Geheugenverlies is een beproefd verhaalingrediënt dat opduikt in thrillers van Spellbound tot Winterschläfer, maar dat ook gretig wordt uitgemolken in soaps. Een personage met amnesie is een bijzonder dankbare figuur voor een scenarist, omdat hij hem de gelegenheid geeft grote empathie tussen kijker en personage tot stand te brengen. Samen met de patiënt ontdekken wij wat er zich aan gruwelijks heeft voorgedaan in het verleden. Aan het begin is de film even blanco als de amnesielijder. Als de film is afgelopen, weten wij evenveel als de patiënt, die dan genezen is vaak. Geheugenverlies is niet zomaar een filmisch gegeven, het raakt aan het wezen van film. Martin Koolhoven heeft het in AmnesiA zelfs gethematiseerd.
Het is helaas ook een beetje een afgekloven en gemakkelijk onderwerp geworden. Maar in Memento geeft Christopher Nolan de ziekte weer een nieuw filmisch bestaan. In zijn vorige (en eerste) film Following (1998) liet de pas dertigjarige Nolan zien al een behoorlijke virtuoos op het gebied van scenarioconstructie te zijn. Following was een zeer ingenieuze film noir, met een paar wendingen, die de film geheel op zijn kop zetten. Nolan stelt daarmee zijn hoofdpersonage wreed op de proef.
Dat laatste lijkt zijn handelsmerk te worden. In Memento is de hoofdpersoon Leonard (Guy Pearce) getroffen door, kom hoe heet het, een stoornis van het korte termijngeheugen, en niet zo'n beetje ook. Met allerlei trucjes construeert hij telkens het recente verleden. Hij draagt polaroids bij zich van zijn hotel, zijn auto en de mensen met wie hij van doen heeft, omdat hij hen niet herkent. Op zijn lichaam heeft hij de gegevens getatoeëerd, die hij beslist niet mag vergeten. Leonard liep zijn hersenbeschadeging op bij de moordaanslag die zijn vrouw haar leven kostte. Hij is een man met een missie: hij zal niet rusten voordat hij de moordenaar gevonden heeft. Niet voor zichzelf, want hij herinnert het zich toch niet, maar voor haar. Ze moet gewroken worden, legt hij uit.
We volgen Leonard op zijn moeizame speurtocht door Los Angeles. Beetje bij beetje wordt het verhaal onthuld, tergend langzaam achterstevoren verteld. De titelsequentie aan het begin is daarvan een voorproefje. Het toont in achterwaartse volgorde een schietpartij, die aandoet als een slotscène. Telkens als er daarna een scène begint, delen wij in de afwezigheid van Leonards herinnering. Met hem vragen wij ons af waar hij nu weer is. Met hem krijgen we er weer een beetje informatie bij, maar een volledig beeld lijkt nog eindeloos ver weg.