Interview: Alejandro G. Iñárritu over Carne y arena

Carne y arena, de Oscarwinnende VR-installatie van regisseur Alejandro G. Iñárritu (Birdman, The Revenant), is zo’n fysieke en overweldigende ervaring, dat iedere beschrijving eigenlijk al te veel is. Laten we dus volstaan met te melden dat het een drietrapsraket is, met drie verschillende ruimtes, waarin de bezoeker meer te weten komt over het lot van migranten die via Mexico de streng bewaakte grens naar Amerika proberen over te steken. De tweede van die ruimtes, een VR-ervaring waarin je tussen de migranten staat, trekt terecht de meeste aandacht.

Carne y arena, dat in 2017 in Cannes in première ging en sindsdien de wereld rondreist, is nu door EYE ook naar Nederland gehaald. De installatie is tot en met 26 augustus in Amsterdam en van oktober tot en met 3 februari 2019 in Rotterdam te zien. Ter gelegenheid van de opening op 15 juni jongstleden in het Amsterdamse Casco sprak ik – aan de telefoon – met de Mexicaanse succesregisseur.

Wat opvalt aan Carne y arena is dat je er als bezoeker volledig in opgaat. Is dat wat u aantrekt in virtual reality?
Iñárritu: ‘Ja, ik wil de kaders van de cinema openbreken. In deze film kan het publiek vrij rondlopen. Ik heb ze mijn film ingetrokken, zeg maar. Zodat ze meemaken wat de migranten meemaken.’

Met het idee dat dat leidt tot identificatie, en dus emotie en uiteindelijk verandering?
‘Nee, ik ben geen activist of politicus. Ik zou dat niet eens willen. Helemaal nu niet, nu alles in het publieke debat gereduceerd wordt tot goed of slecht. Het leven is veel gecompliceerder. Ik heb dit gemaakt zodat mensen kunnen ervaren wat miljoenen migranten al lang weten. Dat je op zoek naar een betere plek grote risico’s moet nemen. Voor jezelf en voor je kinderen. Ik wil mensen laten begrijpen waarom migranten dat doen. Zonder commentaar. Gewoon door te laten zien wat er daar gebeurt.’

Ik heb begrepen dat mensen heel verschillend reageren op het VR-gedeelte. Sommigen zijn bang, anderen boos, en weer anderen – zoals ik – worden er heel stil van. Was er een bepaalde reactie waar u op hoopte?
‘Nee, totaal niet. Ik heb mensen zich achter de grenspolitie zien opstellen, die waren bang voor de migranten. Er waren ook mensen die voor het kind gingen zitten, om het te beschermen. En ik heb ze boos gezien, schreeuwend tegen de politie. Ik denk dat al die verschillende reacties met je persoonlijkheid te maken hebben. En misschien ook wel een beetje met hoe je die ochtend bent opgestaan. Maar er is geen goed of slecht. Ik wil mensen geen reactie opdringen.’

Bent u verrast door de heftigheid van de reacties?
‘Toch wel, ja. Vooral door de diepte van de reacties. Ik heb wel eerder films gemaakt die een emotionele impact op mensen hadden, maar nooit iets als dit. En vergeet niet, dat waren films van twee uur, dit filmpje duurt maar zes en een halve minuut. En de reactie is meer dan alleen emotioneel. Het is alsof mensen anders over de wereld gaan denken. Het is een soort ‘spiritual shake up’.’

VR heeft geen kader. Is dat eng of juist bevrijdend voor een filmmaker?
‘Supereng. Ik had ook geen idee of het zou lukken. Halverwege had ik nog het idee dat het op een ramp zou uitlopen. Want dit was een heel andere uitdaging dan een film. Je moet bijvoorbeeld voor ieder personage een script schrijven. Voor elke seconde dat ze aanwezig zijn. Want dit is geen tweedimensionaal scherm waarop ik bepaal waar jij naar kijkt, dit is een werkelijkheid van 360 graden, waarin je vrij kan rondlopen.’

Mensen zullen in die werkelijkheid hun eigen verhalen creëren. Waardoor u als verhalenverteller de controle min of meer kwijtraakt. Vindt u dat erg?
‘Nee, want VR zal, naarmate het zich steeds meer losmaakt van film en literatuur, een eigen grammatica moeten ontwikkelen. Ik denk dat er niet eens meer een verhaal verteld hoeft te worden. VR is namelijk veel meer dan dat. Het is veel poëtischer, veel zintuiglijker dan de media die door plot worden voortgedreven.’

Het is ook een heel individuele ervaring. Eenzaam bijna. Was dat de bedoeling?
‘Ja. Ik heb een enorme hekel aan social media. Met de ingebouwde leugen dat we allemaal verbonden zijn. Verbonden?! Iedereen zit juist diep gebogen over zijn eigen mobieltje. En maar alles delen. Kijk mij, ik zit op de wc! Dat delen staat een diepgaande, persoonlijke ervaring in de weg. Vergelijk het met door de natuur lopen. Dat kan je niet delen. Want alleen jij ziet de wolken, voelt de wind en raakt het water aan.
Zelfs musea zijn tegenwoordig net Disneyland. Propvol mensen die de hele tijd foto’s maken. Om met elkaar te delen. Nergens is nog stilte. Ik vind het juist prachtig dat VR een individuele ervaring is. Het is iets waar alleen jij zelf iets mee moet doen. Al is het natuurlijk wel jammer dat maar veertig mensen per dag het kunnen zien.’

Dit was uw eerste VR-installatie. Komt er nog een tweede?
‘Ik hoop van wel. Ik heb ook een idee, maar het kost veel tijd om het goed te doen. Ik ga denk ik eerst maar weer een nieuwe film maken.’

Op de website van EYE is informatie over reserveringen en kaartverkoop te vinden.