Met Twin Peaks haalde David Lynch de televisiewereld overhoop, hoe past zijn televisieavontuur in de rest van zijn oeuvre?

David Lynch is geen doorsnee regisseur. Liever laat hij zich niet beïnvloeden door andere filmmakers, of in elk geval zo min mogelijk: Sunset Blvd. (1950) van Billy Wilder vond hij erg goed, maar verder? ‘Het boeit mij niet echt wat er in de wereld gebeurt en hetzelfde geldt voor cinema,’ liet hij een aantal jaar geleden nog optekenen.

Hij is twintig als hij zijn allereerste film maakt: Six Men Getting Sick (Six Times), een vier minuten lange animatie van een van zijn eigen schilderijen. In Lynch’ schilder- en filmwerk speelt zijn jeugd in de – dan grimmige – stad Philadelphia een grote rol.

In 1977 volgt zijn eerste speelfilm, het zwart-witte, low budget Eraserhead. Maar weinig mensen weten wat ze precies aan moeten met het bizarre verhaal over een man en zijn misvormde baby. De film wordt onder meer afgewezen door Cannes, maar naderhand groeit Eraserhead uit tot een cultklassieker die Lynch op de kaart zet als surrealistisch en belangrijk filmmaker.

Na Eraserhead komt hij met The Elephant Man (met John Hurt en Anthony Hopkins, goed voor twee Oscarnominaties) alsnog zijn doorbraak bij het grote(re) publiek. Hij wordt daarop gevraagd het populaire scifiboek Dune te verfilmen, maar wat een hit moet worden, eindigt in een flop. Te veel bemoeienis van producenten zorgt ervoor dat de film niet wordt wat Lynch voor ogen staat. Nu nog kun je hem er beter niet naar vragen.

Dune is wel de film waarin Lynch voor het eerst de samenwerking met acteur Kyle MacLachlan aangaat. Hij cast hem opnieuw voor Blue Velvet, de film die als Lynch’ eerste meesterwerk wordt gezien. In een rustig stadje vindt Jeffrey Beaumont een afgesneden oor, en daarmee komt hij erachter dat het stadje veel duisterder is dan het lijkt. Inderdaad, een beetje zoals Twin Peaks.

‘David Lynch praat altijd door zijn megafoon, ook als hij een meter van je af staat.'

Naomi Watts

Dennis Hopper en Kyle MacLachlan in Blue Velvet

Lynchclubje
Tot aan zijn dood in 1996 werkte acteur Jack Nance regelmatig samen met Lynch, onder meer in Eraserhead en Twin Peaks. Componist Angelo Badalamenti is eveneens onlosmakelijk met hem verbonden, hij maakte de iconische soundtrack voor Twin Peaks en de muziek voor veel films die Lynch afleverde.

Voor nieuw talent heeft de regisseur ook een scherp oog. Naast Kyle MacLachlan danken onder meer Laura Dern en Naomi Watts hun carrière aan hem. Zijn bijzondere stijl zorgt ervoor dat acteurs graag met Lynch samenwerken. Hij improviseert, luistert naar hun inbreng en weet hen tegelijkertijd goed te regisseren. Zo vertelde Naomi Watts laatst aan Vanity Fair: ‘David Lynch praat altijd door zijn megafoon, ook als hij een meter van je af staat. Hij roept dan: “Zeg het nog een keer! Scheur zijn hoofd eraf! Ga ervoor, Naomi, grijp hem bij zijn ballen!”’

Na Blue Velvet breekt het televisietijdperk aan voor Lynch. Dat begint in 1990 met Twin Peaks en daarna maakt hij samen met vaste tv-compagnon Mark Frost de series American Chronicles, On the Air, en Hotel Room. Geen daarvan blijkt een succes; On the Air wordt zelfs na drie afleveringen al van de buis gehaald. Op televisie kan Lynch het niveau van Twin Peaks niet meer bereiken, (opnieuw) mede door bemoeizuchtige producenten – precies de reden dat het tweede seizoen van Twin Peaks ook minder goed bekeken wordt. Omdat de stijl van Lynch toch al niet door iedereen gewaardeerd wordt, lijkt het beter hem zijn eigen gang te laten gaan.

‘De films die wel volle zalen trekken, zijn geen films die ik wil maken.’

David Lynch

Naomi Watts en Laura Harring in Mulholland Drive

Lynchiaans
Die vrijheid krijgt hij in de filmwereld, waar hij met behulp van Franse subsidies onafhankelijk kan werken. Al tijdens Twin Peaks maakt hij het goed ontvangen Wild at Heart, met Nicolas Cage en Laura Dern in Bonnie & Clyde-achtige rollen. Na zijn televisie-uitstapje verschijnen vervolgens de films die nu kenmerkend zijn voor zijn oeuvre: Lost Highway en Mulholland Drive.

De droomstructuren, die in Eraserhead en Blue Velvet al duidelijk in de sfeer terugkwamen, zijn in Lost Highway en Mulholland Drive ook daadwerkelijk onderdeel van het plot. De term Lynchiaans wordt daarmee een begrip: moeilijk te begrijpen surrealistische films waarin dromen of nachtmerries een grote rol spelen. Muziek en geluid zijn ondertussen net zo belangrijk als beeld.

Ook andere thema’s en symbolen keren vaak terug in het werk van Lynch. Zo gebruikt hij de kleur blauw in Mulholland Drive, Twin Peaks: Fire Walk With Me (een film uit 1992) en Blue Velvet als symbool voor de werkelijkheid. Rode gordijnen zien we niet alleen in Twin Peaks, maar ook in Mulholland Drive. De Hitchcockiaanse dubbelrol is te zien in Lost Highway waarin Patricia Arquette twee vrouwen speelt, net als Sheryl Lee in Twin Peaks, en Naomi Watts en Laura Harring spelen verschillende versies van henzelf in Mulholland Drive.

Een uitzondering hierop is The Straight Story, die Lynch in 1999 maakt: een bijzonder positieve film over een man die op zijn grasmaaier een roadtrip door Amerika maakt om zijn zieke broer te bezoeken.

Laatste film?
Lynch’ laatste film is dan wel weer typisch Lynchiaans. Inland Empire dateert alweer uit 2006 en is misschien wel zijn verwarrendste productie tot nu toe. Laura Dern speelt de hoofdrol, en dat is eigenlijk het enige wat erover te zeggen valt.

Een nieuwe film zal er niet meer komen, zo vertelde Lynch recent nog tegen The Sydney Morning Herald: ‘Er is heel wat veranderd. Veel films verkopen weinig kaarten, terwijl het misschien goede films zijn. De films die wel volle zalen trekken, zijn geen films die ik wil maken.’

Sindsdien heeft Lynch echter niet stilgezeten. Hij regisseerde een aantal korte films, schildert, schrijft boeken, maakt meubels, heeft zijn eigen meditatieclub, bracht twee albums uit en heeft zijn eigen koffiemerk – al drinkt hij die naar eigen zeggen wel met zes klontjes suiker.