Jeuk en de kunst van cringe comedy

Net te lang naar de borsten kijken van de pas bevallen vrouw van je beste vriend. Betrapt worden met een porno-dvd bij vrienden thuis. En een nieuw hoogtepunt uit het komende, vijfde seizoen: vreemdgaan op een kinderfeestje. Jeuk kijk je tussen de vingers door, is tenenkrommend en allesbehalve politiek correct. De Amerikanen hebben er een naam voor: cringe comedy, je krimpt ervan ineen.

Als oervaders gelden het Britse The Office en Extras van Ricky Gervais en Stephen Merchant, en het Amerikaanse Curb Your Enthusiasm van Larry David, plus de manchild comedy uit de stal van Judd Apatow, This is 40, over eeuwige jongens: mannen van dertig- en veertigplus die weigeren volwassen te worden. In wezen egoïsten, die nogal makkelijk sociale grenzen overschrijden. Om de cringe te versterken is het semidocumentair, acteurs spelen een type dat dicht bij henzelf ligt en houden hun eigen naam: Larry is Larry, Thomas is Thomas. Nederland heeft Jeuk, Toren C en het nieuwe, succesvolle De luizenmoeder, ook alle drie series waarbij de humor voortkomt uit sociaal ongemakkelijke situaties, waarbij Jeuk van de drie het meest heeft van een klassieke manchild comedy.

‘Ik kende de term cringe comedy niet, maar het is wel een goeie, want dat is precies wat het is,’ zegt regisseur Elzelien Peters. ‘Dat jongensachtige, onvolwassene van Apatow hebben Thomas en Peter ook. Je groter voordoen dan je bent. Niet willen afgaan.’ Peters was vanaf het begin betrokken bij Jeuk, dat is gebaseerd op de Deense serie Klovn, clown. Ze vertaalde het eerste seizoen met behulp van de Engelse ondertitels op de dvd, schreef mee aan het scenario en is de laatste drie seizoenen coregisseur, wat betekent dat ze steeds vijf van de tien afleveringen regisseerde. Seizoen vijf was al af toen de #MeToo-kwestie rond Job Gosschalk, producent en regisseur van de serie, losbarstte. Voor de goede orde: met Peters spreken we af het daar nu niet over te hebben, maar alleen over de serie zelf.

Volgens Peters lopen niet alleen de Britten en Amerikanen maar ook de Denen op ons voor: ‘Festen had dit soort humor ook al: pijnlijk, schurend en absurdistisch. Zentropa, het bedrijf van onder anderen Lars von Trier is ook de producent van Klovn.’ Hoe komt het volgens Peters dat dit soort comedy in Nederland nu ook zo aanslaat? ‘Er is nooit veel geld in gestoken, dat ging bij de omroepen altijd naar de grote dramaseries. Nu Jeuk zich heeft bewezen en De luizenmoeder zo goed scoort, hoop ik dat dat gaat veranderen. Thank God voor De luizenmoeder, want nu staat comedy ineens vol in de schijnwerpers.’

Aan de basis van dit soort series ligt een goed oog voor sociaal ongemak. Waarom is dat zo grappig? ‘Omdat het herkenbaar is. Al is het maar zoiets flauws als een scheet laten in het openbaar, het gebeurt iedereen weleens. Het gaat over de codes die eigenlijk allemaal afgesproken zijn, en hoe we er mee omgaan als die worden doorbroken.’

Niet zo goed, zien we in Jeuk. Peters’ favoriete jeukscène aller tijden is die waarin Thomas met een lege accu staat en een donkere jongen langs komt fietsen die aanbiedt te helpen duwen. ‘Maar het lukt niet en ze wisselen van rol. Met die jongen achter het stuur slaat de motor aan en dan scheurt hij weg. Thomas gaat er natuurlijk vanuit dat zijn auto is gejat en smijt de racefiets van die jongen tegen een boom. Prompt komt zijn auto de hoek om en zegt die jongen heel aardig: “Je moet wel even gas geven anders slaat hij weer af.” En Thomas slaat weer eens een modderfiguur. Want dat moet: de jongensmannen in cringe comedy worden hard aangepakt, ze gaan nooit vrijuit.