Deze week vindt de zesde editie plaats van het KLIK! Amsterdam Animatie Festival. Speciale aandacht krijgt dit jaar een stroming die in de jaren vijftig een ware revolutie teweegbracht in de animatiewereld: de Cartoon Modern. Onbekend? Toch niet: de producties van Hanna-Barbera – The Flinstones, TopCat en Yogi Bear – en het nalatenschap van de stijl kent vrijwel iedereen.

‘Zijn jullie in Nederland bekend met Dexter’s Laboratory en The Power Puff Girls?’ vraagt animatiehistoricus Amid Amidi, afkomstig uit New York. ‘Die shows zou je een hommage kunnen noemen aan de Cartoon Modern.’ Meer bekende voorbeelden van de stroming: films als The Incredibles en Madagascar.

De term ‘Cartoon Modern’ werd door Amidi zelf geïntroduceerd, in zijn boek Cartoon Modern: Style and Design in 1950s Animation , uit 2006. KLIK! heeft hem naar Amsterdam gehaald als gastcurator. ‘De mensen van het festival hebben het meeste werk gedaan. Ik vertelde slechts wat mijn droom was en zij voerden dat uit.’

Die droom was een volledig aan de Cartoon Modern gewijd programma. KLIK! vertoont tientallen klassiekers die getekend zijn in de herkenbare, bijna kubistische stijl die zijn oorsprong heeft in de jaren dertig. ‘Toentertijd waren er veel animatoren die iets anders wilden dan de door Disney opgelegde naturalistische stijl,’ vertelt Amidi. ‘Ze wilden ook andere verhalen vertellen dan sprookjes of de slapstick van Warner Bros en MGM.’ Helaas waren er verder geen grote studio’s die hun wens kon inwilligen. ‘Toen kwam de Tweede Wereldoorlog; dat was het beste wat die animatoren kon overkomen. Niet voor de rest van de wereld natuurlijk, maar wel voor de animatie.’

Plotseling had het leger honderden uren aan materiaal nodig voor trainingsfilmpjes: tekenfilms voor soldaten die vaak om leven en dood draaiden. Niet alleen konden de animatoren nu eindelijk de ‘ volwassen’ verhalen vertellen waar ze al die tijd op hadden gewacht, ook waren ze vrij om te experimenteren zoveel ze wilden. Het leger interesseerde zich totaal niet voor de stijl van de animatiefilms; als ze maar werden afgeleverd. De tekenaars namen vrolijk afstand van de realistische stijl van Disney en lieten zich beïnvloeden door de schilderijen van kunstenaars als Picasso en Miró . De animaties worden gekenmerkt door een zeer grafische vorm, expressionistisch kleurgebruik en grof lijnenspel, waarin details achterwege worden gelaten.

Veel Disney-animatoren, ontevreden over het juk van hun studio, zagen wel wat in de vrijheid die het leger bood en voegden zich samen. Hieruit ontstonden al gauw nieuwe studio’s, zoals bijvoorbeeld United Productions of America. UPA werd al gauw één van de grootste studio’s van het land. Het is dan ook geen wonder dat de stijl van de Cartoon Modern bij gebrek aan een naam lang de ‘UPA-stijl’ genoemd werd.



Na een serie interviews met enkele grote namen uit de animatiegeschiedenis, merkte Amidi dat deze naamloze stroming steeds terugkeerde in de verhalen. Hij besloot er een boek omheen te schrijven . ‘Weet je wat grappig is?’ zegt de historicus. 'Cartoon Modern was gewoon de titel van het boek; het was nooit mijn bedoeling om de stijl een naam te geven. Er is een hele lijst met titels die we voor het boek overwogen. Bijvoorbeeld Daddy-O-Design en Baby-Boom-Beautiful. Maar we kozen ten slotte voor deze titel , en die sloeg zo aan dat mensen al snel de stijl zo gingen noemen. Dat is een van de coolste dingen die het schrijven van het boek heeft opgeleverd.'

Na de oorlog werd de stroming een ongekend succes, vooral in tv-commercials. Amidi: 'De stijl was ideaal, want die piepkleine zwart-witschermen lieten natuurlijk helemaal geen detail toe.’ De filmpjes sleepten vijftien Oscarnominaties voor korte animatiefilm in de wacht, waarvan er drie werden verzilverd. Zelfs Disney ging uiteindelijk overstag: met de productie van Sleeping Beauty uit 1959 nam de studio eindelijk afstand van de organische vormgeving die al jaren werd gehandhaafd.



De invloed van de stijl is ook nu nog te vinden. Volgens Amidi uit zich dat op twee manieren : ‘Ten eerste zie je de directe invloed: mensen die de stijl zo mooi vinden dat ze hem domweg kopiëren. Denk maar aan veel series van Cartoon Network in de jaren negentig. Maar er is ook een belangrijke indirecte invloed. Kijk maar naar de variatie die op een festival als KLIK! gepresenteerd wordt. Voor de oorlog was zoiets niet mogelijk geweest. Animatiefilms werden alleen door de grote studio’s gemaakt en zagen er allemaal hetzelfde uit. De Cartoon Modern- animatoren wilden zich van die druk verlossen, de grenzen verleggen en de kunstvorm ontvankelijk maken voor nieuwe ideeën en uitdrukkingen. Zoals je hier kunt zien, zijn ze daar goed in geslaagd.’

Het KLIK! Amsterdam Film Festival vindt nog plaats tot en met 17 november in EYE. Bezoek hier de website.