Achim von Borries over Babylon Berlin

Samen met Henk Handloegten en Tom Tykwer bedacht, schreef en regisseerde Achim von Borries (1968) Babylon Berlin. Von Borries staat ons vanuit zijn huis in Berlijn via een videogesprek te woord. ‘Henk, Tom en ik zijn drie import-Berlijners die hier zo’n twintig jaar geleden kwamen wonen en verliefd werden op de stad. Babylon Berlin is onze liefdesverklaring. We hebben alle contrasten van de stad willen vangen. Het nachtleven, de clubs en restaurants, de dure hotels, maar ook de rauwe kant: slachthuizen, mortuaria, riolen. Je ziet slagers grote stukken vlees aan stukken hakken, en ook de actiescènes zijn niet bepaald mals. Er is veel geweld. En het is grimmig. Maar wij vinden dat passen bij Berlijn. Het is niet Parijs.’

Er zijn relatief weinig films en series die zich afspelen tijdens de Weimarperiode, zegt Von Borries. ‘Dat heeft er natuurlijk mee te maken dat die tijd overschaduwd wordt door het nazisme, daarover is wel een eindeloze reeks films gemaakt. Wij vonden de Weimarrepubliek juist interessant: een periode waarin je de democratie al zag afbrokkelen. Zoiets gebeurt nu op verschillende plekken in de wereld helaas opnieuw.’

In Babylon Berlin zien we waarom die democratie zo fragiel was. Er lopen getraumatiseerde veteranen uit de Eerste Wereldoorlog rond en de voorwaarden van het Verdrag van Versailles worden door veel Duitsers als vernederend ervaren. Daarom werkt een groep generaals in Babylon Berlin in het geheim aan de wederopbouw van de Duitse luchtmacht. Ze bereiden ook een putsch voor om de president af te zetten en de keizer, die naar Nederland vertrokken is, terug te halen. Ondertussen zijn er sociale spanningen, zoals communisten die in de vroege meidagen van 1929 slaags raken met de Berlijnse politie, de zogeheten Blutmai, een gebeurtenis die in het eerste seizoen centraal staat. Zodoende biedt Babylon Berlin de kijker inzicht in het landschap waarin het nationaalsocialisme enkele jaren later zou oprukken.

Maar Babylon Berlin pretendeert geen verklaring te geven voor de opkomst van het nationaalsocialisme, benadrukt Von Borries. ‘Natuurlijk schetsen we wel het politieke krachtenveld van de late jaren twintig, dus de kijker kan zulke verbanden wel leggen, maar voor ons was het belangrijk om alles te laten zien door de ogen van de personages. Zij hadden geen flauw benul wat er in de jaren dertig zou gaan gebeuren. Ze wisten ook niet dat de economie zou instorten. Dat is een gebeurtenis die we vertellen aan het einde van het derde seizoen: de beurskrach, die begon op Wall Street en meteen daarna Berlijn bereikt. De crisis die toen begon was natuurlijk een van de voornaamste redenen dat Hitler in 1933 aan de macht kon komen. Maar voor ons was de insteek echt dat de historische feiten die we nu kennen geen schaduw moesten werpen over alles wat in de serie gebeurt. De jaren twintig waren in veel opzichten een bruisende, relatief zorgeloze tijd, en onze personages zijn in zekere zin naïef. Ze weten niet wat er staat te gebeuren.’

De jaren twintig waren voor Berlijn een periode van ongekende bloei, vooral in cultureel opzicht. De stad was toen de meest progressieve metropool van Europa, zo niet van de wereld, meent Von Borries. ‘Er waren allerlei soorten subculturen: gayclubs, SM-tenten, travestietenclubs. Het nachtleven was wild en avontuurlijk. Ook dat laten we zien in Babylon Berlin. Charlotte Ritter werkt in een bordeel dat bij de avant-gardistische nachtclub Moka Efti hoort, waar elke avond een als man verklede vrouw optreedt.’

Moka Efti is geïnspireerd op de nachtclubs van toen, maar ook op de favoriete clubs van Tom Tykwer uit het Berlijn van nu, zoals de beroemde club Berghain, op de grens van Kreuzberg en Friedrichshain. Het was Tykwer die een waanzinnige, surrealistische scène regisseerde in de tweede aflevering van seizoen 1. ‘In het script was dat één regel,’ zegt Von Borries, ‘maar Tom heeft zich uitgeleefd. Je ziet een zwarte danseres die doet denken aan Josephine Baker. Mensen dansen een soort charleston die vermengd lijkt met contemporaine dans. Mensen hadden een heel vrije en experimentele manier van dansen in die tijd, dus we laten zien hoe ze hadden kunnen bewegen. Wie zal het zeggen? We vonden het niet interessant om de dingen zo precies mogelijk te reconstrueren. Het is een herschepping van die periode via onze verbeelding. En je moet bedenken: voor onze personages was die tijd het heden. Dus als het voor de kijker van nu actueel aanvoelt, klopt dat met de manier waarop onze personages hun tijd beleefden.’

De jaren twintig zijn ook een tijd waarin de emancipatie van vrouwen grote sprongen maakt. De getalenteerde en onverschrokken Charlotte Ritter maakt snel carrière als ‘Kriminal-Assistent’ bij de politie. ‘Misschien iets sneller dan mogelijk was in die tijd,’ geeft Von Borries toe. ‘Maar het interessante is dat het echt een zeer vooruitstrevende tijd was. Dit had er ook mee te maken dat er zo veel mannen gesneuveld waren in de Eerste Wereldoorlog. Zo ontstonden er kansen voor vrouwen op de arbeidsmarkt. Vrouwen mochten méér dan dertig jaar later, in de jaren vijftig. En waarschijnlijk, helaas, was het zo’n explosief progressieve tijd dat je het nazisme als tegenreactie kunt zien. Het ging voor veel mensen te snel. Dus toen werd het weer de kop ingedrukt.’

Het lied ‘Zu Asche, zu Staub’, waarop gedanst wordt in de club, is speciaal voor de serie geschreven door Tom Tykwer, die ook nog drie andere songs aanleverde voor de soundtrack. Von Borries: ‘We wilden dat het zou klinken als een nummer dat ook een hit had kunnen zijn in de jaren zeventig of zelfs in de jaren negentig, maar het wordt gespeeld door een orkest met een typische jarentwintigbezetting.’ Die formule levert een indrukwekkend lied op dat in Duitsland een grote hit werd toen het eerste seizoen van Babylon Berlin verscheen.

Cinefielen zullen in Babylon Berlin elementen herkennen uit filmklassiekers van de jaren twintig. Dat is niet toevallig, erkent Von Borries. ‘We zijn alle drie dol op de films van Fritz Lang, de Dr. Mabuse-films en M – Eine Stadt sucht einen Mörder. De freudiaanse hypnotiseur is direct geïnspireerd op Dr. Mabuse en zo zitten er meer knipogen en referenties in de serie. We hebben ook goed gekeken naar Berlin – Die Sinfonie der Grossstadt van Walter Ruttmann, en naar Menschen am Sonntag van Robert Siodmak en Billy Wilder.’

En ja, erkent Von Borries lachend, je ziet in de serie regelmatig gebouwen die pas verrezen zijn na de jaren twintig. ‘Wij vinden dat niet erg. We hebben natuurlijk gebruik gemaakt van computeranimaties om panorama’s van de vooroorlogse stad te kunnen laten zien. Maar we wilden ook veel buiten draaien in het echte Berlijn. We hadden voor de buitenscènes naar Praag kunnen uitwijken, waar veel meer architectuur uit die tijd te vinden is, maar wij wilden juist ook in het huidige Berlijn filmen. En zoals ik al zei: ons doel was geen nauwgezette reconstructie, maar een frisse, eigentijdse herinterpretatie van het Berlijn van toen.’