De autobiografie van Woody Allen: pantheon of schandpaal?

‘Liever dan in de harten en de herinnering van het publiek, zou ik willen voortleven in mijn eigen appartement.’ Aldus de laatste zin van de zojuist verschenen autobiografie Apropos of Nothing van schrijver/regisseur Woody Allen, À propos in de Nederlandse vertaling. 

Het is trouwens zeer de vraag hoe de nu 84-jarige Allen herinnerd zal worden wanneer hij uiteindelijk toch zijn appartement moet verlaten. Als de bedenker van talloze briljante oneliners als die hierboven, en regisseur van een kleine vijftig speelfilms, waaronder meesterwerkjes als Annie Hall, Manhattan en Blue Jasmine? Of als de smeerlap die trouwde met de 35 jaar jongere Soon-Yi, een geadopteerde dochter van actrice Mia Farrow, en een andere dochter van haar, Dylan, misbruikte toen die zeven was?

Als het aan de publieke rechtbank op social media ligt dan vast dat laatste, maar daar komen we – zoals Allen ook regelmatig in het zeer vermakelijke begin van zijn autobiografie schrijft – later nog uitgebreid op terug.

Eerst dat eerste deel van Apropos of Nothing, waarin Allen vertelt over zijn jeugd en hoe hij uiteindelijk een van de bekendste filmmakers van de wereld zou worden. In tegenstelling tot het beeld dat van Allen bestaat als de fragiele, bebrilde intellectueel was hij als kind, zo lezen we: gezond, populair en atletisch, ‘de eerste die gekozen werd wanneer er teams gevormd moesten worden.’ En toch groeide hij tot zijn eigen verbazing op tot ‘een nerveus, angstig en emotioneel wrak’. 

Als puber las hij het liefst comics en koos hij pas voor de groten uit de wereldliteratuur toen hij ontdekte dat de meisjes op wie hij verliefd was dat ook deden. ‘Ik moest ineens heel wat inhalen. Stendhal en Dostojevski verdrongen Felix the Cat en Little Lulu.’ Allen komt ook met een waslijst aan beroemde boeken die hij niet gelezen heeft. ‘Niet om op ze af te geven; dit gaat over mijn eigen onwetendheid en waarom een bril niet automatisch betekent dat je veel gelezen hebt, en al helemaal niet dat je een intellectueel bent.’

Allen maakt in het boek zijn eigen kwaliteiten vaak kleiner dan ze zijn (ook voor het komische effect), maar een ding waar hij niet lichtzinnig over doet is zijn gevoel voor humor. ‘Mensen vragen vaak of ik bang ben dat ik op een dag wakker word en niet meer grappig ben. Het antwoord is nee. Grappig zijn is niet hetzelfde als een hemd aantrekken wanneer je wakker wordt; en dat je dan op een dag dat hemd niet meer kan vinden. Je bent grappig of je bent het niet. Als ik wakker zou worden en niet meer grappig zijn, dan zou ik mezelf niet zijn.’

Dat gevoel voor humor maakte van Allen een ster. Eerst als grappenschrijver voor komieken als Bob Hope, daarna als stand-up komiek, toneelschrijver, en na zijn scenario voor de razend populaire, maar door Allen verfoeide komedie What’s New Pussycat (1965) uiteindelijk ook als heuse filmauteur.

Want na de slechte ervaringen tijdens What’s New Pussycat, waarin iedereen met zijn script aan de haal was gegaan, besloot hij nooit meer iets te maken waar hij niet zelf de eindcontrole over had. Wat hem in de notoir bemoeizuchtige filmfabriek Hollywood nog gelukt is ook.

Toch heeft Allen nooit een al te hoge pet op gehad van zijn prestaties als filmmaker. Hij noemt zich een ‘imperfectionist’ en ziet het als zijn belangrijkste taak ‘de juiste acteurs in te huren en ze vervolgens niet voor de voeten te lopen.’ Desondanks is hij in het pantheon van filmmakers opgenomen en wordt hij in één naam genoemd met grootheden als Fellini, Bergman, Truffaut en Antonioni. Die allemaal ook nog eens fan van hem waren. 

Maar tegenwoordig wordt Allen ook in heel ander rijtje collega’s genoemd. Die van de seksuele roofdieren Roman Polanski, Bill Cosby en Harvey Weinstein.

Eerst even terug in de tijd. Na twee huwelijken en een handjevol affaires begint Allen in 1979 een relatie met de 34-jarige actrice Mia Farrow, die dan ook al twee huwelijken achter de rug heeft. Eentje met crooner Frank Sinatra, en een met componist André Previn, bij wie ze zeven kinderen heeft. Drie van Previn zelf en vier geadopteerd.

Allen en Farrow wonen aan weerszijden van Central Park in New York, maar zullen in de dertien jaar dat ze een relatie hebben nooit bij elkaar intrekken. Allen was dan ook niet – zoals vaak gedacht wordt – de stiefvader van Soon-Yi, dat was André Previn. In het boek lezen we ook dat Farrow een kind van Allen wilde, en dat ze, toen dat niet lukte, in 1985 Dylan adopteerde. 

Hier zijn beiden het nog over eens. Over wat er daarna gebeurde lopen de versies uiteen. Dat begint bij de relatie tussen Woody en Soon-Yi. In het tweede, aanzienlijk mindere vermakelijke en soms zelfs grimmige deel van Apropos of Nothing, zegt Allen dat die relatie toevallig ontstond, nadat Farrow hem eind 1991 had gevraagd wat tijd met Soon-Yi door te brengen. ‘Het was het begin van een vriendschap die langzaam groeide en eindigde in de belachelijke vaststelling dat we veel om elkaar gaven.’

In januari 1992 stuit Farrow in Allens huis op een stapeltje erotische foto’s van Soon-Yi. Terecht voelt ze zich verraden, maar de claim dat Woody haar ‘minderjarige dochter had verkracht’ is onjuist. Soon-Yi was toen 21 jaar oud, en van verkrachting was geen sprake geweest. Een beetje ranzig was het natuurlijk wel. Maar ranzig is nog niet misdadig.

Misdadig is wel wat er met Dylan zou zijn gebeurd. Volgens Farrow heeft Allen op 4 augustus 1992 hun toen zevenjarige dochter misbruikt op de zolder van haar huis. De jeugdzorg en een kliniek voor seksueel misbruik worden erbij gehaald en beiden doen uitgebreid onderzoek. 

De gerenommeerde Child Sexual Abuse Clinic van het Yale-New Haven ziekenhuis schreef dat ze tijdens dat onderzoek waren uitgegaan van drie hypotheses. ‘Ten eerste, dat Dylan de waarheid sprak en dat Mr. Allen haar misbruikt heeft; ten tweede, dat Dylans beweringen onjuist waren en kwamen van een kwetsbaar kind dat gevangen zat in een gespannen gezinssituatie en daarop reageerde; en ten derde, dat Dylan was gecoacht of beïnvloed door haar moeder, Ms. Farrow’.

Hun conclusie was dat het misbruik nooit had plaatsgevonden, en dat de aanklacht het gevolg was van een combinatie van hypotheses twee en drie. Ook de jeugdzorg concludeert in oktober 1993, na veertien maanden politieonderzoek, dat ‘geen geloofwaardig bewijs is gevonden dat het kind in deze aanklacht [Dylan, red.] misbruikt of slecht behandeld is geweest.’

Klaar, zou je denken. En de mediastorm gaat in 1993 inderdaad liggen. Waarna Allen weer onverstoorbaar doorgaat met films maken. Tot #MeToo en een televisie-interview met de inmiddels volwassen Dylan in januari 2018. Daarin verbaast ze zich, emotioneel duidelijk aangedaan, over het feit dat Allen nooit genoemd wordt in het rijtje Polanski, Cosby en Weinstein. Waarna een hele ris acteurs, die daarvoor nog in de rij hadden gestaan om met Allen te werken, haar bijvallen en zeggen nooit meer met hem een film te zullen maken.

Een enkeling, zoals Timothée Chalamet, geeft zelfs zijn gage weg aan het goede doel. Wat Allen in het boek de nogal zure kanttekening ontlokt: ‘Dit is niet zo’n heroïsch gebaar als het lijkt, omdat we aan de acteurs nooit meer dan het minimum kunnen betalen.’ En even later: ‘Het feit dat deze acteurs nooit naar de feiten in deze zaak hebben gekeken (en dat kunnen ze niet hebben gedaan, anders waren ze nooit tot deze conclusie gekomen) heeft ze niet tegengehouden om zich publiekelijk en fanatiek tegen mij te keren. Met als enige verklaring dat het nu hun beleid was om vrouwen altijd op hun woord te geloven.’

In het boek schraapt Allen alles bij elkaar wat zijn onschuld zou moeten bewijzen, maar hij weet ook dat online de conclusies allang getrokken zijn. Allen is een vieze oude man, met een voorliefde voor jonge meisjes. Vooruit, hij is na al die jaren nog steeds getrouwd met Soon-Yi, maar kijk maar naar zijn films, daarin gaat hij altijd achter jonge meiden aan. Dus dan heeft hij ook vast aan Dylan gezeten.

Maar wat nu als Allen al die tijd de waarheid heeft gesproken? Dat hij Dylan inderdaad niet heeft misbruikt zoals alle officiële onderzoeken tot dusver hebben uitgewezen? Dan nog steeds is Dylan misbruikt. Alleen niet door een man.