Een reclamefilmpje voor Pepsi. Zo zou regisseur Steven Spielberg (1946 ) zijn korte film Amblin ( hier te bekijken) later geringschattend noemen. Niet omdat die frisdrank ook daadwerkelijk werd aangeprezen, maar vanwege de zonnige, gelukzalige sfeer van het in 1968 gemaakte filmpje. Over een hippiejongen en - meisje die elkaar tijdens het liften ontmoeten. Een niemendal eigenlijk, maar wel professioneel gemaakt en geschoten op 35 millimeter. Amblin moest vooral dienen als showreel, zodat de grote studio’s konden zien wat de ambitieuze jongeman – Spielberg was 21 toen hij Amblin maakte – in zijn mars had.
Het plan werkte, want Amblin zou Spielbergs laatste film als amateur zijn. Sid Sheinberg, hoofd van de televisieafdeling van studio Universal, zag het filmpje en was onder de indruk van Spielbergs vermogen om een verhaal in beelden te vertellen. In het 26 minuten durende Amblin wordt namelijk geen woord dialoog gesproken.
In de herfst van 1968 ontbood Sheinberg Spielberg op zijn kantoor. Tien minuten later stond hij alweer buiten. Met een contract dat hem zeven jaar aan Universal bond. Spielberg was toen nog geen filmregisseur; hij was televisieregisseur. Als regisseur van dienst moest hij zich eerst bewijzen met een handvol afleveringen voor series als Night Gallery, The Psychiatrist en Columbo. De grote kans kwam in 1971 met de televisiefilm Duel.
Net op tijd, want later zou Spielberg in een filmprogramma van PBS bekennen: ‘Televisie is geen kunstvorm voor mij. Het was werk. Door dat televisiewerk begon ik er zelfs aan te twijfelen of ik überhaupt nog films wilde maken. Het was alsof ik aan de lopende band werkte. Ik voelde niets meer van de opwinding en het plezier dat ik als twaalfjarige had, toen ik oorlogsfilmpjes maakte met de 8mm-camera van mijn vader. Televisie had mijn passie gesmoord.’
Eye Amsterdam presenteert deze zomer een overzicht van het werk van Steven Spielberg. Op het programma staan twintig films uit zijn rijke carrière. Spielberg brak in 1971 door met de televisiefilm Duel, ‘de beste televisiefilm ooit gemaakt.’
Big bully
Die passie kwam terug
met Duel. Want als Amblin het begin was van Spielbergs professionele loopbaan,
dan was Duel zijn grote doorbraak als filmmaker. Oorspronkelijk gemaakt voor
televisie, dat wel, maar Spielberg benaderde Duel in alles alsof het een
bioscoopfilm was. Met veel totaalshots, zo goed als geen dialogen, en geheel op
locatie gedraaid.
Het verhaal van Duel is simpel: burgerman wordt
tijdens autorit door de woestijn opgejaagd door mysterieuze chauffeur in enorme
vrachtwagen, die vastbesloten lijkt hem dood te rijden.
De
interpretatie van het verhaal is niet zo simpel. In ieder geval niet eenduidig.
Want staat de burgerman nou voor de middenklasse en de mysterieuze
vrachtwagenchauffeur voor de arbeidersklasse? Of ging Duel, zoals zo veel
Amerikaanse films uit de jaren zeventig, over paranoia? Of was het toch gewoon,
zoals Spielberg het ooit noemde, een ‘big bully’-verhaal? ‘Niet alleen de
vrachtwagenchauffeur, iedereen die hij onderweg tegenkomt, was een bully. De
bediende van het tankstation, de mannen in het café, zelfs zijn eigen vrouw, met
wie hij aan de telefoon spreekt, koeioneert hem.’
En Spielberg wist
hoe je bully’s kon herkennen. Op school voelde hij zich altijd ‘een watje
tussen sportievelingen’ en was hij vaak het slachtoffer geweest van bully-
praktijken. Dat de man – die in de film ook daadwerkelijk Mann heet (David Mann
) – uiteindelijk niet meer op de vlucht gaat voor zijn bully maar de
confrontatie aangaat, zal Spielberg dan ook veel plezier hebben gedaan.
Bijna nog belangrijker dan de casting van Mann was het vinden van de juiste truck. Art director Robert S. Smith liet Spielberg kiezen uit zeven kandidaten, die hij had neergezet op het terrein van Universal. Spielberg stapte meteen af op de Peterbilt 281 dieseltruck uit 1955. Niet de grootste van de zeven en behoorlijk afgeragd, maar dat was precies wat Spielberg zocht. Bovendien leek de stuurcabine op de kop van een beest. En omdat we de chauffeur, afgezien van een arm en zijn cowboylaarzen, nooit te zien krijgen in de film, vond Spielberg dat de truck een levend wezen moest worden, dreigend en moordzuchtig.
Spielberg had tien draaidagen gekregen en zou daar uiteindelijk drie dagen overheen gaan. Omdat hij per se op locatie wilde draaien en veel tijd en zorg besteedde aan de manier waarop de achtervolging in beeld werd gebracht. Toch was Duel netjes op tijd af voor de geplande uitzenddatum van 13 november 1971. Iets meer dan twee maanden nadat de Playboy op Spielbergs bureau was gegooid.
Eerste echte speelfilm
De vakpers reageerde gelijk enthousiast. Variety vond het de beste televisiefilm van het seizoen, The Hollywood Reporter vond Duel ‘een winnaar’, en The Chicago Daily News vond het zelfs ‘de beste televisiefilm ooit gemaakt.’
Duel duurde maar 74 minuten en dat was te weinig voor de bioscoop. Omdat ze bij Universal wel begrepen dat de film daar toch thuishoorde, mocht Spielberg zestien minuten bijschieten. Inhoudelijk was dat niet nodig, misschien zelfs onverstandig, maar de extra zestien minuten zorgden er wel voor dat Duel ook internationaal in bioscopen kon worden vertoond , wat Spielberg onder meer in Rome bracht. Waar hij op een ochtend in 1973 gebeld werd door de assistent van Federico Fellini. De oude meester had de avond ervoor Duel gezien en wilde dolgraag met de jonge Spielberg praten. Hij moest en zou weten hoe hij bepaalde scènes gefilmd had.
Playboy
Duel is gebaseerd op een verhaal van schrijver Richard Matheson. Die reed eens ’s nachts met een vriend door Grimes Canyon, Californië, toen ze werden opgejaagd door een truck. Ze reden ruim honderd kilometer per uur door de nauwe bergpassen, maar de truck bleef komen en bleef duwen. In paniek reden ze hun auto de berm in en hoopten maar dat de truck ze voorbij zou rijden. Wat gebeurde. Toen hij enigszins was bijgekomen krabbelde Matheson op een papiertje het verhaal van Duel: ‘Murderous truck chases man down rural highway.’
Dat zinnetje werd uitgewerkt tot een kort verhaal dat in 1971 in de april-editie van de Playboy werd afgedrukt. En zo kwam het ook terecht bij Steven Spielberg.
In Steven Awalts grondige en lezenswaardige boek Steven Spielberg and Duel vertelt Spielberg hoe dat gebeurde: ‘Ik heb Duel te danken aan mijn secretaresse van toen, Nona Tyson. Zij had dat korte verhaal gelezen, liep mijn kantoor binnen en gooide de Playboy op mijn bureau. Ik moest daar eerst om lachen, want begreep niet goed wat ik met die Playboy moest, maar zij zei gelijk: “Niet naar de meisjes kijken, lees het korte verhaal. Dat is echt iets voor jou.” En dat klopte, want afgezien van mijn moeder heeft niemand me zo goed begrepen als Nona .’
Gelukkig vonden ze bij Universal ook dat Duel typisch iets voor Spielberg was en gaven ze de toen nog maar 25-jarige regisseur toestemming om Mathesons verhaal te verfilmen. Spielberg kreeg een maand de tijd voor de voorbereidingen en de opnamen. Wat ongehoord snel is in de filmwereld, maar destijds heel normaal voor televisie.
Peterbilt 281
Aanvankelijk werd voor de rol van David Mann gezocht onder filmacteurs. Oudgediende Gregory Peck werd gevraagd, maar die bedankte vriendelijk. ‘Ik doe geen televisie.’ Ook bij andere filmacteurs ving Spielberg om steevast de zelfde reden bot. Wat zijn de tijden veranderd. Tegenwoordig hebben zelfs de grootse filmsterren televisierollen op hun cv staan. Destijds waren het gescheiden werelden.
Voor de rol van Mann werd uiteindelijk Dennis Weaver gekozen (op dat moment beroemd op televisie als politieman Sam McCloud in de ‘cowboy in de grote stad’-serie McCloud). Een geïnspireerde keuze, want het personage wordt door iedereen in de film als pispaaltje gebruikt en vecht pas op het allerlaatst terug. Van de wezelachtige Weaver is dat makkelijk te geloven, van de stoere en kalme Peck ( bekend van onder meer Moby Dick en To Kill a Mockingbird) een stuk minder.
Fellini was niet de enige legendarische regisseur die Spielberg meteen als gelijke behandelde. Ook collega’s als François Truffaut en David Lean herkenden het talent van de jonge maker meteen.
Het grote publiek zou ietsje later volgen; in 1975. Na het succes van Duel mocht Spielberg zijn eerste echte speelfilm maken. Dat werd The Sugarland Express (1974). Geen onaardige film, maar wereldwijd zou hij pas doorbreken met zijn volgende film. Die wel wat lijkt op Duel. Want ook in die film moet iemand het opnemen tegen een mysterieus, moordzuchtig wezen. Al is het deze keer geen truck, maar een enorme haai.
Die film is inderdaad Jaws , en de rest is geschiedenis. Nou ja, filmgeschiedenis.
In Eye Amsterdam draait ter gelegenheid van Spielbergs zeventigste verjaardag van 8 juli t/m 31 augustus een groot overzicht van zijn werk. Ook Duel wordt verschillende malen vertoond. Onder andere op de slotdag, dan met een live soundtrack door de Amsterdamse band Coparck. Zie eyefilm.nl