘Ja, ik wilde dat de acteurs een variant op zichzelf zouden spelen, dat hun eigen leven zou doorschemeren in de rol. Daarom was de casting vreselijk belangrijk. Als je de juiste mensen eenmaal hebt gevonden, hoef je alleen nog maar een goede omgeving te creëren en te observeren. De casting duurde wel negen maanden, ik heb 6000 pubers voorbij zien komen.’

En al die pubers kon u toen nog niets vertellen over de inhoud van de film?
‘ Nee, ik vertelde alleen dat de hoofdpersonen een reis naar de Verenigde Staten zouden maken, om daar illegaal de grens over te steken. Maar ik heb enkel kinderen laten komen die zelf ook al van plan waren zo’n reis te maken. Omdat ze dus heel dicht bij hun personages moesten staan.’

Dus al die aspirant-acteurtjes waren bereid hun vrienden en familie achter te laten?
‘De film begint in een sloppenwijk, dus daar hebben we ook gecast. Je moet begrijpen dat het leven daar heel zwaar is. Om een voorbeeld te geven: Brandon López, de hoofdrolspeler, is sinds de eerste opnamedag zeven vrienden verloren aan geweld. Jongens van vijftien, zestien jaar, allemaal neergeschoten. En het golfplaten hutje dat je in de openingsscène ziet, daar woonde hij echt. Het zijn extreme omstandigheden, die heel veel mensen willen ontvluchten.’

Maar als uw film één ding aantoont, is het dat zo’n tocht naar de VS minstens zo gevaarlijk is.
‘Dat klopt. Maar ik was niet in een positie om te zeggen: blijf liever thuis. Iedereen die daar woont, kent de gevaren van zo’n tocht. Maar is vluchten gevaarlijker dan thuis blijven? Al deze tieners waren sowieso al van plan te vertrekken. Wat ik kon doen, is hun in ieder geval veiligheid bieden. En eten en drinken, en wat geld. Daarbij kon ik deze mensen – ook alle figuranten spelen min of meer zichzelf – door middel van de film een stem geven. Ik hoop dat mensen in de vs deze film zullen zien en daarna nooit meer op dezelfde manier naar een immigrant zullen kijken. Dat Noord-Amerikanen gaan beseffen dat ze precies dezelfde keuzes zouden maken als ze iets zuidelijker waren geboren. Tegelijkertijd is de film ook een waarschuwing aan mensen die naar de VS willen vluchten: de Amerikaanse mythe is een leugen, niemand zit daar op je te wachten.’

Hoe kwam u er eigenlijk op hier een film over te maken?
‘Nadat ik in 2002 mijn eerste korte film had gemaakt, verbleef ik een poosje bij vrienden in Mexico die aan een spoorlijn woonden. Daar kwamen elke dag treinen langs met tientallen migranten op het dak. Die gaven wij dan eten en drinken, en intussen hoorde ik hun verhalen aan. Die getuigenissen maakten zo veel indruk dat ik wist dat ik er iets mee moest. Ik beschouw deze mensen echt als helden; ze zetten hun leven op het spel om hun geliefden thuis een beter bestaan te kunnen bieden.’



Is het script letterlijk op die verhalen gebaseerd?
‘In de loop der jaren heb ik zo’n zeshonderd getuigenissen opgetekend. Ik ben ook naar Guatamala gereisd, en naar de vs, om illegale arbeiders en mensen in shelters te spreken . Uit al die ervaringen heb ik één verhaal gedestilleerd.'

Was de verleiding groot om alles in dat ene script te stoppen?
‘Zeker. Het eerste script was dan ook veel te lang en dramatisch. Ik heb er een paar jaar over gedaan en er verschillende andere scenaristen aan laten sleutelen, tot we iets hadden dat een stuk subtieler was.’

Het slot laat weinig ruimte over voor hoop, heeft u overwogen op een andere noot te eindigen?
‘Ervoer jij dat zo, dat er geen hoop is?’

Had u het slot wel hoopvol bedoeld dan? Oei.
(lacht) ‘Nou, laat ik het zo zeggen: ik ben zeker hoopvol ingesteld. Ik heb hier een film over gemaakt omdat ik geloof dat dingen kunnen veranderen. Alle creatieve mensen weten dat de realiteit kan worden aangepast, dat doen we voortdurend. Alleen bureaucraten en fantasieloze mensen denken dat alles altijd hetzelfde blijft. Het slot van de film is niet bedoeld om je murw te beuken, maar om je het gevoel te geven dat er iets moet veranderen.’