Kritiek leveren op de staat is in China niet ongevaarlijk, maar filmmakers laten zich niet tegenhouden. In Hidden Histories laten ze hun werk zien, ook al bestaat het risico dat ze bij thuiskomst gearresteerd worden.

Onze geliefde handelspartner China vertoont nog steeds trekken van een klassieke dictatuur. Of dat de laatste spasmen zijn van een socialistische heilstaat op weg naar democratie, of dat zich hier een blijvende hybride vorm aftekent tussen kapitalisme en eenpartijsysteem, blijft lastig te zeggen. Het IFFR zag er in elk geval genoeg aanleiding in voor een speciaal programma, want met Hidden Histories wil het festival naar eigen zeggen de verborgen kanten van de Chinese samenleving laten zien.

Festivalprogrammeur Gertjan Zuilhof, die het programma met collega Gerwin Tamsma samenstelde: ‘Ik verbaas me er nog steeds over dat sommige makers hun films hier durven vertonen, want het is niet uit te sluiten dat ze bij thuiskomst worden vastgezet.’

Dat overkwam zelfs de internationaal bekende kunstenaar Ai Weiwei, van wie vijf documentaires en vier kunstprojecten in het programma te zien zijn, onder meer in een speciaal Ai Weiwei-café. Onaantastbaar geacht vanwege zijn internationale reputatie, werd de kunstenaar op 3 april 2011 op het vliegveld van Beijing toch gearresteerd en voor drie maanden opgesloten. Waarschijnlijk vanwege zijn aanhoudende kritiek op corruptie en machtsmisbruik, onder meer te zien in het verontrustende maar ook hilarische Disturbing the Peace.

Een andere opvallende documentaire is Zhang Zanbo’s The Interceptor From My Hometown. ‘Je krijgt zelden te zien hoe het staatsapparaat precies werkt,’ zegt Zuilhof. ‘Maar hier stuitte de filmmaker bij toeval op een oude schoolkameraad die een zogenaamde interceptor bleek te zijn geweest. Iemand wiens baan het is om over corruptie klagende burgers te onderscheppen voordat ze bij de juiste persoon aankomen en ze via bureaucratische rookgordijnen terug te voeren naar hun eigen dorp. Onschadelijk maken dus.’


Apuda

China wil geen enkel commentaar op het economische succesverhaal zien. Zelfs prijswinnende documentaires als He Yuans Apuda over een arme houtwerker en zijn zieke vader worden daarom als ondermijnend beschouwd. Armoede past niet in het vooruitgangssprookje.

Zuilhof zegt al meerdere keren te hebben meegemaakt dat de Chinese politie binnenvalt op festivals om de boel stil te leggen. Of hij hoorde van een hem bekende festivaldirecteur die bij de politie was ontboden en vriendelijk werd verzocht om zich uit zijn functie terug te trekken. Anders waren de gevolgen voor hem.

Vanaf het moment dat Ai Weiwei gearresteerd werd, is de situatie volgens Zuilhof verslechterd. ‘ Sindsdien zijn veel kunstenaars, schrijvers en advocaten opgepakt. Sommigen zijn zelfs verdwenen. Toch blijven ze de grenzen opzoeken. Als ze het gevaar zien aankomen, duiken ze soms een half jaar onder in hun geboortedorp. Of hun films worden na sluiting van een festival in het geheim vertoond.’

Disturbing the Peace **** (CHN, AI WEIWEI)
Apuda *** (CHN, HE YUAN)