Dialoog met een dode

Het is eind september 2003. Grizzly-onderzoeker Timothy Treadwell staat op het punt met zijn vriendin Amie Huguenard terug te vliegen naar de beschaving. Hij heeft er drie maanden grizzly-spotten op zitten in het Katmai natuurpark in Alaska en vooral Amie wil naar huis. Voor Timothy is het al het 13de jaar op rij dat hij tussen de beren leeft, maar Amie, die pas de voor de tweede keer meegaat, is nog steeds doodsbang voor de beesten. Bovendien botert het niet tussen haar en Timothy. In zijn dagboek schrijft Timothy dat Amie hem verwijt dat hij 'hellbent on destruction' is, vastbesloten zijn ondergang tegemoet te gaan.

Op het laatste moment besluit Timothy zijn vlucht uit te stellen en terug te keren naar de 'Grizzly Maze' in het Katmai natuurpark. Hij wil nog één keer proberen of hij eindelijk een van zijn favoriete beren kan spotten. Ook Amie gaat mee terug.

Stel, ze hadden dat vliegtuig wel genomen. Dan was het heel goed mogelijk geweest dat Timothy, met of zonder Amie, in 2004 en 2005 weer naar de Grizzly Maze was gegaan. Daar was doorgegaan met het filmen van de beesten, zoals hij al vanaf 1998 deed, en de wereld uiteindelijk versteld had doen staan met een prachtige natuurdocumentaire over de grizzly beer, met Timothy zelf in de hoofdrol, als eenzame strijder voor de veiligheid van dit majestueuze dier.

Maar ze gaan terug. En op 5 november 2003 worden Timothy en Amie aangevallen door een beer en opgegeten.

De film over Timothy Treadwell en zijn grizzly's kwam er toch. Filmregisseur Werner Herzog kreeg namelijk de beschikking over de ongeveer 100 uur film die Treadwell in de loop der jaren van de beren en hemzelf had geschoten. Hij sprak met vrienden en bekenden van Treadwell, met de piloot die ze zou komen ophalen, met mensen van het natuurpark (die Treadwell maar een rare vogel vonden, omdat hij zich veel te dicht bij de beren waagde) en met de lijkschouwer die de restanten van Timothy en Amie uit de maag van een 450 kilo zware grizzly had gehaald. 'Er kwamen vier vuilniszakken vol menselijke resten uit die beer,' meldt de laatste droogjes.

Herzog verweefde de interviews met het door Treadwell zelf geschoten materiaal en het resultaat is Grizzly Man, een aangrijpend portret van een man die zo geobsedeerd was door zijn liefde voor de beren, dat hij het ware karakter van de roofdieren niet meer kon of wilde zien.

'I love you. I love you ,' kirt Treadwell meermalen tegen de beesten, die hij allemaal een naam heeft gegeven. Maar hij zegt ook, tegen de camera: 'Als ik zwakte vertoon, ben ik er geweest. Dat nemen ze me apart en slaan ze me mijn hoofd af. Dan hakken ze me in mootjes. Dan ben ik dood. Maar tot dusver houd ik stand. Ik houd stand...'

Dat laatste suggereert dat hij zich wel degelijk bewust was van het gevaar dat de beesten kunnen vormen. En natuurlijk wist hij als geen ander waartoe grizzly' s in staat zijn. Hij heeft ze immers jarenlang van dichtbij gevolgd. Hij zag - en filmde! - hoe twee mannetjesberen met elkaar strijden om een wijfje. Maar juist omdat hij het al die jaren overleefde, nam hij het gevaar niet langer serieus. Als hij zoiets zei was het alleen om zichzelf er aan te herinneren. Geloven deed hij het al lang niet meer.

Het was een geluk dat juist iemand als Werner Herzog zich over zijn nalatenschap heeft kunnen ontfermen. Ook letterlijk een geluk, want Herzog kreeg het project in de schoot geworpen. Hij was bij tv-regisseur Erik Nelson op bezoek en zocht zijn leesbril die hij ergens op een tafeltje had neergelegd. Nelson ziet hem turen, denkt dat hij zijn oog heeft laten vallen op het mapje Treadwell en schuift hem dat toe.

Eén blik op het mapje is voor Herzog voldoende om te beseffen dat hij daar een film over moet maken. De Duitser herkent een geobsedeerde geest van verre. Hij is de regisseur van onder meer Aguirre, der Zorn Gottes, over een Spaanse expeditieleider die op zoek gaat naar het mythische El Dorado, en van Fitzcarraldo, over een man die een stoomboot dwars door de jungle van Peru laat slepen. Herzog reisde voor zijn films en documentaires naar alle uithoeken op de aardbol en had jaren een haat/liefde-verhouding met zijn vaste acteur Klaus Kinski, een man die minstens even gepassioneerd was (sommigen noemden het gestoord) als zijn regisseur.

Herzog ziet de talloze zelfgesprekken die Treadwell voor de camera hield als biechten, als pogingen zichzelf te begrijpen . En dat is waar Herzog zich onderscheidt van de meeste andere documentairemakers. Ook hij wil begrijpen. Niet registreren of weergeven, maar onderzoeken. In een prachtige voice over, met zwaar Duits accent, gaat hij een dialoog aan met een dode. Hij plaatst vraagtekens bij bepaalde uitspraken van Treadwell, geeft een context, of staat stil bij zijn getroebleerde verleden.

We horen Timothy's ouders vertellen dat hij bijna een rol had gekregen in de populaire comedyserie Cheers, maar uiteindelijk moest wijken voor Woody Harrelson. Horen dat hij vervolgens mislukte als acteur, aan de drank raakte, en zichzelf opnieuw uitvond als Australische surfer (terwijl hij eigenlijk uit New York komt). En hoe hij uiteindelijk eindigde als een soort zelfbenoemde superman, de immer in zwart gehulde berenvriend Grizzly Man.

Als we Treadwell in de film horen zeggen: 'Ik ben de beren zo dankbaar. Ik had geen leven, nu heb ik een leven,' begrijpen we dat de tranen die in hem opwellen oprecht zijn. Die oprechtheid dwingt respect af bij Herzog, maar geen medelijden .

Herzog laat er geen twijfel over bestaan dat hij vindt dat Treadwell een grens overschreed door een te willen worden met de beren. Hij begrijpt dat Treadwell in de natuur de harmonie zocht die hij in zijn eigen leven heeft moeten missen, maar Herzog zelf ziet geen harmonie in de natuur. Hij ziet chaos , dood en eigenbelang. En in de ogen van de beer die Timothy en Amie ( vermoedelijk) heeft opgegeten, en een dag voor hun dood op film werd vastgelegd , ziet hij alleen de overweldigende onverschilligheid van een roofdier voor zijn prooi.

Grizzly Man is een prachtige, bijna Shakespeariaanse tragedie over een gekwelde geest geworden, wat in handen van een andere regisseur snel sensationeel kunnen worden. Herzog is slimmer. Hij houdt zijn grootste troef, een tape waarop is te horen hoe Timothy en Amie door de beer worden aangevallen (de aanval gebeurde zo snel dat de dop nog op de lens van de videocamera zat), bewust achter de hand.

We zien hoe hij de tape via een koptelefoon beluistert in het bijzijn van Timothy's ex-vriendin Jewel, die de tape zelf nooit heeft durven afspelen. Hij beschrijft hoe Treadwell door de beer wordt gepakt en Amie toeschreeuwt weg te rennen. Ze doet het niet. Ze valt de beer aan en probeert - tevergeefs - haar vriend uit de klauwen van het beest te bevrijden.

Gooi deze tape weg, vernietig hem, is het advies van een zichtbaar geschokte Herzog aan Jewel. Anders zul je je hele leven willen horen wat er op staat. Als zij dat niet al wil, dan willen wij dat zeker. En dat is de meesterzet van Herzog. Zo zorgt hij ervoor dat wij die verschrikkelijke gebeurtenis in onze eigen fantasie vormgeven. Een diepere indruk kan je niet maken.