Het is 1995 en de Deense filmmaker Lars von Trier is uitgenodigd om in het Parijse Odéon theater over de toekomst van de cinema te praten. Met zichtbaar genoegen gooit hij de knuppel in het hoenderhok. 'De afgelopen 10 jaar is er op filmgebied alleen nog maar rotzooi gemaakt,' zegt hij. En dat is nog maar het begin.

Von Trier zal in Parijs filmgeschiedenis schrijven, want dit is het moment dat hij de Dogma 95-beweging presenteert. Dogma 95 is een ' reddingsactie', een poging om 'bepaalde tendensen' in de cinema het hoofd te bieden. Het manifest zet zich af tegen de auteurstheorie van de Nouvelle Vague, tegen de oppervlakkigheid van Hollywood en tegen de oprukkende technologie. Want : 'Met behulp van de nieuwe technologie kan iedereen op elk gewild moment de laatste restjes waarheid wegpoetsen.'

Dogma 95 is een terugkeer naar de eenvoud. Naar goed acteren en sterke verhalen. Om de filmmaker van de toekomst te dwingen dicht bij zijn personages te blijven, is een tiental regels opgesteld . De zogenoemde Kuisheidsgelofte (zie kader). Met als belangrijkste doel: 'de waarheid in de personages naar boven te halen.'

Lars von Trier, dan 39 jaar oud, is het brein achter het manifest, maar het is de 13 jaar jongere mede- ondertekenaar Thomas Vinterberg die met Festen, de eerste officiële Dogma-film, laat zien dat de zelf opgelegde beperkingen pure en aangrijpende cinema niet in de weg hoeven staan. Festen is een internationaal succes (in de Amsterdamse bioscoop The Movies draait hij 65 weken onafgebroken) en een beter visitekaartje had Dogma zich niet kunnen wensen.

Festen is het verhaal van de 60ste verjaardag van familievader Helge Klingelfeldt. Zijn drie volwassen kinderen vieren het feest vrolijk mee, tot aan het diner, waarop een van de zoons tijdens de verjaardagstoespraak de bom laat vallen. Zijn vader heeft hem en zijn zus jarenlang seksueel misbruikt.

Inhoud (herkenbaar menselijk drama) en vorm (zo 'lelijk' gedraaid met schokkerige camera en gebrekkig licht dat het op een documentaire leek) versterkten elkaar. Het was inderdaad alsof we in deze Dogma- film dichter bij de werkelijkheid kwamen.

De combinatie van schokkende verhalen over gewone mensen en de bijna home video-achtige manier waarop deze werden gefilmd zou ook bij de volgende Dogma-films - waaronder Dogma #2, Von Triers The Idiots - nog een aantal geslaagde en verrassende titels opleveren, maar werd al gauw een kunstje.

Door de strikte opvattingen over stijl en techniek móet de maker wel inzoomen op de mens. Hij heeft immers geen andere middelen om de aandacht van de kijker vast te houden. Want een soundtrack, interessante camerabewegingen, technische trucjes, computeranimatie, enzovoort zijn allemaal uit den boze.
Met als gevolg dat aan ieder personage dat in een Dogma-film wordt opgevoerd wel een steekje los zit. De Dogma-film is zo voorspelbaar geworden en zondigt daarmee tegen regel 8 van de eigen Kuisheidsgelofte: genrefilms zijn niet acceptabel.

Bij de oprichting van Dogma 95 werd iedere filmmaker die zich aan de gelofte hield beloofd dat zijn film een officieel Dogma-certificaat zou krijgen. We zijn tien jaar verder en certificaten werden uitgereikt aan films uit de hele wereld (van Spanje tot Amerika, van Italië tot Mexico). Het laatste Dogma-certificaat werd echter twee jaar geleden uitgereikt.

Volgens de oprichters had Dogma 95 zijn doel (de filmwereld wakker schudden) bereikt. Bovendien constateerden ze dat de beweging door aspirant-makers maar al te vaak werd misbruikt voor goedkope films waarvan de technische tekortkomingen niet te maken hadden met het bewust volgen van Dogma-regels, maar met gebrek aan talent en/of financiële middelen.

Het is veelzeggend dat de oprichters Von Trier en Vinterberg na The Idiots en Festen zelf niet één Dogma-film hebben gemaakt. Von Trier bleef zich wel aangetrokken voelen tot het experiment en de zelf opgelegde beperkingen (denk aan Dogville), maar Vinterberg brak resoluut met de mede door hem zelf gestarte beweging.

Vinterbergs eerste film na Festen, het sf-drama It's All About Love (2003), was volgens de maker zelfs een anti-Dogma film, waarin hij brak met zo'n beetje alle tien de regels van de Kuisheidsgelofte. Ook in Dear Wendy (2005), dat vanaf deze week in de Nederlandse bioscopen draait, is het gedachtegoed van Dogma niet meer dan een verre echo. De film zondigt tegen zeker acht van de tien regels (1 t/m 7 en 10), en in het bijzonder tegen regel 6 ('geen moorden of wapens').

Alles in Dear Wendy draait namelijk om wapens. De film speelt zich af in het fictieve Amerikaanse stadje Estherslope, waar iedere jongeman in de mijnen werkt. Behalve Dick en een handjevol andere 'losers'. Dick werkt als winkelbediende. Hij heeft zich neergelegd bij een onzichtbaar leven in de marge , totdat hij een oud pistool in handen krijgt. Het apparaat geeft hem zelfvertrouwen. En al is hij pacifist, zijn wapen weggooien kan hij niet, want het 'voelt zacht en goed in mijn broekzak'.

Dick wil dat goede gevoel delen, en al snel heeft hij een half dozijn andere 'losers' om zich heen verzameld. Ze noemen zich de Dandies, en ieder lid heeft een eigen wapen, of liever 'partner', want zo zien de Dandies hun pistool.

De Dandies zijn volmaakt gelukkig met hun nieuwe partners, totdat de zwarte Sebastian zich bij het groepje aansluit. Hij heeft al eens iemand vermoord en zijn komst werkt als een katalysator voor onvermijdelijk onheil.

Dear Wendy is een rare film. Prachtig gefotografeerd als een western (Von Trier en Vinterbergs vaste cameraman Anthony Dod Mantle zei geïnspireerd te zijn geweest door Edward Curtis ' controversiële foto's van de American Indian), en goed geacteerd (met name door Billy Elliot's Jamie Bell als Dick). Maar waar kijken we naar?

De film, met zijn vileine kijk op de VS, doet aan Von Triers Dogville denken en dat is geen toeval, want Von Trier schreef het scenario. Aanvankelijk voor zichzelf , maar hij vreesde dat de film in zijn handen te schematisch en afstandelijk zou worden en gaf het aan zijn oude Dogma-broeder Vinterberg, omdat die meer realiteitszin in het verhaal zou kunnen brengen.

Dat is ten dele gelukt. Tot halverwege de film kan je je nog identificeren met de jongeren en hun - dankzij het wapentuig - nieuw gewonnen zelfvertrouwen. Daarna tuimelen de ongeloofwaardige gebeurtenissen over elkaar heen en wordt de film een illustratie van ideeën, waarin heel duidelijk de provocaties van Von Trier doorklinken.

Want waarom is Sebastian, de jongen die een einde maakt aan het pacifisme van de Dandies, zwart? En hoe moeten we de rivaliteit tussen hem en Dick over diens wapen zien?
Tijdens het Amerikaanse Sundance Festival, waar de film begin dit jaar zijn wereldpremière beleefde, lichtte Vinterberg een tipje van de sluier. 'Het heeft allemaal te maken met het minderwaardigheidscomplex van de blanke ten opzichte van de zwarte man. Lars heeft het aldoor over zwarte genitaliën.' Vandaar een hoofdpersonage dat Dick heet, wat in Amerika immers slang is voor 'lul'.
'In Dear Wendy,' zo ging Vinterberg tijdens Sundance verder, 'hebben we een Afro-Amerikaan die als eerste zijn wapen trekt, die als eerste tot actie overgaat, en ook nog eens de meisjes versiert. Hou me ten goede, Lars is geen fascist of racist, maar hij is gek op het spelen met taboes.'

Dear Wendy heeft in Amerika nog weinig reacties opgeroepen (de film heeft er ook alleen op festivals gedraaid), en het zou kunnen dat felle reacties als destijds op het anti-Amerikaanse Dogville helemaal uitblijven. Dear Wendy heeft immers geen grote Hollywoodsterren als bijvoorbeeld Dogvilles Nicole Kidman, en de film werd niet geregisseerd door Von Trier zelf. Toch laat de aanklacht tegen Amerika's gedweep met wapentuig aan duidelijkheid weinig te wensen over.

En als Von Triers politiek zeer incorrecte keuze om van Sebastian een zwarte jongeman te maken een aanwijzing mag zijn, dan zal iedere opwinding over Dear Wendy sowieso verbleken bij die over Von Triers Manderlay, die deze maand in Cannes zijn wereldpremière beleeft . Von Trier heeft namelijk aangekondigd dat hij in het tweede deel van zijn zogenoemde USA-trilogie (Dogville was deel 1) zijn visie op de Amerikaanse slavenhandel zal geven.

---

Dogma 95 - De Kuisheidsgelofte

Ik zweer me te houden aan de volgende door Dogma 95 opgestelde en bekrachtigde regels.

1. Opnamen vinden plaats op locatie. Rekwisieten en sets zijn niet toegestaan.
2. Geluid mag niet los van beeld worden geproduceerd, of vice versa.
3. De camera moet in de hand gehouden worden.
4. De film is in kleur. Aparte belichting is niet acceptabel.
5. Optische lenzen en filters zijn verboden.
6. Oppervlakkige actie is verboden (moorden, wapens , e.d. hebben geen plaats in Dogma-films)
7. De film speelt zich af in het hier en nu.
8. Genre-films zijn niet acceptabel.
9. Het filmformaat moet Academy 35 mm zijn.
10. De regisseur komt als zodanig niet op de titelrol.

Bovendien zie ik er als regisseur vanaf om mijn eigen smaak te volgen. Ik ben niet langer een 'kunstenaar'. Het is ook niet langer mijn doel een 'kunstwerk' te maken, aangezien het moment belangrijker is dan het resultaat . Mijn ultieme doel is het om de waarheid in mijn personages naar boven te halen . Ik zweer dat ik daarvoor mijn goede smaak en esthetische voorkeuren aan de kant zet. Aldus leg ik mijn Kuisheidsgelofte af.

Kopenhagen, maandag 13 maart 1995

Namens Dogma 95

Lars von Trier en Thomas Vinterberg.

*) iets ingekorte versie