In The Happy Film onderneemt ontwerper Stefan Sagmeister een intensieve zoektocht naar meer geluk. Hij had ook gewoon een aantal wijze films kunnen bekijken.

‘Deze film zal je niet gelukkig maken.’ Met die bescheiden disclaimer begint de documentaire The Happy Film, waarin de Oostenrijkse ontwerper Stefan Sagmeister (bekend van onder meer albumhoezen van Lou Reed, Jay Z en The Rolling Stones) onderzoekt of hij zijn eigen geluk kan vergroten. Daarvoor gaat hij intensief mediteren, in therapie en aan de medicatie. Kleine spoiler: de resultaten vallen vies tegen. Sagmeisters vrij hilarische conclusie: ‘Ik heb zes jaar gewerkt aan een project dat uiteindelijk alleen maar duidelijk maakt dat ik een eikel ben.’

Is zijn experiment daarmee mislukt? Zeker niet. The Happy Film is een heel vermakelijk verslag geworden, juist omdat de al te menselijke hoofdpersoon zijn eigen onderzoek steeds blijft verprutsen. Het is dan ook de vraag of die disclaimer aan het begin van de film per se klopt. Zou The Happy Film je echt niet iets gelukkiger kunnen maken? Sagmeisters proces levert heel wat bruikbare levenslessen op.

‘Ik heb zes jaar gewerkt aan een project dat duidelijk maakt dat ik een eikel ben.’

Stefan Sagmeister

Cinema als zelfhulpmethode: zo vergezocht is het niet. Walt Disney maakte bijvoorbeeld geen geheim van zijn ambitie om volwassen filmkijkers terug te voeren naar hun kindertijd en te herinneren aan ‘de vreugde van het leven’. En toen lezers van de Volkskrant in 2009 werd gevraagd welke films hun leven hadden veranderd, leverde dat tientallen mooie verhalen op, wat de Universiteit van Amsterdam vervolgens inspireerde om onderzoek te doen naar de positieve psychologische effecten van cinema.

Stefan Sagmeister had zichzelf kortom heel wat tijd kunnen besparen door gewoon een paar goeie dvd’s op te zetten. Welke films de beste resultaten boeken, zal natuurlijk voor iedereen verschillen. Maar laat ik, geïnspireerd door de schaamteloze ego-aanpak van Sagmeister, vijf titels delen die mij iets hebben geleerd over geluk. Op z’n minst staan ze garant voor meer kijkplezier dan een gemiddelde aflevering van Dr. Phil.

Groundhog Day (Harold Ramis, 1993)

Les: richt je minder op jezelf
Een inkopper, de boodschap van dit komische sprookje, maar wel subliem gebracht. Chagrijnige weerman Phil is ingesneeuwd in een suf dorp en beleeft keer op keer dezelfde dag. De hel, vindt hij aanvankelijk, tot hij ophoudt alleen aan zichzelf te denken, ‘in het moment’ leert leven en doorkrijgt dat hij een schakel is in een groter geheel. Regelmatig uitgeroepen tot de ‘spiritueelste film ooit’, omdat leden van vrijwel alle godsdiensten hun kernwaarden erin kunnen herkennen.

Zie ook: It’s a Wonderful Life (Frank Capra, 1946)

Paterson (Jim Jarmusch, 2016)

Les: ambieer niet te veel
De suggestie dat je al je dromen kunt waarmaken, zoals geüit in menige Disneyfilm, kan waardevol zijn voor de kleintjes, maar verdient op den duur een tegengeluid. Na een zekere leeftijd zul je echt nooit meer popster worden, en misschien zit die wereldreis er ook niet meer in. Dertiger Paterson is een zwijgzame, dichtende buschauffeur en volledig content met zijn eenvoudige, anonieme bestaan. Aanvankelijk verklaar je hem voor gek, maar ten slotte wil je meer op hem lijken.

Zie ook: The Big Lebowski (Joel & Ethan Coen, 1998)

Life of Pi (Ang Lee, 2012)

Les: zie je leven als een verhaal
Pi, de hoofdpersoon van deze bestseller-verfilming, vertelt hoe hij zijn familie verloor op zee en maandenlang ronddobberde in een reddingssloep vol wilde dieren. Zijn gehoor gelooft hem niet; verliep de werkelijkheid niet veel prozaïscher? Misschien, bekent Pi, die niettemin volhoudt dat zijn versie van het verhaal – noem het een interpretatie, een metafoor – meer waarheid bevat dan de kale feiten. Zoals mythologie-expert Joseph Campbell (grote held van Star Wars-bedenker George Lucas) het verwoordde: ‘Het leven heeft op zichzelf geen betekenis. Het is aan ons om er betekenis aan te geven.’ En: ‘Mythen zijn veel belangrijker dan geschiedenis.’

Zie ook: Big Fish (Tim Burton, 2003)

Amour (Michael Haneke, 2012)

Les: geluk wordt overschat
Tijd voor wat Europese relativering bij al dit Amerikaanse optimisme. In deze filmvariant op een koude douche ontkoppelt kwelgeest Haneke de in Hollywood heilig geachte combinatie liefde en geluk. De liefde tussen zijn bejaarde hoofdpersonen gaat ontegenzeglijk diep, maar de levensvreugde spat er bepaald niet meer van af. Is the human experience niet veel breder en complexer dan een zoektocht naar geluk?

Zie ook: The Last Temptation of Christ (Martin Scorsese, 1988)

Eternal Sunshine of the Spotless Mind (Michel Gondry, 2004)

Les: omarm ook de ellende
Een iets mildere variant op de boodschap van Haneke biedt deze fantasyfilm, waarin twee geliefden ruzie krijgen en besluiten hun hele relatie uit hun geheugen te laten wissen. Om prompt opnieuw voor elkaar te vallen. In het berustende dialoogje waarmee de film eindigt (‘We zullen elkaar geheid weer zat worden.’ ‘Oké.’) weerklinkt de filosofie van Nietzsche, die het leven beschouwde als een eindeloze reeks herhalingen, waarin het omarmen van geluk én ellende een voorwaarde zou zijn voor een zinvol bestaan.

Zie ook: Arrival (Denis Villeneuve, 2016)

Meer over The Happy Film