VPRO Cinema Collectie vertoont zes interviews met regisseurs én de films waarmee ze doorbraken. Filmredacteur Gerhard Busch vertelt over het fenomeen 'doorbraakfilm' en legt uit hoe de selectie tot stand kwam.

Toen Gerhard Busch in 2013 Marco Tullio Giordana opzocht in zijn huis in Rome om over zijn alom gelauwerde familieepos La meglio gioventù te praten, de film was intussen tien jaar oud, werd hij aangenaam verrast door diens welwillendheid. 'Wat bleek? De beste, oude man wilde zelf ook graag onder woorden brengen wat die film voor zijn carrière had betekend.' Zo kan het dus ook, concludeerde Busch die gewend is regisseurs te spreken tijdens de internationale filmfestivals, waar een interview vaker vijf minuten dan een uur mag duren. 'Ik doe dit werk nu tien jaar en heb de minuten door de jaren heen steeds korter zien worden.'

Met het Giordana-gesprek in het achterhoofd bedacht de programmaker en redacteur van VPRO Cinema de televisieserie Cinema Collectie, een reeks van zes 'doorbraakfilms' voorafgegaan door prikkelende interviews met de makers die met een beetje geluk een ander licht op de film werpen. Niet de plot is onderwerp van gesprek, maar the making of en de positie van de film in het oeuvre van de regisseur. Waar de ene doorbraak het startschot blijkt voor een soepele opeenvolging van creatieve successen, pakt de andere eerder verlammend uit.

Dat laatste geldt zeker voor Festen van Thomas Vinterberg, aldus Busch. 'Het succes kwam te vroeg . Die film is ontzettend goed ontvangen en overladen met prijzen, terwijl hij nog geen dertig was. Dat heeft hem geestelijk bijna over de rand geduwd. Heel dwangmatig is hij vooral andere dingen gaan maken. Maar uiteindelijk is het goed gekomen. Submarino was al een mooie film. En met Jagten, weer een klein verhaal , dichtbij en natuurlijk verteld, heeft hij de verwachting helemaal ingelost.'

Zwart op wit
Busch ('Je reist je suf') zit midden in de productie – op papier is de serie nu eindelijk rond. De afspraak met Marc Forster (Finding Neverland, Quantum of Solace) staat in elk geval zwart op wit; onderwerp van gesprek is Monster's Ball, zijn film uit 2001 over de turbulente liefde tussen een gevangenisbewaarder (Billy Bob Thornton) en een Afro- Amerikaanse vrouw (Halle Berry). Maar die overeenkomst zegt nog niet alles, weet Busch intussen. Wong Kar-Wai (In the Mood for Love) moest op het laatste moment afzeggen wegens te veel hooi op de vork. En ook Gus Van Sant, wiens film Elephant was uitgekozen, heeft moeten cancelen. 'Zijn moeder is ziek.' Daarvoor komt Abre los ojos van Alejandro Amenábar in de plaats. De samenstelling van de serie is met andere woorden slechts ten dele afhankelijk van de keuze van de redactie. In de praktijk vormen vooral de propvolle agenda's van de regisseurs een beletsel. Zoals Busch al bij Giordana merkte: 'Regisseurs bewaren doorgaans goede herinneringen aan de film waarmee ze zijn doorgebroken. Daar willen ze graag over praten. Bovendien is de tijd eroverheen gegaan. Met enige distantie kun je de waarde en betekenis van een film pas echt doorgronden.'

Over the top
Natuurlijk valt er te twisten, beaamt Busch, over wat een 'doorbraakfilm' precies is en welke titel ervoor in aanmerking komt. ' Arthouseliefhebbers zullen eerder Fucking Amål aanwijzen als doorbraak van Moodysson, maar wij hebben voor Together [over een commune in de jaren zeventig ] gekozen, omdat die film juist de overstap naar een groter publiek markeerde.' En er was ook best iets te zeggen geweest voor Strictly Ballroom (1992) van Baz Luhrmann in plaats van Romeo + Juliet (1996), de uitzinnige Shakespeareverfilming in een hedendaags maffiadecor.

'Wereldcinema , enigszins recent, die de crossover heeft gemaakt naar de grotere zalen – zo hebben we er onderling over gesproken. In het algemeen geldt dat de makers in deze films zo'n beetje hun stiel vinden, met alle ruimte die we onszelf bij het kiezen hebben gegund.'

Busch lacht: 'Dat was trouwens wel even wennen, om Rome + Juliet weer te zien. Zo compleet over the top… Luhrmann zegt het zelf mooi in het interview: "Ik creëer een eigen wereld in mijn films en maak al heel snel een afspraak met de kijker. Ben je bereid mee te gaan of niet ? Want naar sociaal drama kijk je, je observeert, maar in een film van mij doe je mee." Luhrmann was de enige die 400 dollar bedong voor make-up en haar. Wat een performer is die man. Hij formuleert zo goed, je hoeft hem maar aan te zetten en hij vertelt, van het ene hoogtepunt naar het andere.'

Voor Busch is de reeks geslaagd als de interviews bij benadering het effect hebben van de introducties die Alex Cox tussen 1988 en 1994 verzorgde bij Moviedrome, de memorabele filmserie van de BBC. 'Dit zijn films die het verdienen om vaker te worden gezien. Met het enthousiasme van de maker erbij kan de kijker helemaal denken: heerlijk, daar ga ik eens goed voor zitten.'

VPRO Cinema Collectie gaat vrijdag 26 juni van start. Hier vind je een overzicht van alle films en interviews die worden uitgezonden.