'Wie vertelt de artiesten dat ze beter kunnen stoppen?'

Hoe kan het toch dat veel seriemakers niet lijken te weten wanneer ze moeten stoppen? Tv-criticus Sean T. Collins, die al in 2014 in Rolling Stone schreef dat Homeland haar geloofwaardigheid had verspeeld toen de pacemaker van de vicepresident werd gehackt door terroristen, vergelijkt het met een band die maar blijft optreden terwijl de gouden tijden voorbij zijn. ‘Wie vertelt de artiesten dat ze beter kunnen stoppen?’ Daar komt nog eens bij dat niet alleen de showrunners en schrijvers afhankelijk zijn van de serie, ook alle cast- en crewleden raken hun baan kwijt als de stekker eruit gaat. Geen makkelijke keus om te maken. ‘Zelfs al weet je dat het misschien niet meer zo goed is.’

Al ligt de fout volgens Collins vaker bij de televisienetwerken dan bij de makers. Een netwerk zal een kijkcijferhit, zelfs al neemt het aantal kijkers gestaag af, niet zomaar opgeven. ‘Neem Homeland. Brody had eigenlijk in het eerste seizoen moeten overlijden, zoals in het origineel. Maar niet alleen wilde het netwerk dat er méér seizoenen kwamen, ze stonden er ook op dat Damian Lewis zou blijven, omdat hij een van de sterren was. Zelfs al ging dit ten koste van de kwaliteit van de serie.’

Paul Levinson, hoogleraar media- en televisiewetenschappen aan Fordham University, noemt The Walking Dead als schoolvoorbeeld van een serie die maar niet wordt losgelaten door haar netwerk. De serie begint binnenkort aan het tiende seizoen. ‘The Walking Dead gaat maar door en door en door. Ik weet niet eens of er nog acteurs uit het begin in zitten. Er zijn ook al zo veel momenten geweest waarop de makers het op een bevredigende manier tot een einde hadden kunnen brengen, Glenns overlijden was bijvoorbeeld een passend slot geweest. Maar ik vermoed dat AMC er geen afscheid van zal willen nemen zolang de show geld binnenbrengt.'

Jumping the shark, noemen de Amerikanen dit. Een term die zijn oorsprong vindt in Happy Days. De immens populaire sitcom uit de jaren zeventig liet in de eerste aflevering van het vijfde seizoen het populaire personage Fonzie (Henri Winkler) met waterski’s over een haai springen, zijn leren jasje nog aan, haren in het vet. Een moment dat haaks stond op het simpele universum van Happy Days en zo idioot was dat algemeen werd aangenomen dat de schrijvers geen ideeën meer hadden.

Jumping-the-shark-momenten uit recentere televisieseries die in onlinelijstjes regelmatig worden genoemd, zijn het pacemakerplot in Homeland, het auto-ongeluk van Matthew Crawley in Downton Abbey vlak na de geboorte van zijn zoon, de onthulling in True Blood dat Sookie Stackhouse een fee is, Joey en Rachel die het met elkaar aanleggen in Friends of de aflevering van Sherlock die zich afspeelt in victoriaans Engeland – wat achteraf een door drugs veroorzaakte hallucinatie blijkt te zijn.

‘Toch geloof ik eigenlijk niet zo in dit fenomeen,’ zegt Levinson, ‘vooral omdat ik denk dat het dieper gaat dan één slechte, domme aflevering. Alsof een serie opeens al haar geloofwaardigheid verliest en niet meer goed is. Zoiets heeft meerdere oorzaken.’

Het gaat niet altijd fout. Sommige series hebben een begin, midden en einde dat perfect is. Levinson noemt The Sopranos, Star Trek: The Next Generation, The Shield en Six Feet Under als voorbeelden.
En dan zijn er ook nog series die eindeloos doorgaan en al die tijd stabiel blijven, zoals Law & Order: Special Victims Unit, dat nu in het 21ste seizoen zit. Al komt dit ook doordat SVU nooit om een goed verhaalidee verlegen zal zitten, aangezien de makers zich vaak laten leiden door bestaande zedenzaken. Levinson: ‘Het zou me niets verbazen als ze binnenkort bijvoorbeeld met een op Jeffrey Epstein geïnspireerde aflevering komen. Er zijn helaas heel veel nare mensen die heel veel nare dingen doen, dus dat is een onuitputtelijke bron.’

Toch is geld volgens Levinson niet de enige reden waarom het veel series niet lukt om op het hoogtepunt te stoppen. ‘Het schrijven van een serie bestaat uit drie verschillende onderdelen. Het begint met een idee. Dan moet dit worden uitgewerkt tot een lopend verhaal. En tot slot moet er een einde komen. Heel veel makers zijn heel goed in een van deze aspecten, maar bar slecht in de andere.’ Er zijn zo veel series die heel sterk beginnen, zegt Levinson, maar in een tweede of derde seizoen de belofte niet meer kunnen waarmaken. ‘En dan zijn er de series die simpelweg niet weten hoe ze er een punt achter moeten zetten.’

Als voorbeeld van het laatste, noemt hij Lost. Een serie die volgens veel mensen te lang doorging en een slot had dat sommige fans nog steeds razend maakt. Aan het hoofd van alle zes seizoenen stonden twee vaste showrunners, Damon Lindelhof en Carlton Cuse. Levinson: ‘Mannen die ijzersterk waren in het vertellen van het verhaal, maar geen idee hadden hoe ze het moesten afronden.’

Collins beaamt dit. ‘Ze hadden zichzelf in een hoek geschilderd door te verkondigen dat ze een plan hadden, terwijl ze overduidelijk geen idee hadden wat ze aan het doen waren. Dat hebben ze nadien min of meer toegegeven. Het was een serie die telkens beloofde alle mysteries te onthullen, maar dit nooit deed. En toen het hele laatste seizoen ook nog eens niet echt gebeurd bleek te zijn, voelde het voor veel mensen als verspilde tijd.’

Toch deden de makers van Lost ook iets wat op dat moment ongehoord was. Ze stapten rond het derde seizoen zelf naar hun netwerk en zeiden dat ze de serie binnen afzienbare tijd wilden eindigen. ‘Als het aan ABC had gelegen, hadden ze voor altijd door mogen gaan,’ zegt Collins. ‘Lost was immens populair. Grey’s Anatomy, van dezelfde zender, zit al in seizoen 16. Maar de makers wilden zelf besluiten wanneer ze stopten en zeiden dat de kwaliteit er anders onder zou gaan lijden. Dit was op dat moment hoogst ongebruikelijk en het kantelde de machtsbalans in het voordeel van de makers.’

Tegenwoordig is het veel gebruikelijker dat een showrunner zelf bepaalt hoelang een serie duurt. Damon Lindelhof gaf, een paar jaar na het veelbesproken einde van Lost opvolger The Leftovers slechts drie seizoenen. De seriefinale is volgens veel critici een van de beste slotafleveringen uit de televisiegeschiedenis tot op heden. Levinson: ‘Lindelhof is een enorm talent, het is niet verrassend dat hij bij zijn volgende project alles goed deed.’

Naast de druk van netwerken en makers die niet weten hoe ze moeten stoppen, zijn er ook series die langer doorgaan dan hun stijl of uitgangspunt eigenlijk toelaat. Voorbeelden daarvan zijn volgens Collins de documentaire stijl van Modern Family en de gevangenissetting in Orange Is the New Black. ‘Hoe lang wil je naar een documentaire kijken? En wanneer wordt de duur van de gevangenisstraf ongeloofwaardig?’

Vaak verliezen series hun magie – en kijkers – als belangrijke cast- of crewleden weggaan. Zeker het vertrek van showrunners kan een gapend gat achterlaten. Zo is The West Wing het vertrek van Aaron Sorkin nooit helemaal te boven gekomen, ook al ging de serie nog drie jaar zonder hem door. En het laatste seizoen van Veep miste duidelijk de inbreng van schrijver Armando Iannucci.

Maar zelfs al verandert er soms helemaal niets voor of achter de schermen, dan kan de kwaliteit toch minder worden. Collins: ‘Neem The Simpsons, de meeste fans die ik ken, zeggen dat het sinds seizoen 10 niet meer echt goed is geweest. Ze zitten nu op seizoen 31 en iedereen van het eerste uur is er nog steeds bij betrokken. Toch is er ergens een beetje magie verloren gegaan, het is alleen moeilijk te zeggen waar.’

Soms wordt het wel pijnlijk duidelijk dat een serie over de datum is. Zeker als er een wanhopige poging gedaan wordt om opnieuw de buzz op te roepen die ooit werd gecreëerd. Meestal door een plotwending of verhaallijn te introduceren die totaal onwerkelijk is.