Documentaire: King Bibi Netanyahu

Benjamin Netanyahu, opgeteld al dertien jaar premier van Israël, wil per se nog een volgende termijn (en daarmee ook Ben-Gurion achter zich laten). Hij schreef vervroegde parlementsverkiezingen uit, op 9 april, om een dreigende aanklacht wegens omkoping en fraude voor te zijn, maar de procureur-generaal was sneller en stelde hem in staat van beschuldiging. Netanyahu spreekt van een ‘heksenjacht’ bedoeld om ‘links’ aan de macht te helpen. Zijn aanklagers staan onder politiebewaking.

Als iemand verhoudingen op scherp kan stellen en polariseren, is het Netanyahu. Het maakte hem tot een uitzonderlijk succesvol én zeer controversieel politicus, die ondanks zijn reputatie de oppositie al tien jaar van zich af weet te slaan. Met het oog op de verkiezingen zijn ditmaal Benjamin Gantz, een ex-generaal zonder politieke ervaring, en Yair Lapid, oud-minister van Financiën en gewezen tv-presentator, een lijstverbinding aangegaan, samen met nog een oud-minister en een ex-militair. Hun programma is onduidelijk, maar ze liggen voor in de peilingen – als dit half maart wordt geschreven – en beloven na winst het premierschap halverwege van elkaar over te nemen. Aangeschoten wil Netanyahu speelt intussen zijn ijzersterk gebleken troefkaart uit: is ‘het volk’ voor of tegen mij? De verkiezingen zijn een referendum. 

De voortreffelijke documentaire King Bibi Netanyahu (2018, Dan Shadur), naar het portret van 'koning' Netanyahu dat in 2012 het omslag van Time Magazine sierde, laat aan de hand van veertig jaar publieke optredens in archiefbeelden zien hoe hij een offensieve, zeer behendige en uiteindelijk populistische stijl van politiek bedrijven en campagnevoeren wist te perfectioneren, lang voordat Donald Trump en andere populisten daarmee eveneens succes zouden boeken. De ontwikkeling die Netanyahu daarin doormaakte kan niet los worden gezien van zijn afkomst en ervaringen.

Benjamin Netanyahu, in 1949 geboren in Tel Aviv, verhuisde met zijn ouders naar de Verenigde Staten omdat zijn vader, hoogleraar Joodse geschiedenis, aanhanger van de Groot-Israël-gedachte en fel gekant tegen toenadering tot de Arabieren, Israël te ‘links’ vond worden. Opgegroeid en opgeleid in de Verenigde Staten, diende Netanyahu vijf jaar in een elite-eenheid van het Israëlische leger. In 1976 werd zijn broer Yoni bij de bevrijding van Israëlische gijzelaars in Entebbe doodgeschoten; de blockbuster Operation Thunderbolt, die op deze operatie gebaseerd was, bracht het Amerikaanse publiek een jaar later het terroristische gevaar onder ogen. Hierna begon Netanyahu, voordien directeur van een meubelfabriek en aanvankelijk aarzelend academisch en verlegen, zich politiek te profileren. Hij nam lessen spreken in het openbaar bij Lilyan Wilder, die ook Oprah Winfrey en G.W. Bush onder haar hoede nam – haar gesproken lesmateriaal keert telkens in de documentaire terug, als commentaar op de vorderingen van haar pupil. Netanyahu trad in Amerikaanse talkshows op als terrorisme-expert, en passages uit zijn boek Terrorism: How the West Can Win werden door president Reagan hardop voorgelezen aan zijn minister van Buitenlandse Zaken George Shultz.

Vervolgens werd Netanyahu voor Israël ambassadeur bij de Verenigde Naties en deed het voorkomen alsof de rest van de wereld, Amerika uitgezonderd, tegen Israël was. Zijn tweede, Brits-Amerikaanse vrouw, die zich tot het jodendom had moeten bekeren, liet zich scheiden omdat ze zich niet thuis voelde in Israël. In de race om het leiderschap van Likud biechtte Netanyahu op tv bekwaam zijn overspel op om zijn politieke huid en derde huwelijk te redden. Sindsdien nodigt Netanyahu af en toe de pers uit om zijn gelukkige gezin thuis te komen vastleggen. Interviews staat hij daarentegen zelden toe, alleen als de voor hem positieve uitkomst al vaststaat. Hij was ook de eerste, tien jaar voor de komst van sociale media, die een eigen website begon om direct contact te leggen met zijn kiezers en de pers te kunnen omzeilen. 

In 1996 haalde hij de Amerikaanse politiek adviseur Arthur Finkelstein binnen, versloeg Shimon Peres, en werd voor het eerst premier. ‘Dus is er een God,’ aldus Netanyahu, die in de verkiezingsstrijd de orthodoxe partijen had gepaaid. ‘Bibi, koning van Israël,’ juichten z’n aanhangers. Een filmcrew mocht de premier een jaar lang volgen. Na 2000 moest Netanyahu onder Sharon weer genoegen nemen met ministersposten, maar hij werd in 2009 opnieuw premier nadat hij zich had verzekerd van de steun van onder anderen de miljardair Sheldon Adelson, die in recordoplagen een nieuwe gratis krant pro Netanyahu liet verspreiden. In drie termijnen als premier bleef zijn stijl die van confrontatie en polarisatie, waarbij hij geregeld voor ophef zorgde door zijn uitbundige levensstijl en vermeende illegale praktijken.

Zijn grootste overwinning boekte Netanyahu in 2015, toen Amerika op basis van Israëlische inlichtingen de deal met Iran opzegde omdat het land uit zou zijn op een atoombom en de vernietiging van Israël. In een bombastische speech vol effectbejag toonde Netanyahu in de VN-vergaderzaal een bord met daarop in kapitalen ‘Iran lied’, alsof zijn publiek uit analfabeten bestond. Ook verwijderde hij een gordijn voor een kast met ordners: ziedaar 55.000 pagina’s en evenzovele files op 183 cd’s – het ‘bewijs’ dat Iran loog over zijn nucleaire programma.  

Deze stijl van politiek bedrijven heeft duidelijk school gemaakt. Steeds blijft Netanyahu de ‘linkse’ media aanvallen en direct ‘het volk’ aanspreken. Afkomstig uit een elitair milieu, werpt hij zich op als woordvoerder van ‘de gewone man’. Met succes. Het is waar dat Israël onder hem betrekkelijk welvarend, stabiel en veilig is, maar de Israëli’s zijn na tien jaar Netanyahu en alle schandalen rond zijn persoon ook sterk verdeeld. De een ziet hem als redder des vaderlands, de ander als een agressieve en arrogante politicus, louter belust op machtsbehoud.